Κριτήριο Αξιολόγησης
Νεοελληνική Γλώσσα Λογοτεχνία Γ’ Λυκείου
Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος
Κείμενο Ι
Ατομική ευθύνη, ατομική επιλογή: Oι λεπτές παγίδες
Ν. Σεβαστάκης
5.8.2020 | 09:29
ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ο κύκλος του Covid-19 στη χώρα μας και στον κόσμο, η ατομική ευθύνη έγινε προτροπή, σύνθημα, αναφορά στο στόμα επιστημόνων, πολιτικών και πολιτών.
Παρότι μια μερίδα κόσμου [...] είδαν σε αυτή την έννοια κάτι ιδεολογικά επικίνδυνο, είναι γεγονός πως η ατομική ευθύνη μπορεί να «μιλάει» ως έννοια στο ευρύ κοινό. Όπως έχεις ευθύνη για την ψήφο σου, όπως έχεις ευθύνη για την παραβίαση του stop ή του κόκκινου, έτσι έχεις ευθύνη έναντι του εαυτού σου και των άλλων σε πλήθος περιπτώσεων. Αυτό φαίνεται να το καταλαβαίνει ο καθένας με ευκολία.
Ο όρος ατομικισμός έχει, φυσικά, κακό όνομα –αφού οι περισσότεροι τον ταυτίζουν με τον εγωισμό και τον άγριο φιλοτομαρισμό‒, όμως η ατομική ευθύνη εκφράζει έναν καλώς εννοούμενο ατομικισμό, έναν δημοκρατικό ατομικισμό που, θεωρητικά, μπορεί να υπολογίζει τους άλλους και το συλλογικό καλό.
[...]
Η ατομική ευθύνη, όμως, η έμπρακτη εφαρμογή ενός συνετού ατομικισμού, χάνει έδαφος. Δεν πείθει. Πολλοί, φυσικά, την εκθειάζουν δημόσια με τον τρόπο που επαινούμε μια ενάρετη στάση ή ένα «ιδεώδες», δηλαδή κάτι ελαφρώς ανιαρό που προσποιούμαστε προς στιγμήν πως το φοράμε, όπως ο μαγαζάτορας σπεύδει να φορέσει τη μάσκα του όταν τον ειδοποιούν πως θα έλθουν για έλεγχο.
Η ατομική ευθύνη φοριέται κι αυτή στο πιγούνι ή σαν αξεσουάρ, σαν ένα gadget με το οποίο δηλώνουμε πως είμαστε «εντάξει με τις Αρχές» ή πως έχουμε αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης. Γρήγορα, όμως, ξεχνιέται και φαίνεται να χρειάζεται την κλασική εντολή για να θυμηθεί την υποχρέωσή της: η ατομική ευθύνη δυσθυμεί, κουράζεται, παραιτείται ή απλώς σβήνει μέσα στον κυκεώνα της ζωής μας με τους άλλους. Η ατομική ευθύνη, τέλος, παραπέμπει σε μια γεροντική ωριμότητα δίχως χαρά, κάτι σαν τον υποχρεωτικό εκκλησιασμό των παιδικών μας χρόνων.
Γι' αυτόν τον λόγο έρχονται διαρκώς νέες απαγορεύσεις και τα «μέτρα» για να αναπληρώσουν την ξεθυμασμένη ενέργεια της ατομικής ευθύνης. Το κράτος αναλαμβάνει να χειριστεί το έλλειμμα ατομικής ευθύνης, τη λειψή και σποραδική της ύπαρξη. Και εδώ είμαστε σήμερα, πρώτες μέρες του Αυγούστου, μιλώντας ξανά για την αναζωπύρωση του ιού.
Ας πούμε, όμως, πως η ατομική ευθύνη είναι μια αξιοσέβαστη και πολύτιμη προίκα όλων των φιλελεύθερων κοινωνιών. Αυτές οι κοινωνίες πατούν στην ατομική κρίση, σε ένα «εγώ τώρα κρίνω» και δεν περιμένω να μου δίνεται, κάθε φορά, η εντολή και το νόημα απέξω ή από «πάνω».
Αν σκεφτούμε όμως, πάνω στο ίδιο έδαφος πατάει και ο μεγάλος ανταγωνιστής της ατομικής ευθύνης, ένας ανταγωνιστής πολύ πιο ελκυστικός και ικανός για δικαιολογίες και εφευρετικές υπεκφυγές. Αν η ατομική ευθύνη είναι η ιδεαλιστική, επίσημη τοποθέτηση για το τι είναι καλό να διαθέτουμε ως πολίτες, η ατομική επιλογή (αυτός είναι ο μέγας ανταγωνιστής) προσφέρει μια πιο προσιτή τιμή στην αγορά των συνειδήσεων και των συμπεριφορών.
