Επαναληπτικό Φύλλο Εργασίας 8η Διδακτική Ενότητα Αρχαία Γ Φάκελος Υλικού

 

Επαναληπτικό Φύλλο Εργασίας

8η Διδακτική Ενότητα

Ο διάλογος έχει προχωρήσει και διεξάγεται στη μέση της νύχτας. Ο Σωκράτης βάζει 

τον συνομιλητή του, τον Γλαύκωνα, να φανταστεί ένα υπόγειο μέρος σαν σπηλιά και 

σκηνοθετεί μια παράδοξη ιστορία, την οποία όμως θεωρεί απλή αναπαράσταση της κοινής 

ανθρώπινης συνθήκης: όπως τα ανθρώπινα σώματα είναι ακινητοποιημένα και δέσμια 

στο υπόγειο, έτσι και η ψυχή είναι φυλακισμένη στις αισθήσεις του σώματος. Οι δεσμώτες 

γνωρίζουν μόνον ό,τι ακούν και βλέπουν, δεν έχουν άμεση αντίληψη του φωτός και των 

όντων, αλλά εμπιστεύονται απόλυτα τις αισθήσεις τους. Παρά την περιγραφή 

επαναλαμβανόμενων κινήσεων των ανθρώπων που περπατούν πίσω από το τειχάκι, 

η όλη εικόνα είναι στατική και τίποτε δεν προοιωνίζεται την αιφνίδια αλλαγή της κατάστασης.

1. Να χαρακτηρίσετε ως σωστές και λανθασμένες τις παρακάτω προτάσεις

Α. Στην παρομοίωση του Σωκράτη η ανθρώπινη φύση συνδέεται με την παιδεία.

Β. Η σπηλιά δεν έχει διέξοδο προς τον έξω κόσμο.

Γ. Οι δεσμώτες έχουν ακινητοποιημένα τα χέρια και τα πόδια τους.

Δ. Οι δεσμώτες έχουν στραμμένο το βλέμμα τους προς την είσοδο της σπηλιάς.

Ε. Η φωτιά καίει στο ίδιο ύψος με τους δεσμώτες.

Στ. Ο δρόμος με το τοιχίο βρίσκεται ανάμεσα στους δεσμώτες και στη φωτιά.

Ζ. Το τοιχίο μοιάζει με τα παραπετάσματα των ταχυδακτυλουργών.

Η. Οι άνθρωποι που μεταφέρουν τα αντικείμενοι περνούν βουβοί.

Θ. Ο Γλαύκων αποδέχεται ως λογική την περιγραφή του σπηλαίου και των δεσμωτών από τον Σωκράτη.

Ι. Ο Σωκράτης παρομοιάζει την εικόνα των δεσμωτών με την ανθρώπινη κοινωνίας.

Κ. Οι δεσμώτες μπορούν να δουν μόνο τις σκιές των αντικειμένων που περνούν πίσω τους.

Λ. Οι δεσμώτες έχουν τη γνώση ότι οι σκιές που βλέπουν δεν είναι τα αληθινά αντικείμενα.

Μ. Οι δεσμώτες πιστεύουν ότι οι φωνές που ακούνε προέρχονται από τις σκιές.

Ενδεικτική Απάντηση

Α Σ, Β Λ, Γ Λ, Δ Λ, Ε Λ, Στ Σ, Ζ Σ, Η Λ, Θ Λ, Ι Σ, Ι Σ, Κ Λ, Λ Λ

2. εἶπον - ἔφη: Ποια τα υποκείμενα των ρημάτων;

Ενδεικτική απάντηση;

ἐγώ (ο Σωκράτης) – Γλαύκων. Πρόκειται για τη συζήτηση που έγινε στο σπίτι του Κέφαλου, ενός πλούσιου μέτοικου. Συμμετείχαν εκτός από τον Σωκράτη και τον Κέφαλο, ο Πολέμαρχος, ο σοφιστής Θρασύμαχος, ο Κλειτοφών και οι δύο μεγαλύτεροι αδερφοί του Πλάτωνα, ο Γλαύκων και ο Αδείμαντος.

Όλο το περιεχόμενο της Πολιτείας το διηγείται ο Σωκράτης σε ένα φίλο του. (Σχ Φ Λ)

3. ἀπείκασον: Ποια η σημασία του ρήματος και η λειτουργία του στην αφήγηση;

Ενδεικτική απάντηση

Απομιμούμαι, απεικονίζω, παρουσιάζω μέσα από μια παρα- 

βολή/σύγκριση. Η χρήση του συγκεκριμένου ρήματος στην αρχή 

της αφήγησης, που είναι γνωστή ως ο «(πλατωνικός) μύθος 

του σπηλαίου», σηματοδοτεί την έναρξη ενός λόγου 

αλληγορικού. Μια αλληγορία συνεπάγεται πως όσα λέγονται 

έχουν και ένα άλλο επίπεδο σημασιών, πως οι λέξεις, οι 

έννοιες και οι περιγραφές έχουν πέρα από την κυριολεκτική 

τους και μια συμβολική σημασία. (Σχ Φ Υ)

Με τι σχετίζεται το περιεχόμενο της αλληγορίας;

Ενδεικτική απάντηση

Ο Σωκράτης δηλώνει από την αρχή ότι το περιεχόμενο 

της αλληγορίας θα είναι σχετικό με την παιδεία και 

την απαιδευσία. Πρόκειται για μια παρομοίωση της 

ανθρώπινης φύσης, όπως αυτή διαμορφώνεται από την 

ύπαρξη της παιδείας ή την απουσία της.

παιδεία καὶ ἀπαιδευσία: Με τις λέξεις αυτές ορίζεται μια 

πρώτη θεματική για τον μύθο του σπηλαίου: ο Πλάτων θα 

μιλήσει αλληγορικά περί παιδείας (και έλλειψη παιδείας). 

Στην Πολιτεία γενικότερα η αναφορά στην παιδεία γίνεται 

πάντα σε σύνδεση με την ηθική διαπαιδαγώγηση των 

πολιτών (424a): τροφὴ γὰρ καὶ παίδευσις χρηστὴ σῳζομένη 

φύσεις ἀγαθὰς ἐμποιεῖ, καὶ αὖ φύσεις χρησταὶ τοιαύτης 

παιδείας ἀντιλαμβανόμεναι ἔτι βελτίους τῶν προτέρων 

φύονται [: γιατί η καλή εκπαίδευση και η ανατροφή,

αν διατηρείται, γεννά καλές φύσεις, και πάλι οι χρηστές 

αυτές φύσεις, όταν λάβουν μια τέτοια ανατροφή, θα γίνουν 

ακόμη καλύτερες από τις προηγούμενες –μετάφραση Ι. 

