Διδακτικοί
Στόχοι
Ο κύριος
στόχος ήταν να στραφεί το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών και στις λέξεις και στη
λειτουργία τους μέσα στο ποίημα, ώστε να απεγκλωβιστούν από τη στείρα εφαρμογή
της θεωρίας των κειμενικών δεικτών (είναι γεγονός ότι συχνά τα ερμηνευτικά
σχόλια των παιδιών περιορίζονται σε μια μεταφορά που δίνει ζωντάνια ή σε μια
επανάληψη που δίνει έμφαση). Με το σκεπτικό ότι οι λέξεις δεν είναι κενές
νοήματος, ότι εκφράζουν τόσο συναισθήματα όσο και στοχασμούς, να εστιάσουν στο
τι σημαίνουν οι λέξεις αυτές για τον καθένα/καθεμιά και πώς μέσω αυτών των
σημασιών μπορούν να οδηγηθούν στη δική τους ερμηνεία και ανταπόκριση στο ποίημα.
Άλλοι στόχοι ήταν να απολαύσουν τη
μαθησιακή διαδικασία και να κινητοποιηθεί το ενδιαφέρον της τάξης, λίγους μήνες
πριν τις τελικές εξετάσεις. Να μπουν σε ένα διανοητικό, ανακαλυπτικό κι ευγενικά
ανταγωνιστικό παιχνίδι. Να γνωρίσουν την τρυφερή αγωνιστικότητα της ποίησης του
Λειβαδίτη, να συνεργαστούν, να παράγουν ερμηνείες, να γίνουν δημιουργικοί και
δημιουργικές.
Διδακτικά
Βήματα
Η
εκπαιδευτικός πριν την έναρξη του μαθήματος και όσο η αίθουσα ήταν άδεια έκρυψε
σε διάφορά σημεία της τάξης αυτοκόλλητα χαρτάκια, πάνω στα οποία ήταν γραμμένοι
διάφοροι γρίφοι, η λύση των οποίων οδηγούσε σε λέξεις του ποιήματος που
επρόκειτο να μελετηθεί.
Με την έναρξη
του μαθήματος, δόθηκε στους μαθητές και στις μαθήτριες το παρακάτω ποίημα και
έγινε μια πρώτη ανάγνωση από την εκπαιδευτικό και μια σιωπηρή ανάγνωση από τα
παιδιά.
Τάσος Λειβαδίτης, Αὐτὸ τὸ ἀστέρι εἶναι γιὰ ὅλους μας
IV
Ναὶ ἀγαπημένη μου,
ἐμεῖς γι᾿ αὐτὰ τὰ λίγα κι ἁπλὰ πράγματα πολεμᾶμε
γιὰ νὰ μποροῦμε νά ῾χουμε μία πόρτα, ἕν᾿ ἄστρο, ἕνα
σκαμνὶ
ἕνα χαρούμενο δρόμο τὸ πρωὶ
ἕνα ἤρεμο ὄνειρο τὸ βράδι.
Γιὰ νά ῾χουμε ἕναν ἔρωτα ποὺ νὰ μὴ μᾶς τὸν λερώνουν
ἕνα τραγούδι ποὺ νὰ μποροῦμε νὰ τραγουδᾶμε
Ὅμως αὐτοὶ σπᾶνε τὶς
πόρτες μας
πατᾶνε πάνω στὸν ἔρωτά μας.
Πρὶν ποῦμε τὸ τραγούδι μας
μᾶς σκοτώνουν.
Μᾶς φοβοῦνται καὶ μᾶς
σκοτώνουν.
Φοβοῦνται τὸν οὐρανὸ ποὺ κοιτάζουμε
φοβοῦνται τὸ πεζούλι
ποὺ
ἀκουμπᾶμε
φοβοῦνται τὸ ἀδράχτι
τῆς
μητέρας μας καὶ τὸ ἀλφαβητάρι τοῦ παιδιοῦ μας
φοβοῦνται τὰ χέρια
σου
ποὺ ξέρουν νὰ ἀγγαλιάζουν
τόσο
τρυφερὰ
καὶ νὰ μοχτοῦν
τόσο
ἀντρίκια
φοβοῦνται τὰ λόγια
ποὺ
λέμε οἱ δυό μας μὲ φωνὴ
χαμηλωμένη
φοβοῦνται τὰ λόγια ποὺ θὰ λέμε αὔριο ὅλοι μαζὶ
μᾶς φοβοῦνται, ἀγάπη μου, καὶ ὅταν μᾶς σκοτώνουν
νεκροὺς μᾶς φοβοῦνται πιὸ πολύ.