Η ατομική ευθύνη προσπαθεί να συνυπολογίσει και τους άλλους, να χωρέσει στο σχήμα της το εγώ και το εσύ και τους τρίτους. Όμως, επειδή κι αυτή δυσπιστεί στο κράτος ή σε άλλα συλλογικά όργανα που μας δεσμεύουν, είναι ευάλωτη στην εκδοχή της «ατομικής επιλογής».
Λέει ο άλλος: είναι ατομική μου επιλογή να ερμηνεύσω την ευθύνη μου έτσι και όχι όπως θέλετε εσείς, η κυβέρνηση, οι ειδικοί. Κι εγώ είμαι υπεύθυνος, αλλά με τον δικό μου τρόπο, δεν θα μου υποδείξει μια «γενική Αρχή και εξουσία» πώς θα ζήσω στις λεπτομέρειες της ζωής μου. Αυτό θα μπορούσε να πει ο συμμέτοχος στα πριβέ πάρτι της Μυκόνου ή ο χορευτής στα πανηγύρια, αν είχαν την όρεξη να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορά τους.
Με άλλα λόγια, εισβάλλει στις σχέσεις και στις καθημερινές μας συναλλαγές αυτή η απείρως πιο ευέλικτη ιδέα της ατομικής επιλογής. Και συχνά, όταν κάποιος σκέφτεται ατομική επιλογή, φαντάζεται το δικαίωμα στη διαφορά του, στη μη συμμόρφωση, σε κάποια ανυπακοή.
[...]
Παντού γύρω μας βλέπουμε έτσι την ατομική ευθύνη είτε να έχει μετατραπεί σε αδύναμη προειδοποίηση επερχόμενων δεινών είτε να περιμένει τον νόμο να κάνει τη δύσκολη δουλειά σε μια φάση αμέλειας και ψιλο-ανυπακοής. Η ατομική ευθύνη σε κάθε βήμα της συναντά τους κήρυκες των ελεύθερων ατομικών επιλογών, οι οποίοι ορκίζονται στις ίδιες αρχές (στην ελευθερία της προσωπικής κρίσης και διαμόρφωσης γνώμης) για να ασπαστούν στη συνέχεια τις πιο ολέθριες εξηγήσεις και συνταγές για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Αν έχει συμβεί το παραπάνω και η ατομική ευθύνη σκιαμαχεί και παγιδεύεται διαρκώς από την «ατομική επιλογή», δεν έχουμε άλλη διέξοδο από το να την αφήσουμε να περάσει σε δεύτερο πλάνο. Το να την επικαλούνται διαρκώς οι ιατρικές ή οι πολιτικές αρχές δεν έχει πλέον πολύ νόημα. Ως έννοια δεν μπορεί να αμυνθεί αποτελεσματικά έναντι του εξ αίματος συγγενή της, της ιδέας για τις απεριόριστες επιλογές και του ρηχού σχετικισμού τους («γνώμη σου, φίλε, κι εγώ τη δική μου»).
Ενώ, δηλαδή, οι προσωπικές στάσεις έχουν τεράστια σημασία στη δημοκρατία, οι κοινωνικές σχέσεις σε καταστάσεις κρίσης, και μάλιστα μιας τέτοιας κρίσης δημόσιας υγείας, χρειάζονται συλλογικά πλαίσια και καθοδήγηση. Αυτό τουλάχιστον μας δείχνει μέχρι στιγμής η εμπειρία της υγειονομικής κρίσης. Τα σκληρά δεδομένα δεν είναι γούστα για να τα λυγίζουμε κατά την προτίμησή μας από δω και από κει και να τα φοράμε κι αυτά στο πιγούνι σαν αμυδρές υποκειμενικές εντυπώσεις.
Η μεγαλύτερη δυσκολία στην κατάσταση που ζούμε βρίσκεται στο ότι η καθοδήγηση, η εμπιστοσύνη και η πειθαρχία συγκρούονται προφανώς με άλλες κομβικές αξίες της δημοκρατικής υπόσχεσης των μοντέρνων: με την αυτονομία, τη δυσπιστία για τους ειδικούς, το παιχνίδι με το ρίσκο. Πέρα από εθνικές και τοπικές ιδιαιτερότητες, νιώθουμε πως οξύνονται οι αντιφάσεις και οι διαρκείς ανακολουθίες που γεννιούνται από αυτές τις διαφορετικές θεότητες και τη λατρεία τους.
[...]
Η φύση αυτής της πανδημίας έδειξε τις αποκλίσεις «συμφερόντων» (λ.χ. μεταξύ νέων και μεγαλύτερων ηλικιών) αλλά και το ότι ο συνετός ατομικισμός των μεν μπορεί να ηχεί ως σπαστική καταπίεση για τους δε και η ελευθερία του ενός να γίνεται πράξη απειλής για κάποιον άλλον. Το δικαίωμα του ενός, που φτάνει ως την περίμετρο του δικαιώματος του άλλου, δεν έχει νόημα όταν ο ιός μεταδίδεται και από μια κάπως δυνατή φωνή σε μια απλή συνομιλία.
