Λογοτεχνία: Τζων Στάινμπεκ, Τα σταφύλια της οργής – Σχέδιο Μαθήματος
Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος
Στόχοι
Να μελετηθούν τα γνωρίσματα του σκηνικού, η αφηγηματική τεχνική της αναδρομής, τα εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά των χαρακτήρων, οι διαφορετικές οπτικές γωνίες σε μια αφήγηση, το συγκείμενο και περικείμενο της αφήγησης και να προχωρήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες στην αξιοποίηση όλων αυτών σε δραστηριότητες δημιουργικής γραφής που θα στοχεύουν στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και στην παραγωγή ερμηνειών. Να προχωρήσουν τέλος στη σύνταξη ερμηνευτικού σχολίου.
Τα σταφύλια της οργής του Τζων Στάινμπεκ
Ο πατέρας έσκυψε και τη σήκωσε στα χέρια. «Γίναμε που γίναμε μούσκεμα ως το κόκαλο. Γρήγορα! Γουίνφηλντ, Ρουθ! Τρεχάτε μπρος εσείς οι δυο».
Έφτασαν λαχανιασμένοι στο βροχοδαρμένο αχερώνα και χώθηκαν κάτω από το υπόστεγο που ήταν στη μια του άκρη. Από το μέρος τούτο δεν είχε πόρτα. Μερικά σκουριασμένα σύνεργα βρίσκονταν σκόρπια εδώ κι εκεί, μια μύτη αλετριού, ένα σπασμένο ξινάρι, μια σιδερένια ρόδα. Η βροχή σφυροκοπούσε τη σκεπή κι έβαζε ολόγυρα ένα θάμπος πυκνό κι αδιαπέραστο. Ο πατέρας απόθεσε ανάλφρα τη Ρόζα πάνω σ’ ένα γλινιασμένο κασόνι. «Θεέ μου Μεγαλοδύναμε!»
«Μπορεί να ‘χει άχυρο εκεί μέσα» είπε η μητέρα. «Να μια πόρτα». Την έσπρωξε και το πορτόφυλλο άνοιξε πάνω στους σκουριασμένους μεντεσέδες του. «Έχει άχυρο!» του φώναξε. «Ελάτε μέσα».
Μέσα ήταν σκοτεινά. Μόλις έμπαινε λίγο φως από τις χαραμάδες.
«Ξάπλωσε, Ρόζα» είπε η μητέρα. «Ξάπλωσε και ξεκουράσου. Πρέπει να συλλογιστώ κανέναν τρόπο να στεγνώσεις».
«Μητέρα!» έκανε ο Γουίνφηλντ, μα το βουητό της βροχής έπνιξε τη φωνή του. «Μητέρα!»
«Τι είναι; Τι θες;»
«Κοίτα! Στη γωνιά».
Η μητέρα κοίταξε. Στο μισοσκόταδο ξεχώρισε έναν άντρα να κείτεται ανάσκελα και πλάι του καθισμένο ένα παιδί, που κοίταζε με γουρλωμένα μάτια τους καινουργιοφερμένους. Το παιδί σηκώθηκε με κάποιο δισταγμό και ήρθε κοντά της. Η φωνή του ήταν βραχνή: «Δικό σας είναι τούτο δω;»
«Όχι» αποκρίθηκε η μητέρα. «Ήρθαμε για να φυλαχτούμε απ’ τη βροχή. Έχω την κόρη μου άρρωστη. Έχεις καμιά στεγνή κουβέρτα να την τυλίξω για να βγάλει τα ρούχα της που ‘ναι βρεγμένα;»
Το παιδί πήγε στη γωνιά κι έφερε ένα βρώμικο πάπλωμα.
«Ευχαριστώ» είπε η μητέρα. «Τι τρέχει μ’ αυτόν εκεί;»
Η φωνή του παιδιού βγήκε ίδιο κρώξιμο: «Ήταν άρρωστος στην αρχή –μα τώρα θα πεθάνει από την πείνα».
«Τι;»
«Θα πεθάνει από την πείνα. Δούλευε στο μάζωμα του μπαμπακιού κι αρρώστησε. Έχει έξι μέρες να φάει».
Η μητέρα πήγε στη γωνιά και κοίταξε τον πλαγιασμένο άνθρωπο. Ήταν πενηντάρης πάνω κάτω, το αξύριστο πρόσωπό του πετσί και κόκαλο, τα μάτια του στυλωμένα κι απλανή. Το παιδί στεκόταν πλάι της. «Είναι ο πατέρας σου;» τον ρώτησε.
«Ναίσκε. Μου ‘λεγε πως δεν πεινά ή πως έφαγε πριν λίγη ώρα, και μου τα ‘δινε όλα εμένα να τα φάω. Έχει μεγάλη αδυναμία, δεν μπορεί να κουνηθεί».
