Η διδασκαλία της Ιστορίας με τη βοήθεια του
Θεάτρου και της Ψηφιακής Αφήγησης
Διδακτική προσέγγιση
Θέμα: Στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας
(Γ’ Γυμνασίου / Γ’ Λυκείου) αποφασίζεται από την ολομέλεια της τάξης να
μελετηθεί ένα γεγονός του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Αυτό είναι η τραγωδία της
Νιάλας, όπως έχει μείνει στην ιστορία. Η Νιάλα είναι ένα βουνό των Αγράφων. Αυτό
το βουνό αποφάσισαν να περάσουν τον Απρίλιο του 1947 ένα τάγμα ανταρτών του
δημοκρατικού στρατού μαζί με εκατοντάδες πολίτες, άντρες, γυναίκες και παιδιά,
στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από την καταδίωξη πολυπληθών ταγμάτων του
κυβερνητικού στρατού. Το εγχείρημα ήταν δύσκολο, καθώς έπρεπε να περάσουν τον
αυχένα της Νιάλας στα 1800 μέτρα υψόμετρο με την ελπίδα ότι ο αντίπαλος στρατός
δεν θα είχε φτάσει ακόμα εκεί. Αν το κατάφερναν, θα έσμιγαν με τους δικούς τους
στο Αρχηγείο Θεσσαλίας και θα σώζονταν. Το εγχείρημα έγινε δυσκολότερο όταν
ξαφνικά άρχισε να χιονίζει στο βουνό. Πολλά παιδιά, αλλά και μεγαλύτεροι και
ζώα έχασαν τη ζωή τους από την παγωνιά ή επειδή γλίστρησαν στο γκρεμό. Οι δύο
λόχοι κατάφεραν και πέρασαν χωρίς να συναντήσουν τους αντιπάλους, ο τρίτος όμως
λόχος μαζί με τους άοπλους πολίτες μέσα στη χιονοθύελλα έπεσαν πάνω σε έναν
καταυλισμό του κυβερνητικού στρατού. Μπροστά στον κίνδυνο να πεθάνουν από το
ψύχος άνοιξαν τα αντίσκηνα, μέσα στα οποία βρίσκονταν στρατιώτες του
κυβερνητικού στρατού. Μπροστά στη μανία της φύσης εκείνη τη νύχτα οι αντίπαλοι
έκαναν μια άτυπη ανακωχή. Μοιράστηκαν τα αντίσκηνα και λίγη τροφή. Το πρωί οι
περισσότεροι από τους αντάρτες πρόλαβαν κι έφυγαν. Όσοι όμως δεν πρόλαβαν
συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε δίκη στο στρατοδικείο της Λαμίας. Δέκα από
αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.
Σκοπός
Σκοπός
της διδακτικής παρέμβασης είναι η μελέτη
του ιστορικού γεγονότος της «τραγωδίας της Νιάλας», η δημιουργία μιας
μυθοπλαστικής ιστορίας με φόντο την πραγματική ιστορία σε μορφή θεατρικής
σκηνής και η απόδοση αυτής με μια ψηφιακή αφήγηση.
Στόχοι
Αναμένεται
οι μαθητές/τριες να:
1.
Γνωρίσουν ένα από τα πολλά γεγονότα που συνέθεσαν
το δράμα του ελληνικού εμφυλίου πολέμου.
2.
Εστιάσουν σε ένα κεφάλαιο της τοπικής τους
ιστορίας.
3.
Προσεγγίσουν το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός όχι
μόνο γνωστικά, αλλά και ψυχογραφικά/συναισθηματικά.
4.
Μελετήσουν αποσπάσματα θεατρικών έργων.
5.
Διαλεχθούν μέσα σε κλίμα δημοκρατικής ανταλλαγής
απόψεων.
6.
Ανακαλύψουν τις βασικές αρχές που συνθέτουν τον
θεατρικό λόγο.
7.
Εμβαθύνουν σε στοιχεία πλοκής ενός θεατρικού
έργου, όπως οι χαρακτήρες, τα διλήμματα και οι στόχοι τους, η σύγκρουση, η
κορύφωση, το ανοιχτό ή κλειστό τέλος.
