Επαναληπτικό Φύλλο Εργασίας 5η Διδακτική Ενότητα Αρχαία Γ' Φάκελος Υλικού

Φύλλο Εργασίας – Διδακτική Ενότητα 5

Ο πρωταγόρειος μύθος: η κλοπή της φωτιάς - έντεχνη σοφία και λόγος

1.            Να χαρακτηρίσετε ως σωστές ή λανθασμένες τις παρακάτω προτάσεις

Α) Ο Επιμηθέας έχει μεγάλη ευθύνη για τον ελλιπή εξοπλισμό του ανθρώπου.

Β) Ο Επιμηθέας χειρίστηκε σωστά το θέμα της διανομής των ιδιοτήτων στα θνητά όντα.

Γ) Ο Επιμηθέας δείχνει ικανοποιημένος μετά την ολοκλήρωση της διανομής των ιδιοτήτων σε όλα τα θνητά πλάσματα.

Δ) Ο Προμηθέας, μόλις είδε τη διανομή του Επιμηθέα, ένιωσε προβληματισμένος.

Ε) Ο άνθρωπος είχε αφεθεί από τον Επιμηθέα γυμνός, χωρίς παπούτσια και χωρίς στρώμα.

Στ) Ο άνθρωπος κατά τη διανομή των ιδιοτήτων του από τον Επιμηθέα βρισκόταν πάνω στην επιφάνεια της γης στο φως.

Ζ) Η φωτιά ήταν το δώρο που πρόσφερε ο Προμηθέας στους ανθρώπους.

Η) Η φωτιά ήταν αναγκαία για να αξιοποιήσει ο άνθρωπος τη σοφία του.

Θ) Ήταν πιο εύκολο να πάρει κανείς τη φωτιά παρά την πολιτική σοφία.

Ι) Η έντεχνη σοφία ήταν σοφία σχετική με τη ζωή/επιβίωση του ανθρώπου.

Κ) Ο Προμηθέας μπήκε στο οίκημα της Αθηνάς και του Ήφαιστου χωρίς κανείς να τον πάρει είδηση.

Λ) Τα αποτελέσματα των δώρων του Προμηθέα ήταν καταστροφικά για το ανθρώπινο γένος.

Μ) Ο Προμηθέας επαινέθηκε για την πράξη της κλοπής της φωτιάς και της έντεχνης σοφίας.

2.           Ποιες ιστορικές φάσεις της ανθρώπινης πορείας συμβολίζουν ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας;

3.           Ποια η αιτία που ο Επιμηθέας άφησε ακόσμητο τον άνθρωπο;

4.           Ποια η αντίδραση του Επιμηθέα στο τέλος της διανομής των ιδιοτήτων στα θνητά όντα;

5.           Ποιο είναι το αντικείμενο της απορίας του Επιμηθέα;

6.           Τι διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα; (Σχ. Φ. Υ.)

7.           Σε ποια κατάσταση βρήκε ο Προμηθέας τον άνθρωπο;

8.           Ποιο το περιεχόμενο του επιθέτου  ἀκόσμητον; (Σχ. Φ. Υ)

9.           Φαίνεται στο απόσπασμα η θέση του Πρωταγόρα και γενικότερα των σοφιστών για την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων.

10.        Ποια η θέση της μοίρας στο απόσπασμα;

11.         Τι συμβολίζει η έξοδος του ανθρώπου από τη γη στο φως;

12.        Πού αναφέρεται η πρόταση ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς;

13.        Ποιο είναι το αντικείμενο της απορίας του Προμηθέα;

14.        Ποιο το περιεχόμενο των εκφράσεων ἔντεχνος σοφία / σὺν πυρί, ἔμπυρος τέχνη; (Σχ. Φ. Υ.) (Σχ. Φ. Λ.)

15.        Ποιο το περιεχόμενο των εκφράσεων περὶ τὸν βίον σοφία, πολιτική (τέχνη); (Σχ. Φ. Υ.)

16.        Γιατί ο Πρωταγόρας κάνει χωριστή αναφορά στη φωτιά;

17.        Ποια η συμβολική αναφορά στον Ήφαιστο και στην Αθηνά;

18.        Πού αναφέρεται η πρόταση ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην;

19.        Θεωρείτε ότι σύμφωνα με το μύθο η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται και να ασκεί τις πρακτικές τέχνες είναι έμφυτη ή επίκτητη;

20.       Στις προθέσεις του Προμηθέα ήταν να προσφέρει στους ανθρώπους  μόνο την έντεχνη σοφία και τη φωτιά; Τι κατάφερε τελικά και γιατί;

21.        Ποιο σημείο της αφήγησης τονίζει τη σπουδαιότητα της πολιτικής τέχνης;

22.       Πώς παρουσιάζεται η κοινωνία των θεών από τον Πρωταγόρα;

23.       Τι γνωρίζετε για τους φύλακες του Δία;

24.       Συμβολίζει άραγε κάτι για σας το γεγονός ότι η Αθηνά και ο Ήφαιστος παρουσιάζονται να έχουν κοινό οίκημα;

25.       Γιατί ο Πρωταγόρας επαναλαμβάνει την πράξη της κλοπής από τον Προμηθέα; Προσφέρει κάποια επιπλέον πληροφορία;

26.       Σε ποιον ρίχνει την ευθύνη της τιμωρίας του Προμηθέα η αφήγηση του Πρωταγόρα;

27.       Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Προμηθέα;

28.       Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος της μυθικής αφήγησης του Πρωταγόρα;

29.       Ποια η σημασία του όρου δίκη; (Σχ. Φ. Λ.)