Γρυπάρης]. Στον μύθο του σπηλαίου, ειδικότερα, η αναφορά 

στην παιδεία έχει και γνωσιολογικό περιεχόμενο: πώς 

μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει την αλήθεια, και 

μάλιστα το αληθινά υπαρκτό; (Σχ Φ Υ)

Μπορείτε να περιγράψετε το σκηνικό του πλατωνικού σπηλαίου;

Ενδεικτική απάντηση

ἰδὲ γὰρ κ.εξ.: Ο πυρήνας της εικόνας του σπηλαίου 

ανάγεται ίσως στους Ορφικούς (σπέος ἠεροειδές) και 

στον Εμπεδοκλή (ἄντρον ὑπόστεγον). Αναλογίες ωστόσο 

υπάρχουν και με τους στίχους από τον Προμηθέα Δεσμώτη 

του Αισχύλου, όπου περιγράφεται η ζωή των πρωτόγονων 

ανθρώπων μέσα στις σπηλιές (στ.450-3): «κοὔτε 

πλινθυφεῖς δόμους προσείλους ᾖσαν, οὐ ξυλουργίαν, 

κατώρυχες δ’ ἔναιον ὥστ’ ἀήσυροι μύρμηκες ἄντρων ἐν 

μυχοῖς ἀνηλίοις». Έχει διατυπωθεί επίσης η άποψη ότι 

στη φαντασία του φιλοσόφου είχε αγκιστρωθεί η εντύπωση που 

του προξένησε η σπηλιά στη Βάρη της Αττικής. Πάντως 

φαίνεται ότι η παρομοίωση στο σύνολό της και στις 

λεπτομέρειες είναι επίνοια του Πλάτωνα. (Σχ Φ Λ)

ἀναπεπταμένην κ.εξ.: Η είσοδος απέχει πολύ από το βάθος 

και είναι ανηφορική, έτσι ώστε το φως του ήλιου δεν 

μπορεί να εισδύσει στο εσωτερικό της σπηλιάς. (Σχ Φ Λ)

μένειν τε αὐτούς (ενν. ἀκινήτους): Η φράση αντιστοιχεί 

με το ἐν δεσμοῖς... τὰ σκέλη. (Σχ Φ Λ)

εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν: βλέπουν κατευθείαν 

μπροστά εφόσον έχουν ἐν δεσμοῖς... τοὺς αὐχένας. (Σχ Φ Λ)

ἀδυνάτους (ενν. ὄντας): όπως και το παραπάνω ὄντας 

εξαρτάται από το ἰδέ. (Σχ Φ Λ)

ἐπάνω ὁδόν: Η οδός είναι σε ένα υψηλότερο επίπεδο από αυτό 

που βρίσκονται οι δεσμώτες. (Σχ Φ Λ)

θαυματοποιοῖς: Προφανώς ο Πλάτωνας έχει υπόψη του 

παραστάσεις θεάτρου σκιών ή νευροσπαστών (νευροσπάστης, 

-ου: αυτός που κινεί με χορδές ή λεπτούς σπάγγους 

ομοιώματα, κούκλες. Τα ομοιώματα αυτά λέγονταν 

νευρόσπαστα). (Σχ Φ Λ)

πρὸ τῶν ἀνθρώπων = πρὸ ἑαυτῶν. δεν πρόκειται για τους 

θεατές, αλλά για τους θαυματοποιούς. (Σχ Φ Λ)

ὅρα τοίνυν κ.εξ.: Το χαμηλό τειχίο που διαχωρίζει 

τους δεσμώτες από το πῦρ αποκρύπτει τις σκιές από 

τους φέροντας ἀνθρώπους. Τα σκεύη όμως που κρατούν πάνω 

από τα κεφάλια τους υπερβαίνουν το τειχίο και ρίχνουν 

τις σκιές τους στο τοίχωμα της σπηλιάς απέναντι 

στους δεσμώτες. (Σχ Φ Λ)

ἀνδριάντας: Πρόκειται για εικόνες φυσικών αντικειμένων 

που προέρχονται από το ανώτερο ὁρατόν. Ό,τι υπάρχει στη 

σπηλιά (με την εξαίρεση των φερόντων και των ίδιων 

των δεσμωτών), είτε είναι σκεύη είτε σκιές, θα 

πρέπει να θεωρηθούν ως λιγότερο φωτεινά και αληθή από τα 

ορατά που βρίσκονται εκτός σπηλιάς. Ο λόγος είναι ότι 

δεν αντλούν το φως και την αλήθεια τους από τον ήλιο αλλά 

από το φως του πυρός. (Σχ Φ Λ)

φθεγγομένους. στη συνέχεια (515b) τίθεται το ερώτημα: «Αν 

τώρα στο δεσμωτήριό τους ακουγόταν η ηχώ από το 

απέναντι τοίχωμα, κάθε φορά που κάποιος από όσους περνούν 

πίσω από το τειχίο, τι νομίζεις αλήθεια, δεν θα υπέθεταν 

πως ο ομιλητής δεν ήταν άλλος παρά η μιλούσε σκιά 

που διαγραφόταν απέναντί τους;» (Σχ Φ Λ)

Το πλατωνικό σπήλαιο βρίσκεται βαθιά στη γη. Η είσοδός 

του είναι ανοιγμένη προς το φως σε όλο το μήκος του, 

βρίσκεται όμως σε μεγάλη απόσταση από το βάθος του, με αποτέλεσμα να μην φτάνει ως εκεί το φως του ήλιου. 

Εκεί βρίσκονται οι άνθρωποι. Αυτοί βρίσκονται εκεί από 

παιδιά, ενώ δεν έχουν δει ποτέ τον έξω κόσμο. 

Είναι ακινητοποιημένοι, καθώς έχουν δεμένα τα πόδια και 

τους αυχένες, και μπορούν να κοιτάξουν μόνο προς τον τοίχο 

στο βάθος της σπηλιάς. Πίσω τους, σε αρκετή απόσταση και 

ψηλά καίει μια φωτιά. Μόνο το δικό της φως φτάνει στο 

σπήλαιο. Υπάρχει κι ένας δρόμος ψηλά ανάμεσα στους 

δεσμώτες και στη φωτιά. Κατά μήκος αυτού του δρόμου 

είναι χτισμένος ένας τοίχος. Αυτός έχει ύψος όσο το 

ανάστημα ενός μέσου ανθρώπου περίπου. Από τον 

Σωκράτη παραλληλίζεται με τα παραπετάσματα 

των ταχυδακτυλουργών. Άνθρωποι περνούν πίσω από αυτόν 

τον τοίχο μεταφέροντας σκεύη, δηλαδή διάφορα 

κατασκευάσματα, είδωλα ανθρώπων και ζώων, φτιαγμένα από 

πέτρα ή ξύλο ή κάθε άλλο υλικό, τα οποία υπερβαίνουν 

τον τοίχο, ενώ άλλοι είναι από αυτούς μιλούν και άλλοι 

είναι σιωπηλοί. Αυτά τα αντικείμενα δεν τα βλέπουν

οι δεσμώτες, αλλά αντιλαμβάνονται μόνο τις σκιές τους, 

τις οποίες θεωρούν ως αληθινές υπάρξεις. Μάλιστα, 

πιστεύουν ότι οι ήχοι που ακούγονται από αυτούς που 

μεταφέρουν τα αντικείμενα προέρχονται από τις σκιές.