8.
Αναπτύξουν τη δημιουργική φαντασία τους.
9.
Εκφραστούν δημιουργικά.
10.
Αντιμετωπίσουν τη γνώση βιωματικά και σε συνθήκες
ενσυναίσθησης.
11. Καλλιεργήσουν
δεξιότητες γλωσσικού γραμματισμού και δημιουργικής γραφής.
12.
Οικοδομήσουν τη δημιουργία τους πάνω στην
αποκτημένη γνώση.
13.
Μάθουν να επιλέγουν κριτικά το υλικό (εικόνες και
ήχο) της ψηφιακής δημιουργίας τους και να αποκωδικοποιούν τους συμβολισμούς και
τη σημειολογία εικόνων και ήχων.
14.
Εργαστούν ομαδικά και συνεργατικά και να
επικοινωνήσουν ουσιαστικά μεταξύ τους.
15.
Ανακαλύψουν κι εφαρμόσουν τα στάδια συγγραφής μιας
ψηφιακής αφήγησης.
16.
Μελετήσουν και χρησιμοποιήσουν ψηφιακά εργαλεία
επεξεργασίας εικόνας και δημιουργίας βίντεο.
Σχέδιο Μαθήματος
Βήμα 1
1.
Η ολομέλεια της τάξης παρακολουθεί το ντοκιμαντέρ
του Στάθη Γαλαζούλα «Νιάλα Μια ξεχασμένη σελίδα της ιστορίας» στην ηλεκτρονική
διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=Qhaye5rsjMQ
2.
Οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες.
Όλες θα έχουν να επεξεργαστούν το ίδιο
φύλλο εργασίας. Για τις απαντήσεις τους θα στηριχθούν στο
προηγούμενο ντοκιμαντέρ και στο αφιέρωμα του Ημεροδρόμου «Η τραγωδία της
Νιάλας» στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.imerodromos.gr/i-tragodia-tis-nialas/
3.
Όταν ολοκληρώσουν την εργασία τους στα φύλλα
εργασίας, οι ομάδες θα παρουσιάσουν τα συμπεράσματά τους η μία στην άλλη και θα
καταγραφούν και θα αποθηκευτούν τα κυριότερα σημεία σε μια σελίδα του διαδραστικού
πίνακα, ώστε αν χρειαστεί να μπορούν οι μαθητές/τριες να τα συμβουλευτούν.
1.
Δημιουργούμε μια λέσχη ανάγνωσης.
2.
Τοποθετούμε τα θρανία κυκλικά στην τάξη και
διαβάζουμε δύο αποσπάσματα από το βιβλίο του μαθήματος της Θεατρολογίας της Α’
Λυκείου: Ο γυάλινος κόσμος του Τεννεσσή Ουίλλιαμς και Ματωμένος Γάμος του
Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Τα αποσπάσματα βρίσκονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ebooks.edu.gr/modules/document/file.php/DSGL-A115/%CE%94%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%20%CE%A0%CE%B1%CE%BA%CE%AD%CF%84%CE%BF/%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1%20%CE%9C%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CF%84%CE%AE/22-0102_Stoixeia-Theatrologias_A-Lyk_BM.pdf
3.
Με το τέλος της ανάγνωσης θα ακολουθήσει
ερμηνευτικός διάλογος και θα συζητήσουμε το θέμα των κειμένων που διαβάσαμε και
θα αναζητήσουμε εκείνους τους δείκτες που υποστηρίζουν το παραπάνω θέμα.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι μία σκηνή είναι μια μικρογραφία ενός θεατρικού έργου και
περιλαμβάνει όλα τα δομικά στοιχεία ενός ολοκληρωμένου έργου, αναμένεται να
οδηγηθεί η συζήτηση στους χαρακτήρες και στη διαφορετική κοσμοθεωρία και στους
διαφορετικούς στόχους τους, στα διλήμματά τους, στις συγκρούσεις, ως βασικό
στοιχείο πλοκής ενός θεατρικού έργου, στην κορύφωση και λύση, όπως και στο
ανοιχτό ή κλειστό τέλος ενός θεατρικού έργου. Επιπλέον, θα αναζητηθούν τα
ιδιαίτερα μορφικά χαρακτηριστικά της θεατρικής γραφής, όπως ο διάλογος, οι
σκηνικές οδηγίες, οι επαναλήψεις, ο αινιγματικός/κρυπτικός λόγος.