30.       Ποια η σημασία των όρων ἀπορία, εὐπορία, φυλακή;

31.        ἔλαθεν,  ἐξιέναι, γενέσθαι, ἔσχεν, ἐφιλοτεχνείτην, δίδωσιν: Να σχηματίσετε περιόδους λόγου με ένα παράγωγο ουσιαστικό καθεμιάς από τις παραπάνω λέξεις.  

32.       Στο παρακάτω ποίημα του Γκαίτε ο Προμηθέας, ο ευγενικότερος άγιος και μάρτυρας στο φιλοσοφικό ημερολόγιο, κατά τον Μαρξ, μιλάει στο Δία. Να παρουσιάσετε συγκριτικά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του τραγικού ήρωα, όπως αυτά παρουσιάζονται στον πολιτιστικό μύθο του Πρωταγόρα και στο έργο του γερμανού ποιητή, και τη σχέση του με τον αρχηγό των θεών.

Goethe, «Προμηθέας»

Σκέπαζ' ω Δία,

με καταιγίδες σύννεφα τον ουρανό σου

κι αφέντευε πα στις βουνοκορφές και στις βαλανιδιές,

παρόμοια με παιδί, που εύκολα

των γαϊδουραγκαθιών θερίζει τα κεφάλια —

το χέρι σου όμως μακριά

από τη γη μου κράτα

κι απ' την καλύβα μου, που δεν την έχτισες εσύ,

καθώς κι από το τζάκι μου,

που για τη ζεστασιά του με ζηλεύεις.

Δεν ξέρω τίποτα πιο μίζερο

κάτω απ' τον ήλιο από σας, θεοί!

Με ψίχουλα

σεις τη Μεγαλοσύνη σας

από θυσίες θρέφετε

και προσευχές

και θα πεινούσατε, αν δε βρίσκουνταν

ζητιάνοι και παιδιά

κουτοί γεμάτοι ελπίδες.

Σαν ήμουνα παιδί,

να πράξω τί, δεν ήξερα,

με μάτι σαστισμένο

τον ήλιο αγκάλιαζα, σαν νάταν κάποιο αυτί

εκεί ψηλά, τον πόνο μου ν' ακούσει,

κάποια καρδιά, σαν τη δική μου,

να συμπονέσει τον κατατρεγμένο.

Εμένα ποιος με βοήθησε,

Όταν την περηφάνεια των Τιτάνων πολεμούσα;

Ποιος απ' το θάνατο με γλίτωσε

κι απ' τη σκλαβιά;

Εσύ δεν ήσουν φλογερή καρδιά μου κι άγια,

που τάφερες μονάχη σου ώς το τέλος όλα,

και, γελασμένη συ νια τότε και καλή,

βαθιά δε φχαριστούσες για τη σωτηρία μου

τον Κοιμισμένο αυτόν εκεί ψηλά;

Να σε τιμήσω εγώ; Γιατί;

Μήπως βαλσάμωσες ποτέ τον πόνο

του Πονεμένου;

Μήπως σταμάτησες ποτέ τα δάκρυα

του Φοβισμένου;

Μήπως δε μ' έκαναν στ' αμόνι απάνω άντρα

ο παντοδύναμος ο Χρόνος

κι η Μοίρα η αιώνια,

δικοί μου Αφέντες και δικοί σου;

Μήπως σου πέρασε απ' το νου

πως θα μου 'ρχόταν σιχαμός για τη ζωή μου

και θάφευγα στην ερημιά,

γιατί τα όνειρα της νιότης μου

δεν ωριμάσαν όλα;

Κάθουμαι εδώ και πλάθω ανθρώπους

απάνω στη δική μου εικόνα,

γενιά, που νάναι σαν κι εμένα,

να κλαίει και νάχει βάσανα,

νάχει χαρές κι απόλαψες

και να σου δείχνει καταφρόνια,

καθώς εγώ!

μτφ. Νίκος Α. Σερεσλή

Πηγή: http://photodentro.edu.gr/photodentro/goethe2_pidx0050198/

33.       Να συγκρίνετε τον παρακάτω μύθο του Πλάτωνα με τον πολιτιστικό μύθο του Πρωταγόρα

Πλάτων, Πολιτικός, 271a -274d

Σω.:και ο τρόπος γεννήσεως φίλε μου, ποιος ήταν τότε για τα ζώα και κατά ποιον τρόπο γεννήθηκαν το ένα από το άλλο;