Το σφυροκόπημα της βροχής καταλάγιασε τώρα σ’ ένα μονότονο και απαλό βουητό πάνω στη σκεπή. Ο σκελετωμένος άνθρωπος κούνησε τα χείλια του. Η μητέρα γονάτισε κι έβαλε το αυτί της πλάι στο στόμα του. Πάλι κούνησαν τα χείλια του.
«Βέβαια» είπε η μητέρα. «Ησύχασε τώρα. Όλα θα πάνε καλά. Περίμενε μονάχα μια στιγμή να βοηθήσω την κόρη μου να βγάλει τα ρούχα της που ‘ναι βρεγμένα».
Πήγε πίσω στη Ρόζα. «Έλα, βγάλ’ τα» της λέει. Κρατούσε το πάπλωμα μπροστά της για να μην τη βλέπουν. Αφού γδύθηκε, η μητέρα την τύλιξε μέσα στο πάπλωμα.
Το παιδί ήρθε πάλι κοντά της και της εξηγούσε: «Πού να ξέρω εγώ! Μου ‘λεγε πως είχε φάει και πως δεν πεινούσε. Χτες τη νύχτα πήγα κι έσπασα ένα παράθυρο κι έκλεψα ένα ψωμί. Τον έβαλα να φάει με το ζόρι. Μα το ξέρασε κι ύστερα ήταν ακόμα πιο αδύναμος. Θα ‘πρεπε να ‘χει γάλα ή καμιά σούπα. Μπας κι έχετε λεφτά ν’ αγοράσουμε γάλα;»
«Καλά, σώπα τώρα. Μη στενοχωριέσαι. Κάτι θα βρούμε».
Το παιδί έβαλε ξαφνικά τις φωνές: «Πεθαίνει, σου λέω! Πεθαίνει από την πείνα, σου λέω!»
«Σώπα, μη φωνάζεις» του κάνει η μητέρα. Κοίταξε τον πατέρα και τον θείο Τζων, που στέκονταν και θωρούσαν τον άρρωστο ανήμποροι να τον βοηθήσουν. Κοίταξε τη Ρόζα κουβαριασμένη μες στο πάπλωμα. Η ματιά της διασταυρώθηκε με τη ματιά της Ρόζας, αποτραβήχτηκε για μια στιγμή, και πάλι ξαναγύρισε σ’ εκείνη. Οι δυο γυναίκες κοιτάχτηκαν βαθιά μέσα στα μάτια. Η κοπέλα κοντανάσαινε με το στόμα ανοιχτό.
Είπε: «Ναι!»
Η μητέρα χαμογέλασε: «Το ‘ξερα πως θα ‘λεγες ναι. Το ‘ξερα!» -και κοίταξε τα χέρια της που τα κράταγε σφιχτοδεμένα μπροστά της.
Η Ρόζα της ψιθύρισε: «Θα … θα πάτε όλοι σας … έξω;» Η βροχή σιγόπεφτε πάνω στη σκεπή.
Η μητέρα έσκυψε κι έπιασε να ισιώνει με τη χούφτα της τα αχτένιστα μαλλιά της κόρης της και τη φίλησε στο κούτελο. Σηκώθηκε αμέσως. «Ελάτε όλοι» φώναξε στους άλλους. «Ελάτε έξω στο υπόστεγο.
Η Ρουθ έκανε να μιλήσει, μα την πρόλαβε η μητέρα: «Σιωπή εσύ. Πήγαινε και μη μιλάς». Τους έσπρωξε μπροστά της για να βγουν, σέρνοντας και το παιδί του άρρωστου απ’ το χέρι· κι έκλεισε πίσω της την πόρτα που έτριξε πάνω στους μεντεσέδες.
Η Ρόζα –το Ρόδο της Σαρών- απόμεινε ακίνητη για μια στιγμή μέσα στην ψιθυριστή σιγαλιά του αχερώνα. Έπειτα ανασήκωσε το κουρασμένο κορμί της και τυλίχτηκε στο πάπλωμα. Προχώρησε αργά προς τη γωνιά και στάθηκε, κοιτάζοντας το λιωμένο πρόσωπο, τα ορθάνοιχτα τρομαγμένα μάτια. Ξάπλωσε ήσυχα στο πλάι του. Εκείνος κούνησε σιγανά το κεφάλι του δεξιά ζερβά. Η Ρόζα χαλάρωσε από τη μια μεριά το πάπλωμα και γύμνωσε το στήθος της. «Πρέπει» του λέει.
Σύρθηκε πιο κοντά, του έπιασε το κεφάλι του και το ‘φερε πάνω της. «Να» του λέει. «Έλα». Πέρασε το χέρι της κάτω απ’ το κεφάλι του για να το στηρίζει. Τα δάχτυλά της του χάιδευαν τα μαλλιά. Σήκωσε τα μάτια της και κοίταζε μπροστά της τον αχερώνα, κι ένα αινιγματικό χαμόγελο χάραξε τα κλεισμένα χείλια της.