Μπορείτε να εντοπίσετε τις αναφορές στις αισθήσεις;

Ενδεικτική απάντηση

εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν / τοὺς γὰρ τοιούτους πρῶτον 

μὲν ἑαυτῶν τε καὶ ἀλλήλων οἴει ἄν τι ἑωρακέναι ἄλλο πλὴν 

τὰς σκιὰς τὰς ὑπὸ τοῦ πυρὸς εἰς τὸ καταντικρὺ αὐτῶν 

τοῦ σπηλαίου προσπιπτούσας; / Τί δὲ τῶν παραφερομένων; 

 οὐ ταὐτὸν τοῦτο; Τί μήν;  Όραση

Εἰ οὖν διαλέγεσθαι οἷοί τ’ εἶεν πρὸς ἀλλήλους, οὐ ταῦτα 

ἡγῇ ἂν τὰ ὄντα αὐτοὺς νομίζειν ἅπερ ὁρῷεν; / Τί δ’ εἰ καὶ 

ἠχὼ τὸ δεσμωτήριον ἐκ τοῦ καταντικρὺ ἔχοι; / ὁπότε τις 

τῶν παριόντων φθέγξαιτο, οἴει ἂν ἄλλο τι αὐτοὺς 

 ἡγεῖσθαι τὸ φθεγγόμενον ἢ τὴν παριοῦσαν σκιάν;  ακοή

Ποια η αντίδραση του Γλαύκωνα στην περιγραφή του Σωκράτη; 

Ποια η απάντηση του Σωκράτη;

Ενδεικτική απάντηση

Θεωρεί παράξενη την εικόνα που του περιγράφει ο Σωκράτης.

ἄτοπος: Στερούμενος του τόπου του, άρα παράδοξος, 

αλλόκοτος, παράλογος. Η εμφατική αυτή λέξη, που 

παραπέμπει σχεδόν σε κάτι ανύπαρκτο, χρησιμοποιείται 

για να προετοιμάσει τον επερχόμενο αιφνιδιασμό της 

απόφανσης του Σωκράτη: οι αλλόκοτοι δεσμώτες είναι 

όμοιοι με εμάς. Μέσα από λογοτεχνικές χρήσεις της 

γλώσσας ο Πλάτων επιδιώκει να προωθήσει τον φιλοσοφικό 

του στοχασμό. Στην προκειμένη περίπτωση υποβάλλεται η θέση 

πως η τόσο αυτονόητη ένταξη των ανθρώπων στον κόσμο 

των αισθήσεων είναι ἄτοπος, αποτελεί μια αλλόκοτη 

στέρηση λογικής. (Σχ Φ Υ)

Στο αξιολογικό σχόλιο του Γλάυκωνα ο Σωκράτης απαντά 

με ένα επεξηγηματικό σχόλιο, το οποίο αντιστοιχεί στο 

δεικτικό μέρος της αναλογίας (Ὁμοίους ἡμῖν). Η εικόνα 

του σπηλαίου είναι συμβολική. Οι δεσμώτες δεν είναι άλλοι 

από τους συγχρόνους τους, την πολιτική κοινωνία της 

εποχής τους. Οι άνθρωποι, κατά τον Σωκράτη, ζουν μέσα 

στην αμάθεια και στην πλάνη, δεν αξιοποιούν τη λογική 

τους, αλλά αφήνονται στα πάθη τους, είναι διεφθαρμένοι 

και προβαίνουν σε αδικίες, ενώ κυριαρχούν το ψέμα 

και ο εγωισμός.

Ποιο το περιεχόμενο του όρου “τὸ ἀληθὲς”;

Ενδεικτική απάντηση

τὸ ἀληθές: Εδώ η λέξη δεν παραπέμπει στην ορθότητα 

μιας απόφανσης, όπως την χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα και 

λέμε π.χ. «αυτό που αναφέρεις είναι αληθές/αληθινό»· αλλά 

έχει έντονη φιλοσοφική χροιά, και μάλιστα 

οντολογική: αναφέρεται στο αληθινά υπαρκτό. Το ἀληθὲς 

δεν λανθάνει, έρχεται στο φως, όντως υπάρχει. Για 

τους δεσμώτες, όμως, του σπηλαίου, που αντλούν τη γνώση με 

τις περιορισμένες αισθήσεις τους, αληθινά υπαρκτό είναι 

οι σκιές. Οι δεσμώτες ζουν μέσα σε μια ψευδαίσθηση. Εφόσον 

και εμείς –διδάσκει ο Πλάτων– έχουμε συνηθίσει 

και αντιλαμβανόμαστε και ζούμε την καθημερινή 

μας πραγματικότητα με βάση την επισφαλή γνωσιολογικά 

εικόνα που μας δίνουν οι αισθήσεις, και δεν είμαστε 

πρόθυμοι να αμφισβητήσουμε τους περιορισμούς τους, 

ζούμε επίσης εγκλωβισμένοι σε έναν κόσμο απατηλό. (Σχ Φ Υ)

Τι συμβολίζουν τα: σπήλαιο, δεσμώτες, αλυσίδες, φως;

Ενδεικτική απάντηση

Σπήλαιο: Ο κόσμος των αισθητών πραγμάτων, καθετί 

που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις. Πρόκειται για 

έναν υλικό κόσμο, φθαρτό και εφήμερο, ωστόσο απατηλό 

και παραπλανητικό. Οι απαίδευτοι τον θεωρούν ως 

αληθινό, ωστόσο στην αλήθεια δεν μπορούν να οδηγήσουν 

οι αισθήσεις, αλλά μόνο η διάνοια.

Δεσμώτες: Είναι όσοι αντιλαμβάνονται ως αληθινό μόνο 

ό,τι αντιλαμβάνονται με τις αισθήσεις τους. Αυτοί ζουν 

στο σκοτάδι της αμάθειας, είναι απαίδευτοι και αφιλοσόφητοι.

Αλυσίδες: Είναι οι αισθήσεις που κρατούν τους 

ανθρώπους αιχμάλωτους στο ψέμα και στην πλάνη.

Φως: Το φως του ήλιου είναι η ανώτερη γνώση, η 

απόλυτη αλήθεια, ενώ της φωτιάς είναι ένα τεχνητό φως και 

γι’ αυτό δεν μπορεί να αποκαλύψει την αλήθεια.

Τι γνωρίζετε για τη θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα και για τους 

αναβαθμούς της γνώσης;

Ενδεικτική απάντηση

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα ο κόσμος χωριζόταν σε δύο επίπεδα: 

στον κόσμο των αισθητών πραγμάτων, τα οποία 

αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις, και στον κόσμο των Ιδεών,

ο οποίος αποτελείται από τις ιδέες των αντικειμένων. 

Τα αντικείμενα γύρω μας είναι μια πλάνη, 

αντικατοπτρισμός, όπως τα είδωλα στον καθρέφτη, 

μια αντανάκλαση των όντως όντων, των Ιδεών. Αυτές 

είναι απρόσιτες από τις αισθήσεις, αμετάβλητες και 

σταθερές, ασώματες και άυλες, χωρίς αρχή και τέλος και 

μπορούν να γίνουν αντιληπτές μόνο μέσω της νόησης. Ανώτερη 

των Ιδεών είναι η ιδέα του Αγαθού, η υπέρτατη γνώση, 

και η πορεία για την κατάκτησή τους είναι δύσκολη. Μπορεί 

να γίνει μέσω της παιδείας και ιδιαίτερα με τη μελέτη 

της φιλοσοφίας.