Η καθημερινότητα απλοποιεί, μα δεν καταργεί ούτε απαλύνει αυτά τα διλήμματα. Μάλλον αυτά θα γίνουν πιο δυσβάσταχτα τις μέρες που έρχονται και δεν θα αρκεί η ατομική ευθύνη για να τηρήσουν το συμβόλαιο όσοι επικαλούνται την αντίσταση και τις αντάρτικες ατομικές επιλογές τους.
Το μόνο βέβαιο είναι πως η ατομική ευθύνη δεν αρκεί για να γίνουμε συλλογικά πιο ασφαλείς. Όπως οι προσωπικές δεήσεις υπέρ δικαιοσύνης δεν φτάνουν για να έχουμε έναν δικαιότερο κόσμο
Πηγή: www.lifo.gr
https://www.lifo.gr/articles/opinions/292041/atomiki-eythyni-atomiki-epilogi-oi-leptes-pagides
Κείμενο ΙΙ
Η ατομική ευθύνη κι οι μαριονέτες
ΤΩΝ ΑΛΚΗ ΓΟΥΝΑΡΗ & ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΚΡΑΒΑ
4.5.2020 | 20:30
Στις πρώτες ημέρες της πανδημίας, μιλήσαμε για τη σπουδαιότητα της υπεύθυνης στάσης όλων μας, καθώς και για τις υποχρεώσεις που γεννώνται στον καθέναν από εμάς ξεχωριστά, απέναντι στον εαυτό μας, τον στενό οικογενειακό, φιλικό και επαγγελματικό μας κύκλο, απέναντι στην τοπική κοινότητα και απέναντι στην πολιτεία. Όπως επισημάναμε, συμπυκνώνοντας την ουσία σε μια φράση που έγινε κάτι σαν σλόγκαν στον δημόσιο λόγο, όλοι μας «οφείλουμε να συμπεριφερόμαστε σαν να είμαστε φορείς του ιού, ακόμα κι αν δεν είμαστε». Στο διάστημα που μεσολάβησε, τα περιοριστικά μέτρα αλλά και η εξαιρετική υπευθυνότητα που επιδείξαμε όλοι μαζί είχαν ως αποτέλεσμα την ελαχιστοποίηση των απωλειών σε ανθρώπινες ζωές και την ενίσχυση ενός κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών, θεσμών και συστήματος υγείας.
Σήμερα περνάμε πλέον στη δεύτερη φάση μιας περιόδου κρίσης που αναμένεται να αλλάξει τη ζωή της ανθρωπότητας τα επόμενα χρόνια. Η ζωή δεν επιστρέφει στην κανονικότητα σε αυτήν τη φάση. Η ζωή συνεχίζεται, όπως άλλωστε συμβαίνει πάντοτε, αλλά η νέα κανονικότητα θα δημιουργηθεί στο μέλλον απ' όλους εμάς, από κοινού.
Προς το παρόν, μικρές καθημερινές συμπεριφορές, ένα πρωτόκολλο ασφάλειας το οποίο θα τηρούμε με προσοχή όσο κι αν φαίνεται ασήμαντο, αποτελούν μια τεράστια δική μας συνεισφορά για το αμέσως επόμενο διάστημα. Η ατομική υγιεινή, το πλύσιμο των χεριών, οι αποστάσεις ασφαλείας, η αποφυγή συναθροίσεων και άσκοπων μετακινήσεων, η λελογισμένη χρήση της μάσκας, υποχρεωτική στους κλειστούς χώρους με άλλους ανθρώπους, αρκούν για να προσφέρουμε τα μέγιστα σε αυτή τη συλλογική προσπάθεια.