Στάινμπεκ Τζων, Τα σταφύλια της οργής, Μετάφραση Κοσμάς Πολίτης, Β’ τόμος, Εκδ. Ελευθεροτυπία, 2006, σ σ. 283-286
* Η Ρόζα μόλις είχε χάσει στη γέννα το παιδί της
Σχέδιο μαθήματος
Η εκπαιδευτικός ζήτησε από τους μαθητές/τριες α) να διατυπώσουν εικασίες σχετικά με τις συνθήκες στις οποίες μπορεί να βρίσκονται οι χαρακτήρες και β) να βρουν στοιχεία μέσα από το κείμενο στα οποία στηρίζουν τις εικασίες τους. Οι εικασίες καταγράφηκαν συνοπτικά στον πίνακα.
Ενδεικτική Απάντηση
α) Στον πίνακα καταγράφηκαν: προσφυγιά, μετανάστευση, ανεργία, φτώχεια, πείνα, άστεγοι. Ακούστηκαν και σκέψεις για κάποιο ατύχημα ή για κάποια βλάβη του αυτοκινήτου, αλλά στο επόμενο βήμα της ερμηνευτικής προσέγγισης απορρίφθηκαν από το σύνολο της τάξης.
β) Το γεγονός ότι τα μέλη της οικογένειας βρίσκουν καταφύγιο σε έναν αχερώνα, ότι δεν έχουν κάποιο ρούχο για να ζεστάνουν την αδύναμη Ρόζα, ότι στο ίδιο καταφύγιο βρίσκεται ένας άνθρωπος που πεθαίνει από την πείνα, ότι και αυτοί φαίνεται να μην έχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν οικονομικά (να αγοράσουν γάλα για τον πεινασμένο).
Στη συνέχεια σε ένα πίνακα οι μαθητές και οι μαθήτριες κατέγραψαν λέξεις και φράσεις του κειμένου που αποδίδουν το σκηνικό στον οποίο γίνεται η ιστορία και προχώρησαν σε μια σύντομη περιγραφή του.
Ενδεικτική Απάντηση
Εξωτερικός Χώρος |
Εσωτερικός Χώρος |
γίναμε μούσκεμα βροχοδαρμένο αχερώνα κάτω από το υπόστεγο που ήταν στη μια του άκρη Από το μέρος τούτο δεν είχε πόρτα σκουριασμένα σύνεργα βρίσκονταν σκόρπια μύτη αλετριού, ένα σπασμένο ξινάρι, μια σιδερένια ρόδα Η βροχή σφυροκοπούσε τη σκεπή ολόγυρα ένα θάμπος πυκνό κι αδιαπέραστο γλινιασμένο κασόνι Να μια πόρτα το πορτόφυλλο άνοιξε πάνω στους σκουριασμένους μεντεσέδες του έξω στο υπόστεγο |
Μπορεί να ‘χει άχυρο εκεί μέσα Έχει άχυρο Μέσα ήταν σκοτεινά. Μόλις έμπαινε λίγο φως από τις χαραμάδες το βουητό της βροχής έπνιξε τη φωνή του Στη γωνιά Στο μισοσκόταδο Το σφυροκόπημα της βροχής καταλάγιασε τώρα σ’ ένα μονότονο και απαλό βουητό πάνω στη σκεπή Η βροχή σιγόπεφτε πάνω στη σκεπή την πόρτα που έτριξε πάνω στους μεντεσέδες στην ψιθυριστή σιγαλιά του αχερώνα
|
Περιγραφή: Είναι ένα σκηνικό που προδίδει απόλυτη ένδεια και παρακμή. Συγκεκριμένα, πρόκειται για έναν εγκαταλελειμμένο αχερώνα, καθώς δεν φαίνεται να υπάρχει ιδιοκτήτης. Τα λίγα γεωργικά κυρίως εργαλεία που βρίσκονται στον εξωτερικό του χώρο είναι σκουριασμένα, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τους μεντεσέδες της πόρτας που οδηγεί στο εσωτερικό του. Το υπόστεγο που υπάρχει στη μια πλευρά του αχερώνα δίνει προσωρινό καταφύγιο στους επισκέπτες που καταφθάνουν βρεγμένοι και ταλαιπωρημένοι από τη ραγδαία βροχή που πέφτει εκείνη την ώρα. Στον εσωτερικό χώρο υπάρχουν άχερα, γεγονός που δίνει ελπίδα στην οικογένεια, για να ζεστάνουν τουλάχιστον το ένα κορίτσι που φαίνεται να είναι σε άσχημη κατάσταση. Εκεί, μέσα στη μισοσκότεινη παράγκα, θα βρουν προστασία από τη βροχή που τώρα πέφτει μονότονα και σιγανή, αλλά και τους άλλους δυστυχισμένους ανθρώπους.