Οι βαθμίδες της γνώσης που πρέπει να κατακτήσει

ο πεπαιδευμένος άνθρωπος είναι τέσσερις: Η εικασία, η 

κατώτερη βαθμίδα, μια λανθασμένη πρόσληψη της 

πραγματικότητας (σκιές). Η πίστις, η γνώση των 

αισθητών πραγμάτων (τεχνητά αντικείμενα που μεταφέρουν 

οι άνθρωποι). Η διάνοια, οι μαθηματικές ιδέες (οι σκιές 

των αληθινών υπάρξεων). Η νόησις, οι φιλοσοφικές ιδέες 

(οι αληθινές υπάρξεις του επίγειου κόσμου). Υπέρτατη 

αρχή η Ιδέα του Αγαθού. Μια πέμπτη βαθμίδα συνδέεται με 

την ανάγκη σύνδεσης της γνώσης με την πράξη (επιστροφή 

του απευλεθερωμένου δεσμώτη στο σπήλαιο και απελευθέρωση 

των άλλων).

Τι συμβολίζει το σκοτάδι και το φως στην αλληγορία;

Ενδεικτική απάντηση

Το σκοτάδι είναι η κατάσταση της αμάθειας, της άγνοιας, 

της πλάνης. Το φως είναι η αλήθεια, η λύτρωση από την 

πλάνη, είναι η πνευματική και ηθική ανύψωση συγχρόνως (αφού 

το Αγαθό είναι ο ήλιος), είναι ο δρόμος για την ευδαιμονία.

Το φως υπάρχει και στο χριστιανισμό: Εἶπεν ὁ Κύριος πρὸς 

τοὺς ἐληλυθότας πρὸς αὐτὸν Ἰουδαίους· Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς 

τοῦ κόσμου· ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ 

σκοτίᾳ, ἀλλ' ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς (Κατὰ Ἰωάννην η΄ 12). 

Φυσικά εδώ προβάλλεται η ηθική διάσταση του φωτός, όχι 

τόσο η πνευματική, όπως στον Πλάτωνα.

Η σημασία των λέξεων πάθος(πάθει), εἴσοδος(εἴσοδον) και δεσμός 

(δεσμοῖς) στο κείμενο και σήμερα

Ενδεικτική απάντηση

πάθος: εικόνα, έντονο συναίσθημα

εἴσοδος: άνοιγμα, μετάβαση σε ένα χώρο και το σημείο 

της μετάβασης

δεσμός: αλυσίδα, στενή σχέση

πρὸ τῶν ἀνθρώπων: Ποιους εννοεί;

Ενδεικτική απάντηση

πρὸ ἑαυτῶν. δεν πρόκειται για τους θεατές, αλλά για 

τους θαυματοποιούς (Σχ Φ Λ)

Ποια η λειτουργία των αναφορικών προτάσεων στο χωρίο; παρ’ ἣν ἰδὲ 

τειχίον παρῳκοδομημένον, ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν 

ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν:

Ενδεικτική απάντηση

Στο σημείο αυτό έχουμε συσσώρευση αναφορικών προτάσεων.

Η πρώτη είναι αναφορική προσδιοριστική στο ὁδόν, εισάγεται 

με την αναφορική αντωνυμία ἣν κι εκφέρεται με οριστική,

η δεύτερη είναι αναφορική παραβολική (δημιουργεί μια 

αναλογία) κι εκφέρεται με οριστική και η τρίτη είναι 

αναφορική προσδιοριστική στα παραφράγματα κι εκφέρεται 

με οριστική. Οι προτάσεις αυτές δίνουν 

απαραίτητες λεπτομέρειες ώστε να γίνει περισσότερο 

κατανοητή η εικόνα του σπηλαίου. Η ύπαρξη του τειχίου 

είναι απαραίτητη ώστε να φαίνονται μόνο τα αντικείμενα 

που κουβαλούν οι άνθρωποι. Με την αναλογία των 

θαυματοποιών ο λόγος αποκτά παραστατικότητα και η 

περιγραφή γίνεται σαφής. Δεν ξέρουμε αν εδώ ο Πλάτωνας 

έχει υπόψη του το θέατρο σκιών ή το κουκλοθέατρο. Μιλά 

όμως για θαυματοποιούς, ανθρώπους δηλ. που παρουσίαζαν 

κάποιο θέαμα ως μαγικό μπροστά σε κοινό, διαφοροποιώντας 

έτσι την πραγματικότητα. Άρα, το θέαμα που βλέπουν οι 

δεσμώτες δεν είναι πραγματικό.

Στην Ὀδύσσεια η Κίρκη δίνει οδηγίες στον Οδυσσέα για τη διαδρομή που 

πρέπει να ακολουθήσει φεύγοντας από το νησί της, ώστε να προφυλαχτεί 

και να προφυλάξει τους συντρόφους του από τους κινδύνους της 

θάλασσας. Ένα από τα εμπόδια είναι οι Σειρήνες.

Θα φτάσεις πρώτα στις Σειρήνες, αυτές που καταθέλγουν

όλους τους θνητούς, όποιος βρεθεί στα μέρη τους.

Αν κάποιος πλησιάσει ανύποπτος κι ακούσει των Σειρήνων

τη φωνή, δεν γίνεται να τον χαρούν ξανά στον γυρισμό του

γυναίκες και μικρά παιδιά. τον θέλγουν οι Σειρήνες

με το οξύφωνο τραγούδι τους,

σ’ ένα λιβάδι καθισμένες, γύρω σωρός τα κόκαλα,

σάρκες ανθρώπων σαπισμένες, φαγωμένα δέρματα.

Σε συμβουλεύω να τις προσπεράσεις. όσο για τους συντρόφους σου,

γλυκό κερί σαν μέλι μάλαξε και βούλωσε μ’ αυτό τ’ αφτιά τους,

ώστε κανείς από τους άλλους να μην το ακούσει το τραγούδι τους.

Μόνος εσύ μπορείς να τις ακούσεις, αν το θελήσεις.

θα πρέπει ωστόσο, εκεί στο πλοίο που θα φεύγει γρήγορα,

χέρια και πόδια να σε δέσουν, όρθιο πάνω στο κατάρτι,

με τα σχοινιά πλεγμένα γύρω του. κι έτσι να ακούσεις, να απολαύσεις

των Σειρήνων τη φωνή.

Κι αν τους συντρόφους σου παρακαλείς, αν τους φωνάζεις να σε λύσουν,

Εκείνοι ακόμη πιο σφιχτά, με περισσότερα σχοινιά θα πρέπει να σε 

δέσουν. (μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτης)

Να συγκρίνετε τους δεσμώτες του πλατωνικού σπηλαίου με τους 

συντρόφους αλλά και με τον Οδυσσέα. Να προσέξετε ιδιαίτερα τη 

λειτουργία μιας αίσθησης: της ακοής

Ενδεικτική απάντηση

Σε αντίθεση με τους δεσμώτες οι σύντροφοι του Οδυσσέα 

δεν είναι δεμένοι, ωστόσο βρίσκονται σε πλάνη. Ο Οδυσσέας 

από την άλλη, είναι αλυσοδεμένος, όμως αυτός έχει πρόσβαση 

στη γνώση. Οι αισθήσεις, η ακοή εδώ, δεν συνδέονται με 

την πλάνη, αντίθετα ανοίγουν τον δρόμο της γνώσης.