Ξένος: είναι φανερό, Σωκράτη, ότι το να γεννηθούν το ένα από το άλλο δεν ήταν δυνατόν στην τότε φύση τους, αλλά αυτή η ιστορία που διηγούνται για μία γενιά πώς γεννήθηκε κάποτε από τη γη, αυτό συνέβη εκείνον τον καιρό, όταν οι άνθρωποι ξανάβγαιναν από τη γη και η ανάμνησή του μεταδόθηκε από τους πρώτους προγόνους μας, πού γειτόνευαν τον υπόλοιπο χρόνο με το τέλος αυτής της αρχαίας κυκλικής περιφοράς και γεννήθηκαν στην αρχή του τωρινού κύκλου. Αυτοί μας έγιναν κήρυκες αυτών των παραδόσεων για τις οποίες σήμερα πολλοί άνθρωποι χωρίς λόγο αμφιβάλλουν … γιατί τότε πρώτα-πρώτα αυτή την περιστροφή την κυβερνούσε και την φρόντιζε όλη ο Θεός … όλα τα μέρη του κόσμου ήταν μοιρασμένα από τους θεούς τους επιφορτισμένος να τα κυβερνούν … Και μάλιστα και τα ζώα τα είχαν μοιραστεί κατά γένη και αγέλες σαν βοσκοί, θεία πνεύματα, από τα οποία καθένα μη έχοντας ανάγκη του άλλου, μόνο προνοούσε για όλες τις ανάγκες τους ώστε κανένα δεν ήταν άγριο ούτε αλληλοτρώγονταν και δεν υπήρχε μεταξύ τους ούτε πόλεμος ούτε κανενός είδους φιλονικία… εκείνο λοιπόν που ειπώθηκε πώς οι άνθρωποι ζούσαν μόνοι τους χωρίς εξωτερική βοήθεια, ειπώθηκε για τον εξής λόγο. Ο ίδιος ο Θεός ήταν ο ποιμένας τους και ο ίδιος τους κυβερνούσε όπως ακριβώς τώρα οι άνθρωποι, που είναι ζώο πιο θεϊκό, κυβερνούν άλλα είδη ζώων κατώτερα από αυτούς. Όταν τους κυβερνούσε εκείνος δεν υπήρχαν πολιτικά συστήματα ούτε καθένας είχε τις δικές του γυναίκες και παιδιά. Γιατί από τη γη ξαναγύριζαν στη ζωή όλοι, χωρίς να θυμούνται τίποτα από την προηγούμενη ύπαρξή τους· τέτοια δεν υπήρχαν, είχαν όμως άφθονους καρπούς από τα καρποφόρα δέντρα και από πολύ άλλη βλάστηση, που δεν φύτρωναν ύστερα από καλλιέργεια, αλλά η γη μόνη της τους πρόσφερε. Και γυμνοί και χωρίς κρεβάτια, ζώντας στο ύπαιθρο το περισσότερο, τα μάζευαν, γιατί οι εποχές τους ήταν μέτριες, ώστε δεν υπέφεραν και είχαν μαλακά κρεβάτια από χλόη που φύτρωνε από τη γη άφθονη. Άκουσες λοιπόν, Σωκράτη, τη ζωή που έκαναν οι άνθρωποι την εποχή της Βασιλείας του Κρόνου. Αυτήν που λένε πώς είναι κατά την εποχή της Βασιλείας του Δία, την τωρινή, ζώντας ο ίδιος τη γνωρίζεις. Θα μπορούσες τώρα και θα ήθελες να κρίνεις ποια από τις δύο είναι περισσότερο ευτυχισμένη; … οι τρόφιμοι του Κρόνου έχοντας πολλή άνεση και ικανότητα για να μπορούν να συνεννοούνται όχι μόνο με τους ανθρώπους αλλά και με θηρία έκαναν κατάχρηση όλων αυτών των πλεονεκτημάτων, για να ασκούνται στη φιλοσοφία, επικοινωνούσαν με θηρία και μεταξύ τους και ρωτούσαν όλα τα δημιουργήματα για να δουν αν κανένα προικισμένο με κάποια ιδιαίτερη δύναμη ένιωθε κάτι διαφορετικό από τα άλλα θησαυρίζοντας σοφία -εύκολα καταλαβαίνουμε ότι οι άνθρωποι εκείνης της εποχής ξεπερνούσαν απείρως σε ευτυχία τους τωρινούς… Όταν πραγματικά συμπληρώθηκε ο χρόνος, ο ορισμένος σε όλα αυτά τα πράγματα, και ήρθε πια η ώρα να γίνει μεταβολή, και όταν ακριβώς το γένος που βγήκε από τη γη εξαφανίστηκε πια ολόκληρο, αφού κάθε ψυχή είχε αποδώσει όλα όσα ήταν να γεννήσει και έπεσαν στη γη τόσα σπέρματα, όσα σε καθεμία της είχαν καθοριστεί, τότε πια ο κυβερνήτης του σύμπαντος, αφήνοντας, να πούμε, το πηδάλιο ξαναγύρισε στο παρατηρητήριό του και στον κόσμο ξανάδωσε παλινδρομική στροφή το πεπρωμένο και η έμφυτη κλίση… στην αρχή λοιπόν (ενν. ο κόσμος) εκτελούσε τα έργα του με αρκετή ακρίβεια, στο τέλος όμως πιο χαλαρά … Γιατί στερημένοι την φροντίδα του δαίμονα που μας είχε στην κατοχή του και στη φύλαξη του αφού τα πολλά θηρία με τη σειρά τους, όσα από φυσικό τους ήταν άγρια, εξαγριώθηκαν, οι ίδιοι οι άνθρωποι όντας χωρίς δύναμη και χωρίς προστασία γινόταν τότε λεία αυτών των θηρίων και ακόμα ήταν στα πρώτα χρόνια χωρίς μηχανήματα και χωρίς τέχνη, επειδή η τροφή πού αυτόματα προέρχεται αναβλαστάνοντας από τη γη, είχε εκλείψει και δεν ήξεραν ακόμη να την προμηθεύονται, επειδή καμία ανάγκη δεν τους είχε πιέσει νωρίτερα. Για όλους λοιπόν αυτούς τους λόγους βρίσκονταν σε μεγάλες στεναχώριες. Από τότε ακριβώς μας έχουν παραχωρηθεί, σύμφωνα με τις αρχαίες παραδόσεις, δώρα από τους θεούς μαζί με τα αναγκαία μαθήματα και την απαραίτητη παιδεία: η φωτιά από τον Προμηθέα, οι τέχνες από τον Ήφαιστο και από την σύντροφό του στην τέχνη θεά, οι σπόροι τέλος και τα φυτά από άλλες θεότητες και όλα όσα βοήθησαν στην καλυτέρευση του ανθρώπινου βίου, από αυτούς έχουν γίνει, αφού, όπως είπαμε τώρα δα οι άνθρωποι στερήθηκαν τη φροντίδα των θεών και έπρεπε μόνοι τους να οδηγούνται και να φροντίζουν οι ίδιοι για τους εαυτούς τους, όπως ολόκληρο το σύμπαν· αυτό μιμούμενοι και παντοτινά ακολουθώντας ποτέ έτσι και πότε αλλιώς, ζούμε και γεννιόμαστε.