Επιδεικνύοντας υπεύθυνη συμπεριφορά, επιδεικνύουμε ωριμότητα. Σταματάμε τη μετάδοση του ιού και συντελούμε στη μετάδοση αξιών, σεβασμού, αξιοπρέπειας και αλληλεγγύης. Με μια διαφορά: Αν θέλουμε να έχουμε πράγματι την ευθύνη για τις πράξεις μας, αν θέλουμε δηλαδή να θεωρούμαστε ηθικά πρόσωπα που πράττουν σύμφωνα με το καθήκον τους, τότε θα πρέπει να δεχθούμε ότι αυτές οι μικρές συμπεριφορές είναι συμπεριφορές που εμείς θα επιλέγαμε. Όχι επειδή κάποιος μας τις επιβάλει εκ των άνω, ούτε επειδή φοβόμαστε ότι θα φάμε πρόστιμο ή θα υποστούμε συνέπειες ή κυρώσεις. Συμπεριφερόμαστε έτσι, γιατί το καθήκον μάς επιβάλει να πράξουμε έτσι. Πρόκειται για το καθήκον απέναντι στους ανθρώπους που αγαπάμε, στους συμπολίτες μας, στους ηλικιωμένους και ασθενείς, στον εαυτό μας και στην πολιτεία. Το καθήκον να μείνουμε όλοι ασφαλείς. Σύμφωνα με τον Καντ, κάθε φορά που επιλέγουμε να κάνουμε ή να μην κάνουμε κάποια πράξη, θα πρέπει να αναλογιζόμαστε «τι θα συνέβαινε αν όλοι επέλεγαν να πράξουν όπως επιλέγω να πράξω τώρα εγώ»; Τι θα συνέβαινε, για παράδειγμα, αν κανένας δεν φορούσε μάσκα ή όλοι μαζευόμασταν σε κλειστούς χώρους και κάναμε πάρτι;
Το να θεωρούμε ότι η συμπεριφορά μας αντανακλά το καθήκον μας ως αποτέλεσμα μιας έλλογης επιλογής, είναι το στοιχείο που μας καθιστά υπεύθυνα πρόσωπα που έχουν την ευθύνη των πράξεών τους. Και το να έχουμε την ευθύνη των πράξεών μας σημαίνει ότι είμαστε αυτόνομοι και ελεύθεροι. Δεν είμαστε μαριονέτες που συμπεριφερόμαστε με έναν συγκεκριμένο τρόπο επειδή κάποιος κουνάει τα νήματα, ούτε ζόμπι που κάνουμε κινήσεις τυχαία χωρίς συνείδηση του τι σημαίνουν οι πράξεις αυτές. Ακόμα δηλαδή και αν κάποιος δεν μας έλεγε ότι είμαστε υποχρεωμένοι να συμπεριφερόμαστε με αυτό τον τρόπο, θα έπρεπε να θεωρούμε καθήκον μας να πράττουμε το σωστό.
Και είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι η ευθύνη του κάθε προσώπου για τις επιλογές και τις πράξεις του, η ατομική ευθύνη, δεν έρχεται σε σύγκρουση με τη συλλογική ή κοινωνική ευθύνη, ούτε με την ευθύνη της πολιτείας και των θεσμών απέναντι στον πολίτη. Δεν αποτελεί μια «μετάθεση» της ευθύνης στον έναν. Το αντίθετο μάλιστα: Η ατομική ευθύνη διασφαλίζει την ατομική ελευθερία και μας καθιστά ηθικά πρόσωπα. Ενισχύει το δικαίωμά μας να απαιτούμε τις ευθύνες των υπολοίπων και στο πλαίσιο ενός κοινού σκοπού εξειδικεύει τη συμμετοχή, τον ρόλο και τα καθήκοντα που ο κάθε ρόλος συνεπάγεται.
Στο προηγούμενο άρθρο μας προτείναμε να δούμε την κρίση ως ευκαιρία. Ως ευκαιρία πολιτικής ενηλικίωσης, εμπιστοσύνης και σεβασμού στον συνάνθρωπό μας και τους θεσμούς. Στη δύσκολη φάση του lockdown αποδείξαμε, όλοι μαζί, ότι μπορούμε να χειριστούμε μια τέτοια κατάσταση αποτελεσματικότερα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Στις επόμενες φάσεις ας δούμε ως ευκαιρία μια νέα πρόκληση που αναδύεται: Την πρόκληση του να αποτελέσουμε το πρότυπο. Να γίνουμε, όπως θα έλεγε ο Θουκυδίδης, το «σχολείο» της Ευρώπης στη διαχείριση αυτής της κρίσης. Πηγή: www.lifo.gr
https://www.lifo.gr/articles/opinions/280972/i-atomiki-eythyni-ki-oi-marionetes
Κείμενο ΙΙΙ
OΠΩΣ O KEPEM *
Ναζίμ Χικμέτ
Aπόδοση Γιάννη Pίτσου
Eίναι βαρύς ο αγέρας σα μολύβι
Φωνάζω
Φωνάζω
Φωνάζω
Φωνάζω
Eλάτε γρήγορα
Σας φωνάζω
να λειώσουμε
το μολύβι.
Kάποιος μου λέει
Φωτιά θα πάρεις απ’ την ίδια σου φωνή
θα γίνεις στάχτη
σαν τον Kερέμ
που κάηκε απ’ τον έρωτά του.
Tόσες δυστυχίες
και τόσο λίγοι
φίλοι.
Eίναι λοιπόν κουφά
της καρδιάς σας τ’ αυτιά.
Eίναι βαρύς ο αγέρας σα μολύβι.
K' εγώ του λέω:
«Aς καώ
Aς γίνω στάχτη
σαν τον Kερέμ.
Aν δεν καώ εγώ
αν δεν καείς εσύ
αν δεν καούμε εμείς
πώς θα γενούνε τα σκοτάδια
λάμψη;»
Eίναι χοντρός ο αγέρας σαν τη γη
Eίναι βαρύς ο αγέρας σα μολύβι
Φωνάζω
Φωνάζω
Φωνάζω.
Eλάτε γρήγορα
σας φωνάζω
να λειώσουμε
το μολύβι. 1934
* Aπόσπασμα από ένα ποίημα για τη ζωή και το θάνατο του Iνδού επαναστάτη Mπενερτζή: «Γιατί σκοτώσανε τον Mπενερτζή».