Διδάσκοντας το ψαράκι της γυάλας του Μάριου Χάκκα με την πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης Cisco Webex Meetings

 

Διδάσκοντας το ψαράκι της γυάλας του Μάριου Χάκκα με την πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης Cisco Webex Meetings

Σκοποί/Στόχοι

Αναμένεται οι μαθητές και οι μαθήτριες να ενεργοποιηθούν και να κινητοποιηθούν κατά τη διάρκεια του τηλεμαθήματος, να συνεργαστούν, να αναπτύξουν αναγνωστικές δεξιότητες και να προχωρήσουν σε εικασίες, προβλέψεις και πολλαπλές ερμηνείες , να γνωρίσουν κύριες στιγμές της μεταπολεμικής Ελλάδας, να εισχωρήσουν στην ψυχολογία του χαρακτήρα

Ετοιμάζουμε 3 διαφορετικά αρχεία με τη μορφή φύλλου εργασίας, τα οποία περιλαμβάνουν το κείμενο του Μάριου Χάκκα (εκτός από το χωρίο “Είναι μια ζωούλα κι αυτό, έχει ευθύνη. Το φαντάζονταν να κόβει βόλτες στο στενό χώρο της γυάλας. Έκανε όλο χάρη κινήσεις, δείχνοντας τη χρυσή του κοιλιά, πότε τα πλαϊνά του πτερύγια. Το στόμα του ανοιγόκλεινε ρυθμικά. Και ξαφνικά η αναπνοή του γινόντανε γρήγορη, ασφυκτιούσε. Τώρα σπαρτάραγε, πνίγονταν, έπεφτε μολύβι το σώμα του στον πάτο της γυάλας. Έβγαλε το μαντίλι απ' την κωλότσεπη και σφούγγισε το ιδρωμένο του μέτωπο. «Δε γίνεται» σκέφτηκε, «πρέπει να πάω». Έπρεπε να νοιαστεί το ψαράκι. Το μόνο που μπορούσε να κάνει αυτή την κρίσιμη μέρα ήταν ν' αλλάξει στο ψάρι νερό. Για τ' άλλα τα σοβαρά και μεγάλα, δεν είχε δύναμη. Επέστρεφε μέσα στο απριλιάτικο απόγευμα σπίτι του κι ήταν παρμένη η απόφαση. Εκεί θα κλειδώνονταν κι ας έρχονταν από εκεί να τον πάρουν. Σουρουπώνοντας έμπαινε στην Καισαριανή” και τον τίτλο) και δύο δραστηριότητες, διαφορετικές για το καθένα.

Οι μαθητές και οι μαθήτριες ή έχουν παραλάβει το αρχείο με όποιο πρόσφορο μέσο υπάρχει στη διάθεση του/της εκπαιδευτικού και των ίδιων (email, e class, e me, Google docs κτλ) πριν το μάθημα ή το κατεβάζουν στη συσκευή τους την ώρα του μαθήματος από το μενού file της πλατφόρμας.

Με την έναρξη του μαθήματος, κάνοντας διαμοιρασμό της οθόνης μας παρουσιάζουμε το κείμενο, όπως αυτό υπάρχει στα διαδραστικά βιβλία του ψηφιακού σχολείου, εκτός πάντα από την τελευταία παράγραφο ( http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2710/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_G-Lykeiou_html-empl/index_b_19_01.html).

Ακολουθεί σύντομη συζήτηση στην τάξη με την οποία θα αναζητήσουμε τις τρεις χρονικές στιγμές/περιόδους της ζωής του ήρωα που φαίνονται στην αφήγηση.

Αφού ολοκληρωθεί η συζήτηση παρακολουθούμε τον σύνδεσμο που υπάρχει στο ψηφιακό βιβλίο και που οδηγεί στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, ώστε να ενημερωθεί η τάξη για το χρονικό πλαίσιο της αφήγησης, το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Στη συνέχεια συνδεόμαστε με το σχολικό βιβλίο της ιστορίας της Γ’ Γυμνασίου, ώστε να μελετήσουμε σύντομα την περίοδο της Αντίστασης, του Εμφυλίου και την μετεμφυλιακή κατάσταση στην Ελλάδα (http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/5204/Istoria_G-Gymnasiou_html-empl/index10_48.html) και (http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/5204/Istoria_G-Gymnasiou_html-empl/index12_54.html ) και με το αρχείο της ΕΡΤ (https://www.ert.gr/arxeio-afierwmata/ioyliana-1965-55-chronia/) για να διαβάσουμε ένα σύντομο σημείωμα για τα Ιουλιανά του 1965.

Αφού θα έχει επιτευχθεί μια στοιχειώδης γνώση του ιστορικού συγκείμενου και περικείμενου, οι μαθητές/τριες ενημερώνονται ότι θα χωριστούν σε τρεις ομάδες και ότι θα εργαστούν για λίγη ώρα ομαδοσυνεργατικά. Καθεμιά ομάδα παίρνει το όνομά της από τις τρεις χρονικές στιγμές της αφήγησης. Πρώτη ομάδα: Αντίσταση, δεύτερη ομάδα: Ιουλιανά, τρίτη ομάδα: Δικτατορία. Τα παιδιά μοιράζονται στα δωμάτια συνεργασίας ομάδων μέσω του μενού Breakout της πλατφόρμας. Η κατανομή τους στις ομάδες καλύτερα θα ήταν να γίνει αυτόματα και για την εξοικονόμηση χρόνου και για να επιτευχθεί η τυχαιότητα στην επιλογή. Στα δωμάτια συνεργασίας οι μαθητές και οι μαθήτριες μελετούν το αρχείο με τις δραστηριότητες και δίνουν σύντομες απαντήσεις με τη μορφή σημειώσεων. Μπορούν να κρατήσουν τις σημειώσεις τους πάνω στο συνεργατικό αρχείο που έχουν ήδη στις συσκευές τους, μπορούν ακόμη, σε περίπτωση που δυσκολεύονται, να γράψουν στο chat και να αποθηκεύσουν όσα έγραψαν μέσω του μενού File ή ακόμη και να κρατήσουν χειρόγραφες σημειώσεις.

Όταν θα επιστρέψουν στην κύρια τηλεδιάσκεψη, ένας/μία από τα μέλη της κάθε ομάδας (ο η οποίος/α θα έχει ήδη οριστεί από την ομάδα κατά την προηγούμενη φάση της συνεργασίας τους) μπορεί να γίνει συνοικοδεσπότης ή παρουσιαστής (από το μενού participant) και να παρουσιάσει τα συμπεράσματά τους στα μέλη των άλλων ομάδων. Στη συνέχεια, μπορεί να ακολουθήσει διάλογος, στον οποίο θα ακουστούν από την ολομέλεια συμφωνίες, διαφωνίες ή συμπληρωματικά στοιχεία σε όσα είχαν παρουσιαστεί νωρίτερα.