http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/7066/1969_statesman.pdf  

34.            Στο απόσπασμα από το ποίημα «Δεσμώτης» του Μπλάνα ο Προμηθέας μιλά στον Δία. Πώς αντιλαμβάνεται τα δώρα του Προμηθέα στον άνθρωπο ο ποιητής και πώς ο σοφιστής; Δεσμώτης από το Τερατούργημα του Γιώργου Μπλάνα

Ξέρεις καλά πως έδωσα στον άνθρωπο

ένα εργαλείο αυτοκτονίας, πιο δραστικό

από την ενδιάθετη τρέλα του, αν και όχι

όσο θα ήθελα σαφές ή όσο

θα προτιμούσες εύκολο στη χρήση.

https://frear.gr/?p=18363

35.            Τώρα που έχετε  δει το πρόσωπο του Προμηθέα, όπως το είδαν οι συγγραφείς από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, μπορούμε να κάνουμε το δικό μας συνεργατικό λεξικό για το πρόσωπο του Τιτάνα. Δεν έχετε παρά να επισκεφτείτε το Wiki μας και στο λήμμα Προμηθέας να καταγράψετε τις γνώσεις σας. Καθώς όμως ο Τιτάνας υπήρξε πηγή έμπνευσης όχι μόνο επιστημονικών και φιλοσοφικών μελετών, αλλά και καλλιτεχνικών έργων, καλό θα ήταν να γράψουμε κι εμείς το δικό μας ποίημα για αυτόν. Στο Wiki μας θα βρείτε τον πρώτο στίχο γραμμένο από μένα. Ο καθένας και η καθεμιά από εσάς θα πρέπει να συμπληρώσει τον δικό του/της στίχο, χωρίς κανένα φόβο… αλλά με πολύ πάθος, σαν αυτό που μας δίδαξε ο Προμηθέας.

Πηγές

Αρχαία Ελληνικά Γ’ Γενικού Λυκείου Φάκελος Υλικού

http://iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Ylikou/Archaia-Ellinika_G-Lykeiou_Fakelos-Ylikou.pdf

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C128/680/4509,20305/   

https://filologikakaidimiourgika.blogspot.com/

Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς

https://akisambelas.files.wordpress.com/2019/09/ce91cf81cf87ceb1ceafceb1-ce95cebbcebbceb7cebdceb9cebaceac-ce93ce84-ce9bcf85cebaceb5ceafcebfcf85-2019-2020-ce94ceb9ceb4ceb1cebacf84ceb9cebaceadcf82-ce95cebdcf8ccf84ceb7cf84ceb5cf82-123.pdf

Βασίλειος Μπετσάκος, Αρχαία ελληνικά Φάκελος υλικού Άξονες διδακτικής και ερμηνείας, Εκδόσεις Πατάκη

Δώρα Ασημακοπούλου, Αρχαία Ελληνικά Φάκελος υλικού Επεξεργασία κειμένων, Εκδόσεις Άλκιμο