* Ο Κερέμ, ένα μυθικό πρόσωπο , δεν θα διστάσει να πέσει νεκρός, δεν θα φοβηθεί να καεί, με μοναδικό σκοπό να σώσει την αγαπημένη του από το πυρωμένο μαγικό της πουκάμισο.
Θέμα Α
Να δώσετε συνοπτικά το περιεχόμενο των πρώτων πέντε παραγράφων του κειμένου Ι (60-70 λέξεις). Μονάδες 15
Θέμα Β
Β1. Τα κείμενα Ι και ΙΙ έχουν κοινό θέμα, αλλά διαφορετική θέση πάνω σ’ αυτό και πρόθεση. Αφού διατυπώσετε σύντομα το θέμα τους, τη θέση και την πρόθεσή τους, να στηρίξετε τη διαφοροποίησή τους με δύο αναφορές στα κείμενα (μία για το καθένα) και δύο γλωσσικές επιλογές (μία για το καθένα). (περίπου 80 λέξεις) Μονάδες 10
Β2. “Λέει ο άλλος: είναι ατομική μου επιλογή να ερμηνεύσω την ευθύνη μου έτσι και όχι όπως θέλετε εσείς, η κυβέρνηση, οι ειδικοί. Κι εγώ είμαι υπεύθυνος, αλλά με τον δικό μου τρόπο, δεν θα μου υποδείξει μια «γενική Αρχή και εξουσία» πώς θα ζήσω στις λεπτομέρειες της ζωής μου. Αυτό θα μπορούσε να πει ο συμμέτοχος στα πριβέ πάρτι της Μυκόνου ή ο χορευτής στα πανηγύρια, αν είχαν την όρεξη να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορά τους.
Με άλλα λόγια, εισβάλλει στις σχέσεις και στις καθημερινές μας συναλλαγές αυτή η απείρως πιο ευέλικτη ιδέα της ατομικής επιλογής. Και συχνά, όταν κάποιος σκέφτεται ατομική επιλογή, φαντάζεται το δικαίωμα στη διαφορά του, στη μη συμμόρφωση, σε κάποια ανυπακοή”. Πώς ο αρθρογράφος στηρίζει στην παραπάνω παράγραφο την ευαλωτότητα της ατομικής ευθύνης μπροστά στην εκδοχή της ατομικής επιλογής; Θεωρείτε αποτελεσματικές και πειστικές τις επιλογές αυτές; Μονάδες 15
Β3.
α) “ Όπως έχεις ευθύνη για την ψήφο σου, όπως έχεις ευθύνη για την παραβίαση του stop ή του κόκκινου, έτσι έχεις ευθύνη έναντι του εαυτού σου και των άλλων σε πλήθος περιπτώσεων. Αυτό φαίνεται να το καταλαβαίνει ο καθένας με ευκολία”. Στο παραπάνω χωρίο κυριαρχεί το β’ ενικό πρόσωπο. Τι επιδιώκει, κατά τη γνώμη σας, με τη χρήση του ο συντάκτης του κειμένου Ι; Μονάδες 5
β) Στο κείμενο Ι σε αρκετά σημεία ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί καθημερινές λεξιλόγιο. Να επιλέξετε 5 τέτοια σημεία (λέξεις ή μικρές φράσεις) και να γράψετε τι επιδιώκει να πετύχει με τη χρήση τους. Μονάδες 10
Θέμα Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το θέμα του ποιήματος; Να στηρίξετε την απάντησή σας με τρεις διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. Υπάρχει κάτι για το οποίο θα “φωνάζατε” εσείς σήμερα; Μονάδες 15
Θέμα Δ
Έχετε διαβάσει προσεκτικά τα κείμενα Ι και ΙΙ και αποφασίζετε να γράψετε ένα δικό σας άρθρο στο ιστολόγιο του σχολείου σας, στο οποίο θα τοποθετείστε αρχικά κριτικά απέναντι στις θέσεις που διατυπώνονται σε αυτά και στη συνέχεια θα διατυπώνετε και θα τεκμηριώνετε τη δική σας άποψη. (350-400 λέξεις) Μονάδες 30
Ενδεικτικές Απαντήσεις
Α
Ο συντάκτης του κειμένου, προσεγγίζοντας το θέμα της ατομικής ευθύνης στο πλαίσιο της πανδημίας του κορονοϊού, την τοποθετεί μέσα στις γενικότερες υποχρεώσεις του ατόμου. Σε αντιδιαστολή με τη συνήθη αρνητική σημασία του ατομικισμού, αυτή έχει θετικό πρόσημο. Παρ’ όλα αυτά στη σημερινή συγκυρία φαίνεται να μην έχει τη δυναμική που της πρέπει, ενώ αντίθετα γίνεται ταύτιση αυτής με την υποχρεωτικότητα και τον συντηρητισμό.