Αφού ολοκληρωθεί ο διάλογος, δίνεται σε όλους/ες μια δημοσκόπηση/κουίζ μέσα από το μενού View, η οποία θα τους προκαλεί να διατυπώσουν εικασίες για το τέλος του διηγήματος και να στηρίξουν σύντομα τις επιλογές τους.

Αφού παρακολουθήσουν τα αποτελέσματα του κουίζ, θα διαμοιραστεί το απόσπασμα από το τέλος του κειμένου, ώστε να δούμε κατά πόσο εκπληρώθηκαν οι προσδοκίες και οι επιθυμίες τους και θα τους ζητηθεί να γράψουν στο chat έναν τίτλο που θα έβαζαν αυτοί/ές στο κείμενο. Μετά από αυτό το σημείο ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να τους δώσει τον τίτλο του διηγήματος και να συζητηθούν οι δικές τους επιλογές και η επιλογή του συγγραφέα.

Αν υπάρχει διαθέσιμος χρόνος, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να μπει σε ρόλο και να γίνει ο ήρωας της αφήγησης εφτά χρόνια μετά, με την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Οι μαθητές μπορούν να πάρουν τον ρόλο των δημοσιογράφων που παίρνουν συνέντευξη από τον παλιό αγωνιστή και του θέτουν ερωτήσεις για τη δράση του, τις ιδέες του, τις αναμνήσεις και τη στάση του στα χρόνια της δικτατορίας, το νόημα της ζωής γενικότερα, προσπαθώντας να εκμαιεύσουν τις κρυμμένες αλήθειες του.

Φύλλο Εργασίας

Το διηγημα δημοσιεύτηκε το 1971, στην περίοδο της δικτατορίας, και το θέμα του σχετίζεται με την ημέρα της επιβολής της (21 Απριλίου 1967).

  

Ο άνθρωπος, με τη φραντζόλα υπομάλης, είναι ο ίδιος που πριν δυο χρόνια περίπου κρατούσε καρπούζι. Τότε ήταν Ιούλιος1 και φυσικά υπήρχαν καρπούζια, ενώ τώρα Απρίλης και πήρε φρατζόλα. Βέβαια και καρπούζια να υπήρχανε, πράγμα αφύσικο για μήνα Απρίλη, αυτός πάλι για φρατζόλα στο φούρνο θα πήγαινε, όπως άλλωστε όλος ο κόσμος.

Μέσα στο γενικό πανικό, πέσαν όλοι στα τρόφιμα. Περίμενε κι αυτός κάπου μισή ώρα σειρά και στο τέλος βρέθηκε με μια ζεματιστή φρατζόλα στο χέρι. Άλλοι παίρνανε τρεις και τέσσερες, αυτός μόνο μία. Για τη δουλειά που την ήθελε και μία αρκούσε. Την έβαλε κάτω από τη μασχάλη και πήρε τους δρόμους.

Το σωστό είναι όταν κάποιος κρατάει μία φρατζόλα, να πηγαίνει στο σπίτι του. Όμως ο δικός μας δεν μπορούσε να πάει. Στη συνοικία που έμενε, από τα χαράματα είχαν αρχίσει συλλήψεις και μόλις πρόλαβε να ντυθεί βιαστικά, πετάχτηκε έξω και ξεμάκρυνε γρήγορα, αναζητώντας το πιο κατάλληλο αντικείμενο για καμουφλάζ στις κινήσεις του.

Σ' όλους τους ανθρώπους, ακόμα και στους πρωτόγονους, είναι γνωστή η αξία χρήσης των αντικειμένων. Στις προηγμένες εμπορευματικές κοινωνίες τα πράγματα φυσικά έχουν και μια άλλη αξία, την ανταλλακτική, όπως συνήθως τη λένε. Στην Ελλάδα εκτός απ' αυτές τις δύο γνωστές και πολυσυζητημένες αξίες έχει ανακαλυφθεί και μια τρίτη: Η παραλλακτική, που παίζει σημαντικό ρόλο στις έκτακτες περιστάσεις που ζει τόσο συχνά αυτός ο τόπος. Είναι δε η παραλλακτική αξία ενός πράγματος απευθείας ανάλογη της εφευρετικότητας του παραλλάκτη και της αντίληψης του αστυνομικού οργάνου που επιχειρεί να παραπλανήσει. Δηλαδή, όσο πιο ατσίδας είναι ο αστυνομικός, τόσο πιο πειστικό πρέπει να είναι το αντικείμενο που κρατάει ο παραλλάκτης στα χέρια του, για να λειτουργήσει ο νόμος της παραλλαγής.

Στα Ιουλιανά, πηγαίνοντας ο άνθρωπός μας στις συγκεντρώσεις είναι αλήθεια, πάντα στα άκρα, κρατούσε κι ένα καρπούζι. (Αξία παραλλαγής). Αν γινόταν καμιά φασαρία, γλιστρούσε, δείχνοντας στους αστυνομικούς το καρπούζι: «Είμαι ένας φιλήσυχος άνθρωπος και πάω στο σπίτι μου».

Πραγματικά, πήγαινε σπίτι, φορούσε πιζάμες, παντόφλες, κι εκεί στη βεράντα, έκοβε το καρπούζι και το 'τρωγε, (αξία χρήσης πια τώρα), μέχρι που έκανε τις φλούδες του πάπυρο. Αυτό ήταν και το βραδινό του. Τα τελευταία χρόνια, σαβουρώνοντας ό,τι του λάχαινε, είχε παραβαρύνει από σάλτσες κι αποφάσισε να κάνει δίαιτα. Όμως η κοιλιά κρέμονταν πάντα εκεί μπροστά του μακρουλό καρπούζι, κι όσο κι αν έλεγε ν' αρχίσει την επομένη ασκήσεις, αυτές ποτέ δεν γινόντανε. Βαριόντανε. Βαριόντανε ν' ασχοληθεί ακόμα και με τα φερ-φορζέ, στολίδι της βεράντας του, γιατί το θέλανε πια ένα πέρασμα λευκή λαδομπογιά. Ήταν και το χρυσόψαρο στη γυάλα, και κάθε τόσο έπρεπε ν' αλλάξει το νερό, μια ασχολία κι αυτή που του φαίνονταν βαρετή.

Τα τελευταία χρόνια είχε κι αυτός την Καπούη* του: Ένα σπιτάκι με βεράντα που έβλεπε προς το βουνό. Αφού έζησε τη μισή ζωή του σε θαλάμους φυλακής και σε τσαντήρια εξορίας, μετά από τόσες στερήσεις, όταν κάποτε βρέθηκε ελεύθερος, μπλέχτηκε με κάτι οικόπεδα, κέρδισε ξαφνικά μερικά λεφτουδάκια κι αγόρασε αυτό το σπιτάκι όπου και ζούσε μονάχος.