Σύντομες Απαντήσεις

1.     Α Σ, Β Λ, Γ Λ, Δ Σ, Ε Λ, Στ Λ, Ζ Λ, Η Σ, Θ Σ, Ι Σ, Κ Σ, Λ Λ, Μ Λ

2.    Η Φάση του Επιμηθέα αντιστοιχεί στον χρόνο κατά τον οποίο τα διάφορα ζωικά είδη σχηματίζονται βιολογικά. Το τελευταίο είναι το ανθρώπινο είδος. Η απορία με την οποία ο Επιμηθέας αντικρύζει τον γυμνό, ανυπόδητο, άστρωτο και άοπλο άνθρωπο συμβολίζει την απορία του ανθρώπινου είδους, δηλαδή την φυσική του αδυναμία μπροστά στα άλλα είδη και την ανάγκη να βρεθούν τρόποι, ώστε να αντιμετωπιστεί αυτή. Ο άνθρωπος σε αυτή τη φάση έπρεπε να αναζητήσει τον πόρο, δηλαδή τη λύση του προβλήματος.

Η Φάση του Προμηθέα από την άλλη μεριά δηλώνει τη μετάβαση από την κατάσταση της βιολογικής αδυναμίας κι εξάρτησης στην αναζήτηση της αυτονομίας.

3.    Ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς, μας λέει ο Πρωταγόρας, θέλοντας να τονίσει την έλλειψη σοφίας και προνοητικότητας του Επιμηθέα. Εξαιτίας του ο άνθρωπος ανυπεράσπιστος μπροστά στα στοιχεία της φύσης και στα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου.

4.    Ο Επιμηθέας στέκει αμήχανος μπροστά στον αδύναμο κι ανυπεράσπιστο άνθρωπο. Βλέποντάς τον γυμνό, ανυπόδητο, άστρωτο και άοπλο, δεν ξέρει τι να κάνει.

5.    Αντικείμενο του ρήματος ἠπόρει είναι η πλάγια ερωτηματική πρόταση ὅτι χρήσαιτο. Ο Επιμηθέας βρίσκεται σε πλήρη αδυναμία και δεν γνωρίζει τι να κάνει για να σώσει το ανθρώπινο είδος. Δεν είναι τυχαίο ότι η μυθική αφήγηση επαναλαμβάνει την κατάσταση αυτή της απορίας του Τιτάνα με την μετοχή Ἀποροῦντι στη συνέχεια.

6.    ἄλογα ζῷα, ἄνθρωπος: Συναντάται συχνά στην αρχαιότητα η θέση ότι ο άνθρωπος είναι ένα ζῷον, ένα ζωντανό ον που έχει πολλά κοινά με τα υπόλοιπα (π.χ. τρέφεται, αναπτύσσεται, αναπαράγεται, αισθάνεται), ενώ αυτό που τον διακρίνει από αυτά είναι ο λόγος, η λογική και η γλώσσα. Στον πλατωνικό Μενέξενο (237d­e) η αθηναϊκή γη επαινείται, διότι αυτή ἐξελέξατο τῶν ζῴων καὶ ἐγέννησεν ἄνθρωπον, ὃ συνέσει τε ὑπερέχει τῶν ἄλλων καὶ δίκην καὶ θεοὺς μόνον νομίζει [: διάλεξε από όλα τα ζώα και γέννησε τον άνθρωπο, που χάρη στη σύνεσή του υπερέχει όλων των άλλων και είναι το μόνο που πιστεύει στη δικαιοσύνη και τους θεούς]. (Σχ. Φ. Υ)

7.    Ο Προμηθέας ήρθε για να επιβλέψει τη διανομή του Επιμηθέα, όπως είχαν συμφωνήσει μεταξύ τους, κι ενώ βλέπει σε όλα τα άλλα ζώα να έχουν μοιραστεί οι ιδιότητες αρμονικά, ώστε να εξασφαλιστεί η επιβίωση και η διαιώνισή τους, συνειδητοποιεί ότι ο άνθρωπος έχει απομείνει εντελώς ανυπεράσπιστος. Με τέσσερα μόλις επίθετα η μυθική αφήγηση μας δίνει παραστατικά την αδυναμία του ανθρώπου. Απέναντι στον γυμνό άνθρωπο έχουμε τα ζώα με δέρματα και τριχώματα. Απέναντι στον ανυπόδητο άνθρωπο τα ζώα με οπλές. Απέναντι στον άστρωτο άνθρωπο τα ζώα με δέρματα και πούπουλα και απέναντι στον άοπλο άνθρωπο τα ζώα με μεγάλο μέγεθος, ταχύτητα, φτερά ή υπόγεια κατοικία.

8.    ἀκόσμητος (κοσμῶ, κόσμος): Το ρήμα κοσμῶ σημαίνει τακτοποιώ, διευθετώ, αλλά και στολίζω, καλλωπίζω. Οι αρχαίοι Έλληνες, που θαύμαζαν ιδιαίτερα την τάξη, ισορροπία και αρμονία του σύμπαντος, το ονόμασαν κόσμον, δηλαδή στολίδι. O Πλάτων (Τίμαιος 40a) αποκαλεί τον οὐρανόν [: το σύμπαν] κόσμον ἀληθινὸν πεποικιλμένον καθ’ ὅλον [: αληθινό στολίδι που τον διακοσμεί απ’ άκρη σ’ άκρη]. Το επίθετο ἀκόσμητος, αναφερόμενο στον άνθρωπο, δηλώνει ότι αυτός δεν είναι εξοπλισμένος από τη φύση με αυτάρκεις σωματικές ιδιότητες και ικανότητες. Αντανακλάται, έτσι, η εμπειρική γνώση ότι ο άνθρωπος (και προφανέστερα το ανθρώπινο βρέφος) αδυνατεί να επιβιώσει αρκούμενος μόνο στις πενιχρές, συγκριτικά με διάφορα ζώα, σωματικές του ικανότητες. (Σχ. Φ. Υ.)