4.
Στη μελέτη του ανοιχτού/κλειστού τέλους θα
παρακολουθήσουμε τα τελευταία λεπτά της παράστασης του Γυάλινου Κόσμου από το
Θέατρο της Δευτέρας στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=kWjpPC3cxyA
5.
Ειδικότερα στη μελέτη των διλημμάτων και των
συγκρούσεων των χαρακτήρων, θα αξιοποιηθεί η θεατρική διδακτική τεχνική «Διάδρομος
της συνείδησης».
6.
Τα συμπεράσματα θα καταγραφούν και θα αποθηκευτούν
στον διαδραστικό πίνακα σε έναν εννοιολογικό χάρτη που θα δημιουργήσουμε.
1.
Και πάλι σε κύκλο στην τάξη και με διάλογο θα
προσπαθήσουμε να χτίσουμε την ιστορία της ψηφιακής αφήγησης. Η ιστορία θα έχει
θεατρική μορφή, θα είναι φανταστική και θα είναι τοποθετημένη στο ιστορικό
πλαίσιο της τραγωδίας της Νιάλας.
2.
Ο/η «γραμματέας» της ολομέλειας κρατά σημειώσεις
μέχρι η τάξη να καταλήξει στις τελικές επιλογές.
3.
Αναζητείται αρχικά το θέμα της σκηνής και στη
συνέχεια οι χαρακτήρες. Γίνεται αναζήτηση των αρχών, αξιών, συναισθημάτων,
ιδεών, στόχων και διλημμάτων που αυτοί οι χαρακτήρες μπορεί να έχουν και που
οδηγούν σε συγκρούσεις μεταξύ τους.
4.
Επιλέγεται ο συγκεκριμένος χρονότοπος που θα
τοποθετηθεί η δράση.
5.
Συζητείται και αποφασίζεται η οπτική γωνία μέσα
από την οποία θα ιδωθεί η ιστορία.
6.
Φτιάχνεται μία ιστοριογραμμή με τα κυριότερα
γεγονότα/σημεία της αφήγησης, έχοντας υπόψη ότι η ψηφιακή αφήγηση
χαρακτηρίζεται από συντομία και άρα απαιτείται οικονομία χρόνου. .
7.
Μετά από αυτά οι μαθητές/τριες χωρίζονται ξανά
στις ομάδες τους. Μία ομάδα θα είναι αυτή των συγγραφέων που θα αναλάβει να
γράψει τη θεατρική σκηνή. Άλλη αυτή των
φωτογράφων, η οποία θα αναζητήσει και θα επεξεργαστεί τις εικόνες. Άλλη αυτή
των μουσικών που θα αναζητήσει τη μουσική και τέταρτη αυτή των τεχνικών που θα
δημιουργήσει τον ιστοριοπίνακα της ψηφιακής αφήγησης και την ίδια την ψηφιακή
αφήγηση. Πρώτοι αναλαμβάνουν δράση οι συγγραφείς, οι οποίοι προσπαθούν να
εφαρμόσουν στη συγγραφή τους τα χαρακτηριστικά της θεατρικής γραφής. Καθ’ όλη
τη διάρκεια της συγγραφής οι φωτογράφοι και οι μουσικοί αναζητούν τα δικά τους
αντικείμενα και μόλις η ιστορία είναι έτοιμη καταλήγουν στις τελικές τους
επιλογές. Αναλαμβάνουν τότε οι τεχνικοί που δημιουργούν τον ιστοριοπίνακα και
τα εφέ της ψηφιακής αφήγησης.
8.
Η ψηφιακή αυτή αφήγηση θα παρουσιαστεί στη σχολική
κοινότητα, μαζί με τα άλλα ευρήματα και τις άλλες δημιουργίες του γενικότερου
πρότζεκτ για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο.