Για παντρειά δεν αποφάσιζε. «Δεν ξέρεις τι γίνεται πάλι», έλεγε κάθε φορά που του φέρναν εκεί την κουβέντα. «Ο γάμος σε δένει με τούτον τον κόσμο, ευθύνες, παιδιά. Εγώ έχω ένα παρελθόν κι ένα αβέβαιο μέλλον».

Κι όμως, έστω χωρίς γάμο μα με μόνο το σπίτι, δημιουργούσε γερό δέσιμο με τούτον τον κόσμο κι αγεφύρωτο χάσμα με το παρελθόν. Γιατί δεν ήταν μόνο οι τέσσερεις τοίχοι στολισμένοι με κάδρα, παράθυρα δίχως κάγκελα και μια πόρτα που την άνοιγε όποτε ήθελε, δεν ήτανε φυσικά αιτίες να ξεκόψει από την παλιά του ζωή μόνον αυτά. Ήταν κι ένα σαλονάκι δανέζικο. Ήταν κι ένα κρεβάτι μ' αναπαυτικό στρωματέξ. Σόμπα στα χειμωνιάτικα βράδια, ψυγείο για τα καυτά καλοκαίρια, παγάκια, και μια σειρά άλλα ψιλοπράγματα εκ πρώτης όψεως που δεν είχε συναντήσει στους ηρωικούς αλλά τόσο σκληρούς χώρους της νιότης του.

Είναι αλήθεια, καλά καλά δεν είχε ξεκόψει με το παρελθόν. Όσο μπορούσε συνέχιζε, πηγαίνοντας στις συγκεντρώσεις, παραγγελτικά φυσικά, δίνοντας τακτικά τη συνδρομή του κι ακούγοντας στο πικάπ δίσκους που αποκλειστικά αναφέρονταν σε κείνα τα δύσκολα χρόνια.

Ήταν ωραία ν' ακούς στους δίσκους για καημούς και στερήσεις, για μια υπεράνθρωπη προσπάθεια, άσχετα αν δεν κατάληξε κάπου, για μια στάση ηρωική που μετείχε κι ο ίδιος. Ήταν πολύ ωραία να κάθεσαι στη σαιζ λογκ και ν' αναπολείς ακόμη και τους περασμένους πόνους σου, απαλότεροι τώρα, τυλιγμένοι στο μύθο, σα να μη συνέβηκαν σε σένα τον ίδιο. «Ε, πάει περάσανε όλα. Δύσκολα χρόνια, αλλά είχε μια ομορφιά αυτή η ιστορία». Ήταν καλά μέσα στο σπίτι του με τις αναμνήσεις και το πικάπ· ήταν πολύ καλά έτσι που ζούσε, τι αρχίσανε πάλι να πάρει ο διάβολος, τι φταίει να παίρνει πάλι μπάλα τους δρόμους;

Ήταν μια χαρά βολεμένος και τώρα το κυνηγητό και πού να πάει; Ποια δύσπιστη πόρτα να χτυπήσει, που όλοι, συγγενείς, γνωστοί, φίλοι, θα είχανε την ίδια αιτία; Πολλοί απ' αυτούς τώρα θα 'ταν κιόλας πιασμένοι κι άλλοι ίσως τριγυρίζουν όπως κι ο ίδιος με μια φρατζόλα στο χέρι.

Έκανε ένα μεγάλο κύκλο μακριά απ' το κέντρο. Πέρασε Βύρωνα, Δάφνη κι έπεσε στην Καλλιθέα. Ήταν μια καλή άσκηση. Είχε καιρό να περπατήσει τόσο πολύ. Κι ήταν ένα φωτεινό πρωινό, λες επί τούτου φτιαγμένο για ένα μεγάλο περίπατο. Ασυναίσθητα άρχισε να τσιμπάει τη γωνιά της φρατζόλας, ενώ ταυτόχρονα του 'ρθανε αισιόδοξες, σκέψεις: «Μπα, δεν κρατάει για πολύ αυτή η κατάσταση. Όπου να 'ναι θα πέσουν».

Τώρα όποιος θα 'θελε να ψιλοκοσκινίσει αυτό το απόφθεγμα θα παρατηρούσε ότι η αοριστία της πρώτης πρότασης συνεχίζεται μέσα στη δεύτερη κι αυτό οφείλεται στη χρησιμοποίηση τρίτου προσώπου. Βέβαια, η χρήση πρώτου προσώπου και μάλιστα ενικού αριθμού στη συγκεκριμένη περίπτωση, θέλει καρδιά και προσωπική προπαρασκευή για τέτοιο ενδεχόμενο.

«Πώς θα πέσουν;» άκουσε μια φωνή μέσα του, «όπως τα ώριμα φρούτα από μόνα τους ή τινάζοντας το δέντρο γερά;». «Θα τους ρίξει ο λαός», διόρθωσε πικραμένος λιγάκι, γιατί ήτανε δεδομένο ότι θεωρούσε τον εαυτόν του ένα μ' αυτό το λαό κι επομένως δεν έβγαζε την ουρά του απ' έξω. Ναι, αλλά τότε, έπρεπε να κινηθεί προς το κέντρο εκεί που μπορούσε να διαδραματιστούν γεγονότα, να συμμετάσχει σ' αυτά ή μήπως πίστευε στη θεωρία της πρωτοπορίας (τα στελέχη χρειάζονται) κι έπρεπε να φυλαχτεί;

«Δεν μπορώ» σκέφτηκε, «προς το κέντρο δεν πάνε τα πόδια μου. Όσο κι αν το βλέπω σωστό, μου είναι αδύνατο. Ας ενεργήσουν οι άλλοι, ας κατεβούνε στο κέντρο οι νέοι».

Είχε φτάσει σε μια περιοχή που κατοικούσε μια μακρινή εξαδέλφη του.

Δίστασε να πάει προς το σπίτι της. Όμως το στόμα του ήταν πικρό απ' τα τσιγάρα και του χρειαζόντανε ένας καφές. Τελικά τ' αποφάσισε.

— Τι γίνεται; ρωτούσε της ξαδέρφης ο άντρας, γερό παλικάρι και γερό μεροκάματο.

— Τι γίνεται; ρώτησε κι ο ίδιος μην ξέροντας τι ν' απαντήσει.

— Θα 'χει την Κυριακή ποδόσφαιρο άραγε;

— Πού να ξέρω; είπε εκείνος που έρχονταν απ' έξω.

— Τι μας βρήκε! Τι μας βρήκε! έκανε απελπισμένος ο άλλος κι έπιασε το μέτωπό του. Έχεις και το ραδιόφωνο, μόνο εμβατήρια παίζει. Για τα γήπεδα τίποτε.

Ο δικός μας ρούφηξε καυτό τον καφέ του, προσπαθώντας να γλιτώσει το γρηγορότερο από της εξαδέλφης τον άντρα κι από τα άσματα του ραδιοφώνου, και πετάχτηκε πάλι στο δρόμο, αυτή τη φορά μ' ένα νευρικό, σβέλτο βήμα. Πρώτη φορά περπατούσε μ' αυτό τον τρόπο κι απορούσε κι ο ίδιος όταν τσάκωσε τον εαυτό του να δουλεύει μέσα του το εμβατήριο, θα μπορούσε να πει πως το σιγομουρμούριζε κιόλας;

Το πυροβολικό, το πυροβολικό, το πυροβολικό, πολύ το αγαπώ.