Περνώντας στον άξονα του χρόνου και προκειμένου να μελετηθεί η τεχνική της αναδρομής, η τάξη έβαλε σε χρονολογική σειρά τα κυριότερα γεγονότα της ιστορίας. Αυτά αποτυπώθηκαν σε μια χρονογραμμή στο padlet.
Ενδεικτική Απάντηση
α) Ο πατέρας για κάποιο σημαντικό χρονικό διάστημα δίνει όλο το φαγητό που εξοικονομεί στο παιδί του και δεν τρώει ο ίδιος.
β) Για έξι ημέρες δεν έχει φάει τίποτα και είναι ετοιμοθάνατος.
γ) το προηγούμενο βράδυ το παιδί έκλεψε ένα ψωμί, αλλά το στομάχι του πατέρα δεν άντεξε.
δ) Η οικογένεια βρίσκει καταφύγιο από τη βροχή στον αχερώνα.
ε) Βάζουν τη Ρόζα να ξαπλώσει στα άχερα, για να ξεκουραστεί.
στ) Ανακαλύπτουν τον ετοιμοθάνατο άνθρωπο με το γιο του.
ζ) Ζεσταίνουν τη Ρόζα με το βρώμικο πάπλωμα.
η) Η Ρόζα σώζει τον άνθρωπο.
Μετά την μελέτη του χώρου και του χρόνου, περάσαμε στη μελέτη των χαρακτήρων με την τεχνική “ρόλος στον τοίχο”. Ζωγραφίσαμε στον πίνακα το περίγραμμα 4 ανθρώπινων μορφών, που δήλωναν τη μητέρα, τη Ρόζα, τον πατέρα και το παιδί, και στο εσωτερικό του περιγράμματος σημειώσαμε τα εσωτερικά (ψυχικά, πνευματικά και συναισθηματικά) γνωρίσματά τους και έξω από αυτό τα εξωτερικά τους γνωρίσματα (για όσα μας έδινε στοιχεία η αφήγηση). Η τάξη ήταν χωρισμένη σε 4 ομάδες και κάθε ομάδα είχε αναλάβει έναν από τους χαρακτήρες της αφήγησης. Στη συζήτηση που ακολούθησε τα παιδιά στήριξαν τις απόψεις τους στο κείμενο.
Ενδεικτική Απάντηση
Μητέρα: Εσωτερικά χαρακτηριστικά: Ευφυής και προνοητική ( Μπορεί να ‘χει άχυρο εκεί μέσα» είπε η μητέρα ), παίρνει πρωτοβουλίες (Την έσπρωξε / του φώναξε. «Ελάτε μέσα» ), προστατευτική απέναντι στη Ρόζα (Ξάπλωσε και ξεκουράσου / Κρατούσε το πάπλωμα μπροστά της για να μην τη βλέπουν / την τύλιξε μέσα στο πάπλωμα), αναζητά λύσεις (Πρέπει να συλλογιστώ κανέναν τρόπο να στεγνώσεις / Έχεις καμιά στεγνή κουβέρτα να την τυλίξω), ευγενική (Ευχαριστώ), με ενδιαφέρον για τον πεινασμένο άνθρωπο και το άγνωστο παιδί (γονάτισε κι έβαλε το αυτί της πλάι στο στόμα του / Καλά, σώπα τώρα. Μη στενοχωριέσαι. Κάτι θα βρούμε), αλληλέγγυα (Κοίταξε τη Ρόζα κουβαριασμένη / Η ματιά της διασταυρώθηκε με τη ματιά της Ρόζας / Οι δυο γυναίκες κοιτάχτηκαν βαθιά μέσα στα μάτια / Η μητέρα χαμογέλασε: «Το ‘ξερα πως θα ‘λεγες ναι), τρυφερή ( Η μητέρα έσκυψε κι έπιασε να ισιώνει με τη χούφτα της τα αχτένιστα μαλλιά της κόρης της και τη φίλησε στο κούτελο), ουσιαστικά αρχηγός της οικογένειας (Την έσπρωξε / του φώναξε. «Ελάτε μέσα» / «Ελάτε όλοι» φώναξε στους άλλους. «Ελάτε έξω στο υπόστεγο / «Σιωπή εσύ. Πήγαινε και μη μιλάς». Τους έσπρωξε μπροστά της για να βγουν, σέρνοντας και το παιδί του άρρωστου απ’ το χέρι· κι έκλεισε πίσω της την πόρτα), προστατευτική απέναντι στο ξένο παιδί ( σέρνοντας και το παιδί του άρρωστου απ’ το χέρι)
Εξωτερικά χαρακτηριστικά: Χαμογελά από ικανοποίηση όταν διαπιστώνει ότι η κόρη της διατηρεί τις αξίες της ίδιας και σχεδόν θριαμβολογεί στη νίκη του ανθρωπισμού (Η μητέρα χαμογέλασε: «Το ‘ξερα πως θα ‘λεγες ναι. Το ‘ξερα!»), -και κοίταξε τα χέρια της που τα κράταγε σφιχτοδεμένα μπροστά της