Β1
Κοινό θέμα: Η ατομική ευθύνη πρέπει να επιβάλλεται ή πρέπει να θεωρείται μια εσωτερική κατάσταση;
Θέση Κειμένου Ι: Η ατομική ευθύνη, επειδή συγχέεται με την ατομική επιλογή, αυτοακυρώνεται κι έτσι επιβάλλεται από την πολιτεία με νόμους και κυρώσεις.
Θέση Κειμένου ΙΙ: Η ατομική ευθύνη δεν πρέπει επιβάλλεται απ’ έξω μέσω του φόβου, αλλά πρέπει να είναι μια εσωτερική επιταγή.
Πρόθεση Κειμένου Ι: Να εξηγήσει το περιεχόμενο των όρων ατομική ευθύνη και ατομική επιλογή, να επιχειρηματολογήσει υπέρ της επιβολής περιοριστικών μέτρων από την πολιτεία.
Πρόθεση Κειμένου ΙΙ: Να επιχειρηματολογήσει υπέρ της σύνδεσης ευθύνης και ελευθερίας, να προτρέψει στην επίδειξη εκούσιας ατομικής ευθύνης
Κειμενικές Αναφορές
Κείμενο Ι
Το κράτος αναλαμβάνει να χειριστεί το έλλειμμα ατομικής ευθύνης, τη λειψή και σποραδική της ύπαρξη (Ο πομπός θεωρεί ότι η ατομική ευθύνη είναι ελλειμματική και γι’ αυτό το κράτος αναλαμβάνει τον ρόλο να την επιβάλει).
Κείμενο ΙΙ
Ακόμα δηλαδή και αν κάποιος δεν μας έλεγε ότι είμαστε υποχρεωμένοι να συμπεριφερόμαστε με αυτό τον τρόπο, θα έπρεπε να θεωρούμε καθήκον μας να πράττουμε το σωστό (Ο πομπός θεωρεί ότι ακόμα κι όταν λείπει ο καταναγκασμός, θα πρέπει το άτομο να είναι υπεύθυνο).
Γλωσσικές Επιλογές
Κείμενο Ι
Η σύγκριση και αντίθεση ανάμεσα στην ατομική ευθύνη και στην ατομική επιλογή / Ο ορισμός της ατομικής ευθύνης / σχήματα λόγου (την ξεθυμασμένη ενέργεια της ατομικής ευθύνης:μεταφορά) /
Κείμενο ΙΙ
Η αναλογία με τις μαριονέτες / Ο δεοντολογικός τόνος
Β2
Τρόποι
Ο ευθύς λόγος μέσα σε εισαγωγικά, ο οποίος με παραστατικότητα δίνει τις σκέψεις αυτών που ερμηνεύουν την ευθύνη ως ατομική επιλογή της διαφοροποίησης από τις επιλογές της κυβέρνησης και των ειδικών / Η τοποθέτηση του “γενική Αρχή και εξουσία” μέσα σε εισαγωγικά και το κεφαλαία Α στο “Αρχή” που προσδίδουν ειρωνικό τόνο / Τα παραδείγματα των αρνητών να υπακούσουν στα κυβερνητικά μέτρα / ο υποθετικός συλλογισμός “αν είχαν την όρεξη να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορά τους” με τον οποίο συγχρόνως καταγγέλλει τη στάση τους / Η εξήγηση η οποία μάλιστα δίνεται εμφαντικά με τη διαρθρωτική φράση “Με άλλα λόγια” δίνει τον χαρακτήρα της έννοιας ατομική επιλογή και τη σύνδεσή της με την ανυπακοή / Η προτίμηση της χρήσης του ουσιαστικού αντί του ρήματος (στη μη συμμόρφωση, σε κάποια ανυπακοή) δίνοντας έτσι έμφαση τόσο στην ενέργεια της μη συμμόρφωσης και της ανυπακοής όσο και στο αποτέλεσμά της και συγχρόνως επισημότητα και αυστηρότητα στο λόγο
Με τις παραπάνω επιλογές ο πομπός απευθύνεται κυρίως στο συναίσθημα του δέκτη κι όχι στην πειθώ με λογικά επιχειρήματα. Συγχρόνως προχωρά σε υποθέσεις και πιθανολογεί.
Β3
α) Το β’ πρόσωπο αποκτά εδώ μια καθολικότητα και περιλαμβάνει στο εσωτερικό του το κάθε μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας, η οποία έχει κανόνες στους οποίους όλοι πρέπει να υπακούουν. Συγχρόνως, φαίνεται η αποστασιοποίηση του πομπού από αυτούς που ίσως αμφισβητούν το παραπάνω και μια προσπάθεια ενεργοποίησης του ενδιαφέροντος του δέκτη, αφού καλείται έτσι να τοποθετήσει τον εαυτό του σε μία από τις δύο κατηγορίες.