1.
Σε ποια περίοδο της ελληνικής ιστορίας
τοποθετείται το ιστορικό γεγονός που έχει μείνει γνωστό ως η «τραγωδία της
Νιάλας»;
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2.
Μπορείτε να δώσετε τα βασικότερα σημεία της
ιστορίας μέσα σε 80 περίπου λέξεις;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
3.
Ποιος υπήρξε, κατά τη γνώμη σας, ο ρόλος της φύσης
στην εξέλιξη των γεγονότων;
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4.
Σε ποια σημεία του ντοκιμαντέρ παρατηρήσατε
εντονότερη συγκινησιακή φόρτιση στον αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων;
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5.
Γιατί πιστεύετε ότι εκείνη την ημέρα οι δύο
αντίπαλοι στρατοί αποφάσισαν αυτή την ιδιότυπη ανακωχή;
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
6.
Πώς πιστεύετε ότι θα ένιωθαν οι πρωταγωνιστές
(στρατιώτες και των δύο πλευρών και άμαχοι) αυτού του συγκλονιστικού επεισοδίου
της ιστορίας;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
7.
Ποια αντίδραση θεωρείτε ότι θα είχατε εσείς, αν
βρισκόσαστε σε μια αντίστοιχη περίσταση;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Πρώτη
Φάση του Διαλόγου
1.
Κοιτώντας προσεκτικά τα δύο αποσπάσματα θεατρικών
έργων που διαβάσαμε, ποια θα θεωρούσατε ως κυριότερα χαρακτηριστικά της
θεατρικής γραφής;
2.
Τι διαφορές βλέπετε να έχει ο θεατρικός λόγος από
τον λόγο της πεζογραφίας, λαμβάνοντας υπόψη κείμενα που έχουμε μελετήσει στο
μάθημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας;
3.
Νιώσατε τους ήρωες των δύο έργων να φανερώνουν όλα
όσα πιστεύουν ή θέλουν να πουν ή τους βλέπετε να κρατούν και πράγματα για τον
εαυτό τους, ακόμα και να γίνονται υπαινικτικοί σε κάποια σημεία;
4.
Παρατηρήσατε ότι σε κάποια σημεία οι ήρωες
επαναλαμβάνουν κάτι που έχουν ήδη πει; Τι προσδίδει κάτι τέτοιο στο νόημα του
έργου και στη σχέση του με τον θεατή/αναγνώστη;
5.
Θα μπορούσατε να πείτε με δυο λόγια ποιο, κατά τη
γνώμη σας, είναι το θέμα των δύο αποσπασμάτων;
6.
Υπάρχουν σημεία στα κείμενα στα οποία οι ήρωες
φαίνεται να συγκρούονται μεταξύ τους ή με τον εαυτό τους;
7.
Σε ποιο σημείο φαίνεται ο θεατής να γνωρίζει πια
προς τα πού γέρνει η πορεία των πραγμάτων;
8.
Πάμε να δούμε τα τελευταία λεπτά από τον Γυάλινο
Κόσμο, όπως είχε παρουσιαστεί στο θέατρο της Δευτέρας στην ηλεκτρονική
διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=kWjpPC3cxyA Νιώθετε
ότι απαντώνται μέσα σας όλα τα ερωτήματα που μπορεί να σας είχαν δημιουργηθεί;
9.
Ας σηκωθούμε στο κέντρο της αίθουσας (τα θρανία
είναι κυκλικά τοποθετημένα) κι ας φτιάξουμε δύο παράλληλες γραμμές. Ας αφήσουμε
ικανοποιητικό ελεύθερο χώρο ώστε να μπορέσει ο κάθε ήρωας να περάσει ανάμεσα
στη γραμμή. Ποιοι/ες θα είναι οι ήρωες του ενός έργου και ποιοι του άλλου; Οι
υπόλοιποι/ες μπορείτε κάθε φορά που θα περνάνε ανάμεσά σας να τους μιλάτε για
αυτούς, τις σκέψεις, τις ιδέες, τους φόβους, τα συναισθήματα, τις αξίες, τα
διλήμματα, τους στόχους τους. Μπορείτε ακόμα και να τους απευθύνετε ερωτήματα.