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/tasos_leibadiths_poems.ht
Στη συνέχεια,
η εκπαιδευτικός ενημέρωσε την τάξη ότι θα ακολουθούσε ένα παιχνίδι escape room. Οι μαθητές και οι μαθήτριες
χωρίστηκαν σε 4 ομάδες. Θα έπρεπε να ψάξουν, να βρουν και να λύσουν τους
αριθμημένους γρίφους. Κάθε γρίφος οδηγούσε σε ένα γράμμα μιας από τις λέξεις
του ποιήματος, όπου όλα μαζί σχημάτιζαν τη λέξη “δικαιοσύνη”. Η εκπαιδευτικός
είχε γράψει σε αυτοκόλλητα χαρτάκια τους 10 γρίφους 4 φορές, ώστε κάθε ομάδα να
μπορεί να βρει τους δικούς της. Αν τυχόν και μία ομάδα έβρισκε τον ίδιο γρίφο
δεύτερη φορά, ήταν υποχρεωμένη να τον παραδώσει σε μια από τις άλλες ομάδες που
δεν τον είχαν βρει ακόμη. Η ομάδα που θα έλυνε πρώτη όλους τους γρίφους και θα
σχημάτιζε τη λέξη δικαιοσύνη, θα ήταν η νικήτρια και η πρώτη που θα περνούσε
ελεύθερα στο «δωμάτιο συσκέψεων», εξασφαλίζοντας το πλεονέκτημα του χρόνου.
Οι γρίφοι
ήταν οι εξής:
Γρίφος 1ος: Δρόμος
Κάτω από τον ουρανό το ταξίδι μου ξεκινά,
ποτέ δε
σταματά.
πρόσωπα,
στιγμές ,
Αναζήτηση
Σημειώστε
το πρώτο γράμμα της λέξης
Γρίφος 2ος:
Τραγούδι
Χοροί
πλάθονται των αισθήσεων
Ποιητικά
ταξίδια ζωντανεύουν
Μοναχικά
Ομαδικά
Σημειώστε
το τελευταίο γράμμα της λέξης
Γρίφος 3ος:
Κοιτάζουμε
Στον καθρέφτη
του κόσμου
Αλλάζουμε και
συγκρατούμε
Αναζητούμε το
φως
έστω το ίχνος
Σημειώστε
το πρώτο γράμμα της λέξης
Γρίφος 4ος:
Άστρο
Παλεύω με τον
χρόνο
στου γαλαξία
τη σκοτεινιά
κι ακούω τα
βλέμματα των ανθρώπων
Σημειώστε
το πρώτο γράμμα της λέξης
Γρίφος 5ος:
Φοβούνται
Σκιές που
ξεπροβάλλουν
σε σκοτεινά
τούνελ
Τον κρυμμένο
φίλο
αναζητούμε
Σημειώστε
το τελευταίο γράμμα της λέξης
Γρίφος 6ος:
Όνειρο
Αόρατα
περιπλανιέμαι
σε μονοπάτια
νυχτερινά
Αλήθεια,
ψέμα;
Αλήθινά!
Σημειώστε
το πρώτο γράμμα της λέξης
Γρίφος 7ος:
Σκαμνί
Πάντα απόμερα
Ανάμεσα σε
βήματα μεγάλα
Ανάμεσα στους
ψηλούς
αναπαμούς
Σημειώστε
το πρώτο γράμμα της λέξης
Γρίφος 8ος:
Αύριο
Αθέατο και
ακατοίκητο,
κρυφό και
απρόσιτο
Ποθητό
Ονειροπαρμένο
Σημειώστε
το δεύτερο γράμμα της λέξης
Γρίφος 9ος:
Νεκρούς
Χωρίς
αναστεναγμούς
Μια μικρή
στήλη στην εφημερίδα
Ένα «γεια» κι
ένα δάκρυ
Σημειώστε
το πρώτο γράμμα της λέξης
Γρίφος 10ος:
Αλφαβητάρι
Σχισμένες
σελίδες
Στην άκρη της
θύμησης
Αρχή
Και τέλος
Σημειώστε
το πέμπτο από το τέλος γράμμα της λέξης
Ακολούθησε
παρουσίαση των συμπερασμάτων της κάθε ομάδας και συζήτηση στην ολομέλεια. Οι
απόψεις που ακούστηκαν είναι περίπου οι εξής:
Άστρο: Σύμβολο ελπίδας, δηλώνει τις
φωτεινές στιγμές της ζωής.