β) φιλοτομαρισμό: ισχυροποίηση της αρνητικής χροιάς του ατομικισμού) / μαγαζάτορας: λέξη με υποτιμητική και ειρωνική διάθεση εδώ, αντί για το επισημότερο “ιδιοκτήτης επιχείρησης ή καταστήματος” για όσους υπακούουν στα μέτρα μόνο για να αποφύγουν το πρόστιμο / ο ξενικός όρος gadget: με τον οποίο καυτηριάζει την υποκριτική και καταστροφική συμπεριφορά πολλών / ψιλο-ανυπακοής: “μικρές” ανυπακοές στο πλαίσιο της καθημερινότητας / η συχνή στον καθημερινό λόγο προσφώνηση “φίλε” στο «γνώμη σου, φίλε, κι εγώ τη δική μου»: υποτίμηση του περιεχομένου που έχει πάρει η έννοια της ατομικής επιλογής
Γ
Θέμα: Η ανάγκη της συστράτευσης των ανθρώπων, της εναντίωσης στα δεινά της ανθρωπότητας και της αλληλεγγύης.
Κειμενικοί Δείκτες: Η παρομοίωση του αέρα με μολύβι (κάτι βαρύ) και η επανάληψή της παρακάτω, για να δείξει πως είναι ανυπόφορη η ζωή για πολλούς ανθρώπους / Η τετραπλή επανάληψη του ρήματος “φωνάζω” που δείχνει τη δύναμη του αιτήματος, ίσως και της απόγνωσης του ποιητικού υποκειμένου / Η προστακτική “Ελάτε”, το β’ πρόσωπο της προσωπικής αντωνυμίας “σας” σε συνδυασμό με το α’ ρηματικό πρόσωπο “λιώσουμε” που συνιστούν ένα κάλεσμα όλων όσοι δεν έχουν έχουν ακόμα στρατευθεί στον κοινωνικό αγώνα σε συλλογική δράση / Η απάντηση του ποιητικού υποκειμένου στις προειδοποιήσεις του ανώνυμου εκπροσώπου των αστράτευτων, ίσως και φιλήσυχων, συμβιβασμένων με την κοινωνική αδικία ανθρώπων, με τη χρήση της παραχωρητικής υποτακτικής (σα να είναι έτοιμο και να θυσιαστεί ακόμα για το κοινό καλό)/ το πέρασμα από το “εγώ” στο “εσύ” και μετά στο “εμείς” που τονίζει την ανάγκη της συλλογικότητας / το ρητορικό ερώτημα “πώς θα γενούνε τα σκοτάδια λάμψη;” με την αντίθεση ανάμεσα στο σκοτάδι και στο φως, στο απάνθρωπο και στο ανθρώπινο, στο βάρβαρο και στο πολιτισμένο, για να δώσει το ανέφικτο της ανατροπής του κακού χωρίς τη συμπόρευση / η παρομοίωση του αέρα με τη γη (δύο από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, άρα και της ζωής) και της δύναμής τους στον αγώνα για δικαιοσύνη και καλύτερη ζωή για όλους / η αναλογία με τον Κερέμ που χάθηκε για μια μεγάλη αγάπη.
Προσωπική θέση: Αναφορά σε αρνητικά σημεία των καιρών μας και σύντομη αιτιολόγηση.
Δ
-
Τίτλος
Πρόλογος
Αφορμή: Η ανάγνωση των δύο άρθρων
Θέμα: Ατομική ή κοινωνική ευθύνη
Πρόθεση: Η κριτική αντιμετώπιση των δύο άρθρων και η έκφραση της προσωπικής θέσης
Κείμενο Ι
Η ατομική ευθύνη, όμως, η έμπρακτη εφαρμογή ενός συνετού ατομικισμού, χάνει έδαφος. Δεν πείθει. Πολλοί, φυσικά, την εκθειάζουν δημόσια με τον τρόπο που επαινούμε μια ενάρετη στάση ή ένα «ιδεώδες», δηλαδή κάτι ελαφρώς ανιαρό που προσποιούμαστε προς στιγμήν πως το φοράμε, όπως ο μαγαζάτορας σπεύδει να φορέσει τη μάσκα του όταν τον ειδοποιούν πως θα έλθουν για έλεγχο.
Η ατομική ευθύνη φοριέται κι αυτή στο πιγούνι ή σαν αξεσουάρ, σαν ένα gadget με το οποίο δηλώνουμε πως είμαστε «εντάξει με τις Αρχές» ή πως έχουμε αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Γρήγορα, όμως, ξεχνιέται και φαίνεται να χρειάζεται την κλασική εντολή για να θυμηθεί την υποχρέωσή της: η ατομική ευθύνη δυσθυμεί, κουράζεται, παραιτείται ή απλώς σβήνει μέσα στον κυκεώνα της ζωής μας με τους άλλους. Η ατομική ευθύνη, τέλος, παραπέμπει σε μια γεροντική ωριμότητα δίχως χαρά, κάτι σαν τον υποχρεωτικό εκκλησιασμό των παιδικών μας χρόνων.