Ρόζα: Εσωτερικά χαρακτηριστικά: γεμάτη αλληλεγγύη και ανθρωπισμό, παρά το προσωπικό της δράμα (Είπε: «Ναι!»), ντροπαλή (Θα … θα πάτε όλοι σας … έξω;), συμπονετική και τρυφερή (Πρέπει» του λέει / Σύρθηκε πιο κοντά, του έπιασε το κεφάλι του και το ‘φερε πάνω της / Πέρασε το χέρι της κάτω απ’ το κεφάλι του για να το στηρίζει. Τα δάχτυλά της του χάιδευαν τα μαλλιά )
Εξωτερικά χαρακτηριστικά: αδύναμη σωματικά (Ο πατέρας απόθεσε ανάλαφρα τη Ρόζα πάνω σ’ ένα γλινιασμένο κασόνι / κουβαριασμένη μες στο πάπλωμα / Η κοπέλα κοντανάσαινε με το στόμα ανοιχτό), κουρασμένη («Ξάπλωσε, Ρόζα» είπε η μητέρα. «Ξάπλωσε και ξεκουράσου), έχει ανάγκη από ιδιαίτερη φροντίδα (Πρέπει να συλλογιστώ κανέναν τρόπο να στεγνώσεις» / Έχω την κόρη μου άρρωστη. Έχεις καμιά στεγνή κουβέρτα να την τυλίξω για να βγάλει τα ρούχα της που ‘ναι βρεγμένα; / να βοηθήσω την κόρη μου να βγάλει τα ρούχα της που ‘ναι βρεγμένα»), προστατευμένη ( Κρατούσε το πάπλωμα μπροστά της για να μην τη βλέπουν / την τύλιξε μέσα στο πάπλωμα), όμορφη ( το Ρόδο της Σαρών), με ένα αινιγματικό χαμόγελο στο τέλος (ίσως γιατί δίνει ζωή σε ένα ανθρώπινο πλάσμα αμέσως μετά την απώλεια του παιδιού της)
Άντρας: Εσωτερικά χαρακτηριστικά: Συμπεριφέρεται με αυτοθυσία, είναι καλός πατέρας (Μου ‘λεγε πως δεν πεινά ή πως έφαγε πριν λίγη ώρα, και μου τα ‘δινε όλα εμένα να τα φάω / Μου ‘λεγε πως είχε φάει και πως δεν πεινούσε), μπορούμε ίσως να εικάσουμε ότι οι τελευταίες λέξεις του προς τη μητέρα αφορούν το μέλλον του παιδιού του ( Ο σκελετωμένος άνθρωπος κούνησε τα χείλια του… «Βέβαια» είπε η μητέρα. «Ησύχασε τώρα. Όλα θα πάνε καλά), αρνείται αρχικά και τελικά αποδέχεται με συστολή και ντροπαλότητα τη δωρεά ζωής ( Εκείνος κούνησε σιγανά το κεφάλι του δεξιά ζερβά / του έπιασε το κεφάλι του και το ‘φερε πάνω της / Πέρασε το χέρι της κάτω απ’ το κεφάλι του για να το στηρίζει. Τα δάχτυλά της του χάιδευαν τα μαλλιά)
Εξωτερικά χαρακτηριστικά: εξουθενωμένος ( να κείτεται ανάσκελα), άρρωστος και πεινασμένος ( Ήταν άρρωστος στην αρχή –μα τώρα θα πεθάνει από την πείνα / Έχει έξι μέρες να φάει / το λιωμένο πρόσωπο, τα ορθάνοιχτα τρομαγμένα μάτια), εργάτης (Δούλευε στο μάζωμα του μπαμπακιού κι αρρώστησε), 50 ετών, αξύριστος, με βλέμμα απλανές (Ήταν πενηντάρης πάνω κάτω, το αξύριστο πρόσωπό του πετσί και κόκαλο, τα μάτια του στυλωμένα κι απλανή), αδύναμος (Έχει μεγάλη αδυναμία, δεν μπορεί να κουνηθεί), σε προχωρημένο στάδιο ασιτίας ( Μα το ξέρασε κι ύστερα ήταν ακόμα πιο αδύναμος)
Παιδί: Εσωτερικά χαρακτηριστικά: φοβισμένος (κοίταζε με γουρλωμένα μάτια τους καινουργιοφερμένους), διστακτικός (Το παιδί σηκώθηκε με κάποιο δισταγμό), φιλότιμος και δοτικός (Το παιδί πήγε στη γωνιά κι έφερε ένα βρώμικο πάπλωμα), γεμάτος ενοχές («Πού να ξέρω εγώ! Μου ‘λεγε πως είχε φάει και πως δεν πεινούσε), αλληλέγγυος και με αυτοθυσία για τον πατέρα του (έκλεψα ένα ψωμί), σε πανικό (Το παιδί έβαλε ξαφνικά τις φωνές: «Πεθαίνει, σου λέω!)