Σκαμνί: Σύμβολο της απλότητας, δηλώνει την
αξία των μικρών στιγμών/χαρών της ζωής.
Δρόμος: Σύμβολο της καθημερινής
αναγέννησης, δηλώνει τη χαρά που μπορούμε να βρούμε ακόμα και μέσα στην
καθημερινότητα.
Όνειρο: Συμβολίζει τα ιδανικά, αλλά και το
αίσθημα της ασφάλειας.
Τραγούδι: Δηλώνει την ελευθερία, την
αντίσταση, την (αυτό)έκφραση, την ομορφιά της ζωής.
Κοιτάζουμε (τον ουρανό): Δείχνει τους ανθρώπους
που έχουν ανώτερα ιδανικά.
Αλφαβητάρι: Συμβολίζει την απελευθερωτική
δύναμη της γνώσης.
Αύριο: Οι άνθρωποι με ιδανικά δημιουργούν
τις βάσεις για ένα καλύτερο μέλλον.
Φοβούνται: Αυτοί που φοβούνται μπορεί να είναι
ένα σύστημα (οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό) που φοβάται ότι θα χάσει την
«εξουσία» του εξαιτίας των παραπάνω. Μπορεί να είναι δυνάμεις που συντηρούνται,
όταν λείπουν τα παραπάνω από τους πολλούς. Εξουσίες που συντηρούνται από τη
στέρηση της ελευθερίας και της ευτυχίας των άλλων. Μπορεί να είναι τέλος
στερεότυπα και προκαταλήψεις που περιορίζουν την ελευθερία των ανθρώπων.
Νεκρούς: Ο φόβος της ηρωοποίησης των νεκρών
και της μετατροπής τους σε πρότυπα αντίστασης και ανατροπής.
Στη συνέχεια,
προφορικά έπρεπε να σχηματίσουν τις λέξεις ζωή και ευτυχία, μέσα από ζητούμενα
που παρέπεμπαν ξανά σε λέξεις του ποιήματος.
Τα ζητούμενα αυτά
ήταν:
Για τη λέξη
ζωή
Α) Καθόμαστε για να ξεκουραστούμε, 3ο γράμμα
Β) Τραγουδάμε με αυτή, 2ο γράμμα
Γ) Αλλιώς ο έρωτας, τελευταίο γράμμα
Για τη λέξη ευτυχία
Α) Τα … αύριο, 2ο γράμμα
Β) Ευγενικά και με ευαισθησία, 3ο
γράμμα
Γ) Έχει σχέση με το μαλλί, 2ο
γράμμα απ’ το τέλος
Δ) Κουράζονται πολύ, 2ο γράμμα απ’ το
τέλος
Ε) Έβαλα τα … κι έβγαλα τα μάτια μου,
1ο γράμμα
Στ) Το κάνουν όσοι αγαπούν, 6ο
γράμμα
Ζ) Όταν κλείνει μια…, μια άλλη
ανοίγει, τελευταίο γράμμα
Οι λέξεις του
ποιήματος που απαντούν στα ζητούμενα είναι:
Πεζούλι,
φωνή, αγάπη
Λέμε,
τρυφερά, αδράχτι, μοχτούν, χέρια, αγγαλιάζουν, πόρτα
Ακολούθησε
και εδώ συζήτηση για τη σημασία των παραπάνω λέξεων στο ποίημα. Ακούστηκαν
περίπου τα εξής:
Πεζούλι: Σύμβολο σταθερότητας
Φωνή (χαμηλωμένη): Αισθήματα
συντροφικότητας και εμπιστοσύνης
Αγάπη: Προσφώνηση, ένδειξη του ισχυρού
δεσμού των δύο ποιητικών υποκειμένων
Λέμε: Τα ποιητικά υποκείμενα δεν μένουν
άπραγα, διεκδικούν, είτε οι δυο τους είτε μαζί με άλλους συνοδοιπόρους
Τρυφερά: Ένδειξη αγάπης
Αδράχτι (της μητέρας): Σύμβολο προσφοράς,
φροντίδας, προστασίας, αλλά και διαμόρφωσης πεποιθήσεων και στάσεων ζωής
Χέρια (που αγκαλιάζουν): Συμβολίζουν την
επαφή, την αγάπη, τη ζεστασιά και την αγκαλιά, αλλά και την αγωνιστικότητα, τη
δύναμη, το κουράγιο
Μοχτούν (αντρίκια): δηλώνει την υπομονή, την
επιμονή, την προσφορά
Πόρτα: Ίσως δηλώνει τη δυνατότητα ή την
ευκαιρία για ευτυχία, ελευθερία, για μια ζωή που αξίζει ή που θα είναι όπως τη
θέλει κανείς
Μιλήσαμε
επίσης για τη σημαντικότητα του έρωτα για την ανθρώπινη ευτυχία και για
εξωτερικούς παράγοντες που μπορεί να «λερώνουν» ή να «πατάνε» τον έρωτα, όπως
είναι η κοινωνική πίεση και οι προκαταλήψεις, οι πολιτικές διώξεις, η φτώχεια,
η ανισότητα, οι αδικίες.