Ενδεικτικές ερωτήσεις/Δραστηριότητες
1.
Ποιο προτείνετε να είναι το θέμα της ψηφιακής
αφήγησης που θα δημιουργήσουμε; Ας ακούσουμε προτάσεις.
Αναμένεται να ακουστούν απόψεις για την ανάπτυξη φιλίας
ανάμεσα σε αντίπαλους στρατιώτες, τη δημιουργία ενός έρωτα, την πρόκληση μιας
λογομαχίας, την ιδεολογική αντιπαράθεση κ.α.
2.
Αφού καταλήξαμε στο θέμα της ιστορίας μας, ποιο θα
είναι το επόμενο βήμα μας;
Αναμένεται οι μαθητές/τριες να προτείνουν την αναζήτηση και
τον σχεδιασμό των χαρακτήρων.
3.
Με βάση όσα είπαμε παραπάνω για τους θεατρικούς
χαρακτήρες, πώς θα τους σχεδιάσουμε;
Αναμένεται οι μαθητές/τριες να αρχίσουν να αναζητούν τα ιδιαίτερα
γνωρίσματα των χαρακτήρων, την εξωτερική τους εμφάνιση, τις ιδέες τους, τις
αξίες, τους πόθους, τους φόβους τους, τα διλήμματά τους, τους στόχους
τους.
4.
Ποια θα είναι η βασική σύγκρουση και ποια από τα
παραπάνω χαρακτηριστικά θα αξιοποιήσουμε, δεδομένου ότι η αφήγησή μας θα είναι
σύντομη;
Σε αυτό το σημείο θα γίνει μια πολύ σημαντική επιλογή από την
ολομέλεια, η οποία θα καθορίσει την ανάπτυξη κι εξέλιξη της ιστορίας.
5.
Σε ποιον ακριβώς χώρο και χρόνο θα τοποθετήσουμε
την ιστορία μας;
Αναμένεται να προταθούν το εσωτερικό ενός αντίσκηνου ή ένας εξωτερικός χώρος στο χιονισμένο βουνό, αργά
τη νύχτα ή το επόμενο ξημέρωμα.
6.
Νομίζετε ότι θα έπρεπε να διαλέξουμε να δώσουμε
την ιστορία μας μέσα από την οπτική γωνία ενός από τα πρόσωπα της ιστορίας ή να
προτιμήσουμε μια περισσότερο παντογνωστική ματιά;
7.
Θα προτιμούσατε ένα ανοιχτό ή ένα κλειστό τέλος
για την ιστορία μας;
8.
Θα θέλατε να φτιάξουμε μια ιστοριογραμμή, στην
οποία θα δώσουμε τα βασικά σημεία της σύντομης ιστορίας μας με τη μορφή τίτλων.
Φέρνοντας στο μυαλό μας αυτά που είπαμε πριν για την κορύφωση σε μια θεατρική
σκηνή, ίσως θα ήταν καλό να το έχουμε κι εδώ υπόψη μας.
9.
Ποιος θα είναι ο τίτλος της ιστορίας μας;
10.
Μετά από αυτά νομίζετε ότι είστε έτοιμοι/ες να
εργαστείτε ομαδικά πάνω σε συγκεκριμένα αντικείμενα εργασίας. Ποιοι θα είναι οι
συγγραφείς της ιστορίας, ποιοι οι φωτογράφοι, ποιοι οι μουσικοί και ποιοι οι
τεχνικοί;
11. Όλες οι
ομάδες θα πρέπει να λάβετε υπόψη σας στις επιλογές σας τις συλλογικές αποφάσεις
που μόλις πήραμε.
Πηγές:
Στοιχεία Θεατρολογίας Α’ Λυκείου http://ebooks.edu.gr/modules/document/file.php/DSGL-A115/%CE%94%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%20%CE%A0%CE%B1%CE%BA%CE%AD%CF%84%CE%BF/%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%AF%CE%B1%20%CE%9C%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CF%84%CE%AE/22-0102_Stoixeia-Theatrologias_A-Lyk_BM.pdf