Εξωτερικά χαρακτηριστικά: με βραχνή φωνή (Η φωνή του ήταν βραχνή)
Στη συνέχεια η εκπαιδευτικός, αξιοποιώντας την τεχνική “δάσκαλος σε ρόλο”, “έγινε” ο συγγραφέας Τζων Στάινμπεκ και οι μαθητές και οι μαθήτριες δημοσιογράφοι που του παίρνουν συνέντευξη λίγο μετά την κυκλοφορία του έργου του Τα σταφύλια της οργής. Η εκπαιδευτικός όσο κρατούσε στο χέρι της ένα μολύβι ήταν σε ρόλο, ενώ αν άφηνε το μολύβι από το χέρι έβγαινε από τον ρόλο του συγγραφέα. Αυτό ήταν μια σύμβαση που είχε ήδη συμφωνηθεί μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητών/τριών. Οι κυριότερες ερωτήσεις που τέθηκαν και οι απαντήσεις που δόθηκαν συμπυκνώνονται περίπου στα εξής:
- Πώς εμπνευστήκατε και γράψατε αυτό το βιβλίο;
Ενδεικτική Απάντηση
Πέρα από τη γενικότερη οικονομική ύφεση που είχε φέρει το κραχ του 1929 στην Αμερική και σε όλο σχεδόν τον κόσμο, το 1930 η αγροτική οικονομία στην Αμερική δέχτηκε ένα ακόμη πλήγμα. Θύελλες μετέφεραν σκόνη και αφάνισαν τεράστιες αγροτικές εκτάσεις. Ακολούθησε τότε ένα μεγάλο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης των αγροτών, κυρίως προς την Καλιφόρνια, προκειμένου να βρουν δουλειά.
- Ποιο το θέμα του έργου Τα σταφύλια της οργής;
Ενδεικτική Απάντηση
Είναι η έμπρακτη αγάπη για τον άνθρωπο, η ανάγκη της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς.
- Πόσο ρεαλιστικά παρουσιάζετε τα γεγονότα;
Ενδεικτική Απάντηση
Έζησα για πάνω από ένα χρόνο μαζί με τους μετανάστες και βίωσα μαζί τους τις άθλιες συνθήκες της ζωής τους και την εκμετάλλευσή τους. Στόχος ήταν να περιγραφεί η σαθρότητα του αμερικανικού ονείρου.
- Ποια θέματα σας ενδιαφέρουν περισσότερο;
Ενδεικτική Απάντηση
Με ενδιαφέρουν τα θέματα που έχουν να κάνουν με τον αδύναμο άνθρωπο, αυτόν που γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης των ισχυρών, που τον αφήνουν στην εξαθλίωση και στον θάνατο από πείνα, ενώ ζει μέσα σε κοινωνίες γενικότερης αφθονίας και καταναλωτισμού. Με ενδιαφέρει να καταδείξω ότι μόνο η αλληλεγγύη μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα, να υμνήσω την αξία της οικογένειας, τη δύναμη των ανθρώπων να ξεπεράσουν και τις μεγαλύτερες δυσκολίες αν παραμείνουν ενωμένοι.
- Πώς σκεφτήκατε αυτό το τέλος για το βιβλίο σας;
Η γυναίκα είναι αυτή που με την καρτερία, τη δοτικότητα, τις αντοχές της, τη ζωογόνα δυνατότητά της, γίνεται τελικά ο στυλοβάτης του κοινωνικού ιστού, της ανθρωπότητας, της καταξίωσης του ανθρώπου ως του ανώτερου από τα πλάσματα της φύσης.
- Δεν φοβάστε ότι μπορεί να προκαλέσετε την κοινή γνώμη με αυτό;
Ενδεικτική Απάντηση
Ξέρω ότι η κατάρριψη του μύθου του αμερικανικού ονείρου και της γης της επαγγελίας μπορεί να προκαλέσει το κατεστημένο. Ξέρω ότι θέματα που άπτονται της ηθικής, όπως αν δικαιούται κανείς να κλέψει, επειδή πεινάει, ή να σώσει μια ανθρώπινη ζωή προσφέροντάς της μητρικό γάλα, μπορεί να σοκάρει, αλλά πιστεύω ότι η ανθρώπινη ζωή είναι υπέρτατη αξία.