Σχέση
δικαιοσύνης, ευτυχίας, ζωής με το ποίημα: Οι μαθητές και οι μαθήτριες αρχικά αναζήτησαν και μελέτησαν
τις λέξεις των ίδιων των γρίφων που θα τους βοηθούσαν στην επίλυσή τους ως ένα
πρώτο βήμα για την αναζήτηση των σημασιών των λέξεων του ποιήματος. Στη
συνέχεια, συνεργατικά και διαλογικά, μελετήθηκε η σχέση της δικαιοσύνης, της ζωής
και της ευτυχίας με τις λέξεις στις οποίες οδηγούσαν οι γρίφοι, τους στίχους
στους οποίους είναι ενταγμένες και συνολικά με το ποίημα. Στο τέλος, προέκυψε
αβίαστα η σύνδεση όλων αυτών των λέξεων του ποιήματος με την ευτυχισμένη βίωση της
ζωής και, αφού διατυπώθηκαν διάφοροι ορισμοί, καταλήξαμε ότι δικαιοσύνη είναι
το δικαίωμα και η δυνατότητα όλων στη ζωή και στην ευτυχία.
Στο τέλος, η
εκπαιδευτικός, αξιοποιώντας διδακτικά το θέατρο, ανέλαβε τον ρόλο του «κακού»,
των εχθρών του ποιητικού υποκειμένου και των συντρόφων του. Διάβαζε χωρία του
ποιήματος, στα οποία τα ρήματα βρίσκονται σε 3ο πρόσωπο, αφού είχε
τρέψει το ρήμα σε α’ πρόσωπο. Τα παιδιά περνούσαν από μπροστά της και της
απαντούσαν, όπως αυτά νόμιζαν. Διαμορφώθηκε έτσι ένα παιχνίδι λόγου ανάμεσα στο
«καλό» και το «κακό». Κάποιοι/ες μαθητές/τριες έμειναν πιο πιστοί/ές στο
κείμενο, ενώ άλλοι/ες προχώρησαν σε πιο προσωπικές τοποθετήσεις. Η
δραστηριότητα λειτούργησε και σαν (αυτο)αξιολόγηση.
Τα χωρία αυτά
είναι:
Λερώνω τον
έρωτά σου
Σπάω τις
πόρτες σου
Πατάω πάνω
στον έρωτά σας
Σε σκοτώνω
πριν πεις το τραγούδι σου
Σε φοβάμαι
και σε σκοτώνω
Φοβάμαι τον
ουρανό που κοιτάζεις
Φοβάμαι το
πεζούλι που ακουμπάς
Φοβάμαι το
αδράχτι της μητέρας σου
Φοβάμαι το
αδράχτι της μητέρας σου
Φοβάμαι το
αλφαβητάρι του παιδιού σου
Φοβάμαι τα
χέρια σου που ξέρουν να αγκαλιάζουν τρυφερά
Φοβάμαι τα
χέρια σου που ξέρουν να μοχτούν αντρίκια
Φοβάμαι τα
λόγια που λέτε οι δυο σας με φωνή χαμηλωμένη
Φοβάμαι τα
λόγια που θα λέτε αύριο όλοι μαζί
Νεκρό σε
φοβάμαι πιο πολύ