9.    Ο λέξη άνθρωπος χρησιμοποιείται από τον Πρωταγόρα ενοποιητικά για το ανθρώπινο γένος, χωρίς να γίνεται καμιά διάκριση κοινωνική ή φυλετική. Ο Πρωταγόρας δεν χωρίζει πουθενά τους ανθρώπους σε Έλληνες και Βαρβάρους, σε ελεύθερους ή δούλους, σε ανώτερους ή κατώτερους κοινωνικά ή οικονομικά.

10. Όπως και στην δημιουργία των θνητών όντων από τους θεούς, ο ρόλος της μοίρας είναι καθοριστικός και για τη στιγμή που και ο άνθρωπος θα έβγαινε από τη γη στο φως. Το επίρρημα ἤδη μάλιστα δείχνει ότι ό,τι είναι καθορισμένο από τη μοίρα δεν επιδέχεται καμία τροποποίηση ή αναβολή. (Δες σχόλιο προηγούμενης ενότητας)

11.  Η μυθική αφήγηση μας δίνει την εικόνα της εξόδου των ανθρώπων από τα βάθη της γης στην επιφάνεια και στο φως. Στο εσωτερικό της γης οι θεοί τους έδωσαν τα γενικά χαρακτηριστικά και ο Επιμηθέας στη συνέχεια είχε αποτύχει στον πλήρη εξοπλισμό τους. Ο Προμηθέας ψάχνει να βρει τη λύση, ώστε να προετοιμάσει και να εφοδιάσει τον άνθρωπο, όπως έπρεπε, καθώς η ώρα της εξόδου πλησίαζε. Η έξοδος αυτή συμβολίζει τη μετάβαση από το σκοτάδι στο φως, από την πρωτόγονη κατάσταση στον πολιτισμό.

12. Πρόκειται για αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο ἡμέρα.

13. Αντικείμενο της μετοχικής φράσης Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος είναι η πλάγια ερώτηση ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι. Εδώ φαίνεται από τη μια η αμηχανία και ο προβληματισμός του Προμηθέα για την αδυναμία του ανθρώπινου είδους και από την άλλη η πρόθεσή του να δράσει, να ψάξει να βρει τη λύση του προβλήματος, ακόμα κι αν χρειαστεί να θυσιαστεί ο ίδιος γι’ αυτό. Έτσι αποφασίζει να κλέψει την έντεχνο σοφία και τη φωτιά και να τα δωρίσει στους ανθρώπους. Με αυτή του την πράξη έγινε ευεργέτης τους και σωτήρας.

14. ἔντεχνος σοφία σὺν πυρί, ἔμπυρος τέχνη: Με τις δύο αυτές νοηματικά ισοδύναμες εκφράσεις ο Πρωταγόρας αποτυπώνει κάτι άμεσα ρεαλιστικό: οι πρωταρχικές γνώσεις του ανθρώπινου είδους, η σοφία και η τέχνη με την οποία εξασφαλίζεται η επιβίωσή του, προϋποθέτουν τη χρήση της φωτιάς. Γι’ αυτό και ο  σοφιστής αναφέρεται στη θεά της σοφίας Αθηνά και τον θεό της φωτιάς Ήφαιστο, παρουσιάζοντάς τους μάλιστα να εργάζονται σε οίκημα κοινό. Με την ἔντεχνον σοφίαν και την ἔμπυρον τέχνην ο άνθρωπος έγινε κατασκευαστής, δημιουργός (homo faber). (Σχ. Φ. Υ.)

ἔντεχνον σοφίαν. ἔντεχνος: ο μέσα στα όρια της τέχνης, έμπειρος, επιδέξιος - ἔντεχνος σοφία: η σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, η σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη. Αρχικά η έννοια της σοφίας έχει κυρίως να κάνει με τη δεξιότητα και την εμπειρία σε κάποια τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη μεταλλουργία, την ιατρική κτλ. Ο προσδιορισμός ἔντεχνος επιτρέπει εδώ στον Πρωταγόρα να διευκρινίσει επομένως πως αυτού του είδους τη σοφία εννοεί και όχι αυτή που συνδέουμε με τη γνώση των επιστημών και τη φιλοσοφία. (Σχ. Φ. Λ.)