(Η εκπαιδευτικός εδώ παραμένοντας σε ρόλο συμπλήρωσε ότι ξέρει πώς τέτοια θέματα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε χαρακτηρισμό του βιβλίου ως άσεμνου κι “επικίνδυνου” και σε απαγόρευσή του από τα σχολεία και τις βιβλιοθήκες και εκτός ρόλου έκανε γνωστό στην τάξη ότι αυτό έγινε για κάποια χρόνια στην Αμερική παρά το γεγονός ότι το βιβλίο είχε τεράστια απήχηση και μάλιστα ο δημιουργός του αργότερα βραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας)
- Ποιο πιστεύετε ότι είναι το χρέος, η σωστή στάση του ανθρώπου;
Ενδεικτική Απάντηση
Η εκπαιδευτικός προτίμησε να διαβάσει τα λόγια ενός από τους κεντρικούς χαρακτήρες του βιβλίου του Τομ Τζόουντ λίγο πριν να φύγει κυνηγημένος: Θα ’μαι παντού, όπου κι αν κοιτάξεις. Όπου δίνεται μάχη ώστε πεινασμένοι να φάνε, εγώ θα ’μαι εκεί. Όπου ένας μπάτσος βαράει κάποιον, εγώ θα ’μαι εκεί. Αν ο Κέιζι είχε δίκιο, τότε θα υπάρχω στον τρόπο που οι άνθρωποι φωνάζουν όταν εξαγριώνονται… θα υπάρχω στον τρόπο που τα παιδιά γελάνε όταν πεινάνε και ξέρουν πως το φαΐ είν’ έτοιμο. Κι όταν οι άνθρωποί μας θα τρώνε ό,τι βγάζουν με το μόχθο τους και θα ζουν στα σπίτια που οι ίδιοι θα χτίζουν, εγώ θα ’μαι εκεί.
- Τι πρέπει να κάνουν οι αδύναμοι του κόσμου κάθε εποχής;
Ενδεικτική Απάντηση
Η εκπαιδευτικός εκτός ρόλου έδειξε το τέλος της ταινίας που βασίστηκε στο μυθιστόρημα και της οποίας το τέλος διαφοροποιείται από το μυθιστόρημα. Εδώ μιλά η μητέρα: “Αλλά εμείς συνεχίζουμε απτόητοι. Είμαστε ο ζώντας λαός. Δεν μπορούν να μας εξολοθρεύσουν. Δεν μπορούν να μας συντρίψουν. Θα εξακολουθήσουμε να υπάρχουμε, επειδή είμαστε ο λαός.
Πηγές
https://www.kathimerini.gr/culture/books/807205/diavazontas-xana-ena-mytho/
http://theatrecomments.weebly.com/alphaphiiotaepsilonrhoomegamualphataualpha-write/7670619
Ακολούθησαν δραστηριότητες δημιουργικής γραφής (γραφή σε ρόλο), οι οποίες εκτός από την καλλιέργεια της δημιουργικότητας και την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, στόχευαν στην παραγωγή διαφορετικών ερμηνειών σημείων του κειμένου μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Οι μαθητές και οι μαθήτριες δούλεψαν χωρισμένοι/ες σε ομάδες, όπως και πριν.
1) Ο πεινασμένος άντρας, χρόνια αργότερα κι ενώ βρίσκεται κοντά στον θάνατο, αποφασίζει να γράψει μια επιστολή στη Ρόζα, στην οποία της μιλά για εκείνη τη συγκλονιστική στιγμή της ζωής τους. Στην επιστολή σας θα λάβετε υπόψη τη φράση της αφήγησης “Εκείνος κούνησε σιγανά το κεφάλι του δεξιά ζερβά”.
Ενδεικτική Απάντηση
Οι μαθητές και οι μαθήτριες έδωσαν βαρύτητα στη σύγκρουση ανάμεσα στην ηθική συστολή του άντρα εκείνη τη στιγμή και στο ένστικτο της επιβίωσης από την άλλη, το οποίο είναι πανίσχυρο, όπως και στο χρέος του ως γονιού.
2) Ο γιος του πεινασμένου άντρα λίγο μετά τον θάνατό του, γράφει μια επιστολή στην οικογένεια των Τζόουντ. Τους ενημερώνει για εκείνη τη συγκλονιστική ημέρα της ζωής τους και τι σήμαινε για αυτόν και τον πατέρα του. Στην επιστολή σας θα λάβετε υπόψη τη φράση της αφήγησης “Πού να ξέρω εγώ! Μου ‘λεγε πως είχε φάει και πως δεν πεινούσε”.