Γι' αυτόν τον λόγο έρχονται διαρκώς νέες απαγορεύσεις και τα «μέτρα» για να αναπληρώσουν την ξεθυμασμένη ενέργεια της ατομικής ευθύνης. Το κράτος αναλαμβάνει να χειριστεί το έλλειμμα ατομικής ευθύνης, τη λειψή και σποραδική της ύπαρξη. Και εδώ είμαστε σήμερα, πρώτες μέρες του Αυγούστου, μιλώντας ξανά για την αναζωπύρωση του ιού.
Κριτική
Δεν είναι ασφαλές και αποδεδειγμένο το συμπέρασμα ότι είναι πολλοί εκείνοι που κρατάνε υποκριτική στάση, όπως δεν μπορούμε να γενικεύουμε ότι η πίστη σε ιδεώδη είναι κάτι ξεπερασμένο
Είναι πολλοί οι άνθρωποι που έχουν αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης κι έχουν απομακρυνθεί από δικούς τους ανθρώπους οι οποίοι μπορεί να ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες, στερούμενοι και στερώντας και σε εκείνους την αναγκαία ψυχική και κοινωνική επαφή
Οι εντολές, οι υπαγορεύσεις και οι απαγορεύσεις καμιά φορά φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα και γεννούν αντιδράσεις
Δεν είναι όλοι οι νέοι ανώριμοι, ώστε να αντιμετωπίζουν τη ζωή μόνο μέσα από την ανέμελη πλευρά τους. Πολλοί νέοι έχουν κοινωνικά ενδιαφέροντα και συμμετέχουν σε πολλές κοινωνικές δράσεις
Τα μέτρα και οι απαγορεύσεις έρχονται καμιά φορά και για να καλύψει η εξουσία τα δικά της λάθη ή παραλείψεις. Δεν είναι μόνο η απουσία της ατομικής ευθύνης που οδηγεί σε αυτά.
Κείμενο ΙΙ
Και είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι η ευθύνη του κάθε προσώπου για τις επιλογές και τις πράξεις του, η ατομική ευθύνη, δεν έρχεται σε σύγκρουση με τη συλλογική ή κοινωνική ευθύνη, ούτε με την ευθύνη της πολιτείας και των θεσμών απέναντι στον πολίτη. Δεν αποτελεί μια «μετάθεση» της ευθύνης στον έναν. Το αντίθετο μάλιστα: Η ατομική ευθύνη διασφαλίζει την ατομική ελευθερία και μας καθιστά ηθικά πρόσωπα. Ενισχύει το δικαίωμά μας να απαιτούμε τις ευθύνες των υπολοίπων και στο πλαίσιο ενός κοινού σκοπού εξειδικεύει τη συμμετοχή, τον ρόλο και τα καθήκοντα που ο κάθε ρόλος συνεπάγεται.
Για να γίνει κάτι τέτοιο αντιληπτό δεν φτάνουν τα ευχολόγια και οι προτροπές. Είναι αναγκαία να έχει προϋπάρξει μια προπαιδεία, να έχει καλλιεργηθεί η κοινωνική συνείδηση στην πράξη μέσα από την ορθή λειτουργία των θεσμών (οικογένειας, σχολείου, πολιτείας), να έχει δοθεί ένα αντίδοτο στον καταναλωτικό και ατομικιστικό σύγχρονο τρόπο ζωής, να έχει υπάρξει μια πνευματικότητα, η οποία θα ήταν ικανή να έχει αντιμετωπίσει το υλιστικό μοντέλο του σημερινού κόσμου. Κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει κι έτσι ίσως να φαντάζει ουτοπικό να απαιτούμε αυτό να γεννηθεί εξαιτίας μιας πανδημίας, όσο κι αν πρόκειται για θέμα “ζωής ή θανάτου”.
Προσωπική θέση
Ν’ αγαπάς την ευθύνη, προέτρεπε ο Καζαντζάκης. Να κουβαλάμε στις πλάτες μας την ευθύνη του κόσμου. Στο αίσθημα της ατομικής ευθύνης στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό η αντιμετώπιση πολλών αρνητικών πτυχών της σύγχρονης ζωής, καθώς ενεργοποιούνται οι εσωτερικές δυνάμεις του ανθρώπου και αναπτύσσεται η αλληλεγγύη για τους άλλους.
Από την άλλη μεριά, η πολιτεία δεν μπορεί να κρύβεται πίσω από την ευθύνη του πολίτη. Το δικό της χρέος είναι να θεμελιώνει όλα τα ατομικά δικαιώματα, όπως είναι της υγείας και της ζωής, και να εξασφαλίζει όλα τα μέσα προστασίας τους.
Επίλογος
Με την προσφορά όλων, ατόμου και πολιτείας, στο βαθμό που αναλογεί στον καθένα και στο βαθμό που μπορεί, θα γίνει εφικτή και η αντιμετώπιση της πανδημίας που πλήττει τον πλανήτη