15. περὶ τὸν βίον σοφία, πολιτική (τέχνη): Στη συγκεκριμένη έκφραση του Πρωταγόρα η λέξη σοφία δεν δηλώνει τις προχωρημένες, ολοκληρωμένες γνώσεις του σοφού ή επιστήμονα, αλλά τις πρακτικές γνώσεις που βοηθούν τον εκάστοτε άνθρωπο να επιβιώσει και να ρυθμίσει τη ζωή του σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο. Στα ίδια συμφραζόμενα η πολιτικὴ τέχνη είναι το σύνολο των γνώσεων που επιτρέπουν στον άνθρωπο να λειτουργήσει ως μέλος της κοινωνίας. Στη διάκριση ανάμεσα σε γνώσεις που αξιοποιούνται σε επίπεδο οικίας και σε γνώσεις σε επίπεδο πόλεως είχε προβεί ο Πρωταγόρας, όταν ρωτήθηκε από τον Σωκράτη τι ακριβώς διδάσκει (Πρωταγόρας 318e­319a): Πρωτ.: Τὸ δὲ μάθημά ἐστιν εὐβουλία περὶ τῶν οἰκείων, ὅπως ἂν ἄριστα τὴν αὑτοῦ οἰκίαν διοικοῖ, καὶ περὶ τῶν τῆς πόλεως, ὅπως τὰ τῆς πόλεως δυνατώτατος ἂν εἴη καὶ πράττειν καὶ λέγειν. Σωκρ.: Ἆρα, ἔφην ἐγώ, ἕπομαί σου τῷ λόγῳ; δοκεῖς γάρ μοι λέγειν τὴν πολιτικὴν τέχνην καὶ ὑπι σχνεῖσθαι ποιεῖν ἄνδρας ἀγαθοὺς πολίτας. Πρωτ.: Αὐτὸ μὲν οὖν τοῦτό ἐστιν, ἔφη, ὦ Σώκρατες, τὸ ἐπάγγελμα ὃ ἐπαγγέλλομαι. [: – Αυτό που διδάσκω είναι η σωφροσύνη για τα δικά του, πώς θα κυβερνά άριστα το σπίτι του, και για τις υποθέσεις της πόλεως, πώς θα γίνει ικανότατος να την κατευθύνει και με τις πράξεις και με τους λόγους του. – Άραγε, είπα εγώ, καταλαβαίνω τι λες; Δίνεις, αλήθεια, την εντύπωση ότι εννοείς την πολιτική τέχνη και ότι υπόσχεσαι πως μορφώνεις καλούς πολίτες. – Αυτή ακριβώς είναι, είπεν, η υπόσχεση που δίνω. (μετάφρα ση Β. Τατάκης)] Ο Σωκράτης συνοψίζει με τον όρο πολιτικὴ τέχνη το περιεχόμενο των γνώσεων που διατείνεται ο Πρωταγόρας ότι κατέχει και διδάσκει· ο σοφιστής αποδέχεται τον όρο και τον χρησιμοποιεί.

16. Η φωτιά είναι εκείνη η αναγκαία προϋπόθεση, ώστε να αναπτυχθεί η τεχνολογία και ο υλικός πολιτισμός.

17. Ο Ήφαιστος είναι ο θεός – δημιουργός, ο θεός των τεχνικών κατασκευών. Η Αθηνά είναι η θεά της σοφίας και των τεχνικών γνώσεων. Ο άνθρωπος χάρη στα δώρα του Προμηθέα απέκτησε την ικανότητα να σκέφτεται και να ασχολείται με τις πρακτικές τέχνες και τις επιστήμες.

18. «ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην» αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο οἴκημα.

19. Φαίνεται να είναι μια έμφυτη ικανότητα, καθώς σύμφωνα με το μύθο αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια του εφοδιασμού του ανθρώπου με προτερήματα πριν την εμφάνισή του στη γη.

20.Στόχος του Προμηθέα σύμφωνα με τη μυθική αφήγηση ήταν να δώσει στους ανθρώπους, εκτός από τη φωτιά και τις τεχνικές γνώσεις, και την πολιτική σοφία, αυτή που θα εξασφάλιζε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ζήσουν μαζί οργανωμένα κι αρμονικά.

21. Το γεγονός ότι η πολιτική σοφία φυλασσόταν στην ακρόπολη του Δία και μάλιστα με ισχυρή φρουρά, του πατέρα των θεών, δείχνει τη σπουδαιότητά της.

22.Οι θεοί παρουσιάζονται από τον Πρωταγόρα ανθρωπομορφικά. Όπως οι πόλεις των ανθρώπων, έτσι και των θεών έχει ακρόπολη και ισχυρή φρουρά, αφού εκεί βρίσκεται η κατοικία του Δία, του πατέρα των θεών.

23.Οι φύλακες ήταν το Κράτος και η Βία, σύμβολα της εξουσίας και της επιβολής.

24.Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν φανταστεί τους δύο θεούς σε μια συχνή συνεργασία. Δεν είναι τυχαίο ότι και στην Ιλιάδα του Ομήρου είχαν και οι δύο φιλική στάση προς τους Αχαιούς ή ότι πολλοί ναοί και γιορτές ήταν αφιερωμένα και στους δύο. Η κοινή παρουσία τους εδώ συμβολίζει τη συνύπαρξη της θεωρητικής σοφίας με την τεχνική δημιουργία.