Ενδεικτική απάντηση
Οι μαθητές και οι μαθήτριες εστίασαν κυρίως στις ενοχές και στις τύψεις από τις οποίες απαλλάχτηκε το παιδί με την επιβίωση του πατέρα του και στο γεγονός ότι δεν τον στερήθηκε τόσο νωρίς.
3) Η Ρόζα, χρόνια μετά έχει γίνει μεγάλη σταρ του Χόλιγουντ. Σε μια συνέντευξη την ρωτούν ποια ήταν η πιο συγκλονιστική στιγμή της ζωής της. Τότε αποφασίζει να μιλήσει για πρώτη φορά για εκείνη τη συνάντηση με τον πεινασμένο άντρα. Στην αφήγησή σας θα λάβετε υπόψη τη φράση του κειμένου “κι ένα αινιγματικό χαμόγελο χάραξε τα κλεισμένα χείλια της”.
Ενδεικτική Απάντηση
Οι μαθητές και οι μαθήτριες επέμειναν περισσότερο στο δυνατό μητρικό ένστικτο, στην εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στο πένθος και την απώλεια του παιδιού και στο δώρο της ζωής από την άλλη, ενώ δεν έλειψαν και νύξεις για το πραγματικό νόημα της ανθρώπινης ζωής.
4) Η μητέρα, λίγο πριν πεθάνει, μιλά στην κόρη της για εκείνη τη συγκλονιστική στιγμή της ζωής τους, στην οποία έσωσαν τη ζωή του πεινασμένου ανθρώπου. Στην αφήγησή σας θα λάβετε υπόψη το απόσπασμα του κειμένου “Η μητέρα χαμογέλασε: «Το ‘ξερα πως θα ‘λεγες ναι. Το ‘ξερα!» -και κοίταξε τα χέρια της που τα κράταγε σφιχτοδεμένα μπροστά της”.
Ενδεικτική Απάντηση
Το βάρος της αφήγησης των παιδιών έπεσε στο αίσθημα υπερηφάνειας που ένιωσε η μητέρα για την ανατροφή που είχε δώσει στην κόρη της, αλλά και για τον άνθρωπο γενικότερα, ο οποίος βρίσκει τη δύναμη σε οριακές καταστάσεις να ξεπερνά τον εαυτό του και να δίνεται στον συνάνθρωπο.
Ερμηνευτικό Σχόλιο
Το θέμα του αποσπάσματος από το έργο Τα σταφύλια της οργής είναι η ανάγκη της αλληλεγγύης και της ανθρωπιάς για την καταξίωση της ζωής και του ίδιου του ανθρώπου. Η αφήγηση ξεκινά με την περιγραφή του χώρου στον οποίο βρίσκουν καταφύγιο τα μέλη μιας οικογένειας μεταναστών μια πολύ βροχερή ημέρα. Ο χώρος προδίδει εγκατάλειψη, όπως φαίνεται από τα παρατημένα γεωργικά εργαλεία στον εξωτερικό του χώρο και τους σκουριασμένους μεντεσέδες της πόρτας. Ο χώρος, θα μπορούσε να πει κανείς ότι λειτουργεί μετωνυμικά για τους εγκαταλελειμμένους στην τύχη τους ανθρώπους που καταφεύγουν εκεί. Τόσο η οικογένεια των οποίων την άφιξη παρακολουθεί η αφήγηση όσο και οι πεινασμένοι πατέρας και γιος που ήδη βρίσκονται εκεί είναι σε απόλυτη ένδεια. Κι ενώ το ενδιαφέρον όλων είναι στραμμένο στη Ρόζα, η οποία είναι εξαντλημένη μετά τη γέννα, στην οποία έχασε το παιδί της, ξεπροβάλλει το δράμα των άλλων δύο “ενοίκων”. Ο άντρας είναι ετοιμοθάνατος από λιμό. Με μια λιτή αναδρομική αφήγηση ο αναγνώστης πληροφορείται την αυτοθυσία αυτού, προκειμένου όσο φαγητό εξασφάλιζε να το δίνει στο παιδί του. Το θαυμάσιο αφηγηματικό εύρημα της συνάντησης των ματιών των δύο γυναικών, μητέρας και κόρης, δίνει την κοινή ανθρωπιστική αντίληψη των δύο, αλλά και τη λύση του δράματος που εξυμνεί την αλληλεγγύη ως στάση ζωής.
Το σύγχρονο προσφυγικό και μεταναστευτικό πρόβλημα μάς έχει κάνει θεατές αντίστοιχα δύσκολων με της αφήγησης καταστάσεων, συχνά όμως και εκδηλώσεων θαυμαστών εκδηλώσεων ανιδιοτελούς προσφοράς στον συνάνθρωπο.
Ρόλος στον τοίχο στην τάξη μου.