25.Με την επανάληψη δεν αναφέρεται μόνο στην κλοπή της φωτιάς και στα αντικείμενα της κλοπής από τον Προμηθέα, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο αυτή έγινε. Ο Προμηθέας μπήκε κρυφά στο κοινό οίκημα των θεών. Συγχρόνως δίνεται έμφαση στα αποτελέσματα της πράξης αυτής που είναι η ευπορία του ανθρώπινου γένους, το ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου και η ανάπτυξη του πολιτισμού του.

26.Ο Πρωταγόρας ρίχνει την ευθύνη της σκληρής τιμωρίας του Προμηθέα στο λάθος του Επιμηθέα να αφήσει τον άνθρωπο χωρίς τα αναγκαία εφόδια για την επιβίωση και την διαιώνισή του.

27.Ο Προμηθέας είναι ο φιλάνθρωπος θεός, αυτός που δεν διστάζει ακόμα και να θυσιαστεί για το καλό των ανθρώπων. Είναι ένας τραγικός ήρωας που πάσχει χωρίς να φταίει.

28.Είναι συχνοί οι ποιητικοί τύποι, όπως οι ἀκόσμητον, ἐμμελῶς ἔχοντα, ἐφιλοτεχνείτην, η χρήση του δραματικού ενεστώτα, όπως οι ἔρχεται, ὁρᾷ, εἰσέρχεται και τα σχήματα λόγου του υπερβατού στα σημεία Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν - τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν - αἱ Διὸς φυλακαὶ - τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα και του χιαστού τὸ τῆς Ἀθηνᾶς - Ἡφαίστου / τὴν τοῦ Ἡφαίστου - τὴν τῆς Ἀθηνᾶς.

29.δίκη: α) το ορθό, το δίκαιο, η συνήθεια που πηγάζει από την ορθή χρήση των πραγμάτων, το έθιμο. β) η καλή συνήθεια, η τάξη, η αρμονία, το δίκαιο. γ) η κρίση, η γνώμη, η απόφαση. δ) κάθε ενέργεια που αποσκοπεί στη διατήρηση και απονομή του νόμου. ε) η δικαστική διαδικασία, η εκδίκαση μιας υπόθεσης. στ) η δικαστική απόφαση, η τιμωρία, το πρόστιμο. (Σχ. Φ. Λ.)

30.ἀπορία: δυσκολία, αμηχανία, έλλειψη πόρων, αμφιβολία, φτώχεια

εὐπορία: άνεση, ευκολία, αφθονία, πλούτος, λύση αμφιβολιών

φυλακή: φρουροί, φύλαξη, φρούρηση, φρουρά, δεσμωτήριο, παρατηρητήριο

31. ἔλαθεν: Το λάθος του ήταν που είπε ψέματα.

ἐξιέναι: Δεν είχε εισιτήριο κι έχασε την παράσταση. 

γενέσθαι: Η γενιά του ήταν αριστοκρατική.

ἔσχεν: Το σχήμα του προσώπου ήταν ωοειδές.

ἐφιλοτεχνείτην: Η τέχνη ομορφαίνει τη ζωή.

δίδωσιν: Η δόση του δανείου είναι απλήρωτη.

32.Μέσα από τον δραματικό μονόλογο που απευθύνει ο Προμηθέας στον Δία φαίνεται η πίστη του στο αυτεξούσιο του ανθρώπου. Ο ήρωας του ποιήματος θεωρεί ότι ο άνθρωπος έχει τη δύναμη και πρέπει να καθορίζει ο ίδιος τη ζωή του, ακόμα κι αν πρέπει να σταθεί απέναντι σε δυνάμεις πολύ ισχυρότερες από αυτόν. Πρέπει να αντιταχθεί σε κάθε μορφή άδικης εξουσίας. Αυτό το πνεύμα αντίστασης συμπυκνώνουν οι σκληρές προστακτικές εγκλίσεις, με τις οποίες προειδοποιεί ο άνθρωπος τον θεό, ο αδύναμος τον δυνατό, να μείνει μακριά απ’ τη ζωή του (σκέπαζ’, αφέντευε, κράτα). Ο υποθετικός λόγος «και θα πεινούσατε […] γεμάτοι ελπίδες» χτυπά την αντίληψη που θέλει τους λαούς να έχουν ανάγκη από προστάτες, ενώ με μια σειρά ερωτήσεων που αποκαλύπτουν τη φενάκη των εξουσιαστών και τη δύναμη του ανθρώπου να κάνει μόνος τη ζωή του καλύτερη, καταλήγει ο ήρωας ότι ο άνθρωπος θα δικαιώσει το όνομά του μόνο μέσα από την περιφρόνηση κάθε άδικης εξουσίας.

33.Η διαφορά του από τον μύθο του Πρωταγόρα είναι ότι εδώ η οπτική γωνία είναι απαισιόδοξη.

34.Και η οπτική γωνία του Μπλάνα είναι απαισιόδοξη. Θεωρεί ότι τα δώρα του Προμηθέα δεν ήταν δώρα προόδου, αλλά αυτοκτονίας. Η πρόοδος σήμαινε ίσως τον αλληλοσπαραγμό των ανθρώπων.