Παρατήρησε ότι κι ένας άλλος άνθρωπος που βάδιζε μπρος του πήγαινε με τον ίδιο ρυθμό, τον ίδιο βηματισμό, λες και μικροσκοπικά μεγάφωνα κολλημένα εκεί δίπλα στ' αυτιά του μετέδιδαν το γνωστό εμβατήριο. Ήταν φορτωμένος μια τσάντα φίσκα με τρόφιμα κι αυτό κάθε φορά τον έκανε να χάνει το βήμα του. Όμως αμέσως ένα πηδηματάκι κουτσό, και το έβρισκε. Τον πήρε από πίσω. Δύο τετράγωνα παραπέρα τον ρούφηξε μια πόρτα. Αυτόν θα τον περίμενε ίσως μια γυναίκα με τα νυχτικά, ο απέναντι γείτονας για κανένα ουζάκι, ο μπατζανάκης μ' έτοιμο στρωμένο το τάβλι. Τίποτε δεν άλλαξε γι' αυτόν. Μόνο ένα κουτσό βηματάκι κι αμέσως ήτανε με το ρυθμό της ημέρας κι αυτό του επέτρεπε να κοιμάται στο σπίτι του.

Γιατί λοιπόν να μην κάνει κι ο ίδιος αυτή τη μικρή προσαρμογή, πάντα θα περπατούσε παράταιρα; Ένα τίποτε είναι η αποδοχή της κατάστασης κι έπειτα γυρίζεις στο σπίτι σου. Βέβαια μπορεί εκεί να μην τον περίμενε μια γυναίκα με το νυχτικό, ένας μπατζανάκης, οι γείτονες να κάνουν παρέα, όμως είχε εκείνο το ψαράκι στη γυάλα, και ποιος θα του αλλάζει το νερό;

Φύλλο Εργασίας

Ομάδα: Αντίσταση

Ποια φαίνεται να είναι η στάση του ήρωα στα πιο νεανικά του χρόνια; Να στηρίζετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.

Ποια αξία μπορεί να έχουν τα πράγματα σύμφωνα με την αφήγηση και ποια αξία φαίνεται να παίρνει το ψωμί εκείνη την ημέρα για τον ήρωα;

Ομάδα: Ιουλιανά

Ποια φαίνεται να είναι η στάση του ήρωα την περίοδο των Ιουλιανών; Να στηρίζετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.

Γιατί, κατά τη γνώμη σας, έφυγε τόσο βιαστικά από το σπίτι της ξαδέρφης του;

Ομάδα: Δικτατορία

Ποια φαίνεται να είναι η στάση του ήρωα την ημέρα επιβολής της δικτατορίας; Να στηρίζετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.

Τι μπορεί να δηλώνει, κατά τη γνώμη σας, η σκηνή με το εμβατήριο στο δρόμο;

Δημοσκόπηση – Κουίζ

Ερώτηση 1 (πολλαπλής επιλογής μία απάντηση)

Τι πιστεύετε ότι επέλεξε να κάνει τελικά ο ήρωας

Απάντηση Α: Να πάει με τους άλλους αγωνιζόμενους στο κέντρο της πόλης

Απάντηση Β: Να γυρίσει στο σπίτι του και στο ψαράκι του

Ερώτηση 2 (σύντομης απάντησης)

Γιατί νομίζετε ότι θα επέλεγε αυτό;

Ερώτηση 3 ( πολλαπλής επιλογής μία απάντηση)

Τι θα θέλατε να επιλέξει ο ήρωας στο τέλος;

Απάντηση Α: Να πάει με τους άλλους αγωνιζόμενους στο κέντρο της πόλης

Απάντηση Β: Να γυρίσει στο σπίτι του και στο ψαράκι του

Ερώτηση 4 (σύντομης απάντησης)

Γιατί θα θέλατε να επιλέξει αυτό;

Ενδεικτικές Απαντήσεις

Ομάδα: Αντίσταση

Ήταν αγωνιστικός και μαχητικός για την υπεράσπιση των ιδεών του για έναν καλύτερο κόσμο. Μάλιστα είχε υποστεί σκληρές διώξεις για αυτή του τη δράση.

Τα πράγματα έχουν αξία χρήσης, ανταλλακτική και αξία παραλλαγής. Το ψωμί φαίνεται να παίρνει την τελευταία μορφή, καθώς εδώ γίνεται το μέσο με το οποίο δεν θα κινούσε υποψίες στο καθεστώς, αφού θα έδινε την εντύπωση ενός φιλήσυχου ανθρώπου που, αφού πέρασε από τον φούρνο, επιστρέφει στο σπίτι του.

Ομάδα: Ιουλιανά

Έχει αρχίσει ήδη να χάνει το ισχυρό αγωνιστικό του φρόνημα, όμως πηγαίνει στις πορείες και στις διαδηλώσεις, ωστόσο πάντα στα άκρα, όπως παραδέχεται. Η αιτία της απώλειας βρίσκεται στο γεγονός ότι μέσα από την απόκτηση του ιδιόκτητου σπιτιού του, απέκτησε και μικροαστικές συνήθειες.

Φεύγει ίσως από το σπίτι της ξαδέρφης του, γιατί στην εσωτερική ταραχή του και στα διλήμματά του δεν μπορεί να έχει καμία βοήθεια ή ανακούφιση από την απολιτική και γηπεδική κουβέντα με τον άντρα της ξαδέρφης.

Ομάδα: Δικτατορία

Φαίνεται πια συμβιβασμένος και φοβισμένος. Γυρνά στο δρόμο, φοβάται μήπως τον συλλάβουν, παίρνει προφυλάξεις. Οι αστικές συνήθειες έχουν γίνει καθημερινότητά του. Μάλιστα απέκτησε και κατοικίδιο, ένα χρυσόψαρο, το οποίο πρέπει να φροντίζει.

Ίσως δηλώνει την απώλεια των αντοχών για περαιτέρω αντίσταση και τον συμβιβασμό. Δείχνει εναρμονισμένος με τη νέα τάξη πραγμάτων, έτοιμος να αποδεχτεί το συμβιβασμό.

Σημεία που προμηνύουν την τελική επιλογή του:

Το γεγονός ότι και αυτός πήρε μια φρατζόλα ψωμί και μάλιστα περίμενε μισή ώρα για αυτό, όπως όλος ο κόσμος (αναλογία) / Ο ευθύς λόγος «Είμαι ένας φιλήσυχος άνθρωπος και πάω στο σπίτι μου» που τονίζει την αλλαγή της στάσης του εδώ και χρόνια / οι παντόφλες, οι πυτζάμες, η κοιλιά που κρέμονταν που λειτουργούν μετωνυμικά της φιλήσυχης, συμβιβασμένης ζωής του / η επανάληψη του “βαριόντανε” ως ένδειξη της παραίτησής του / η μεταφορά με την “Καπούη” / η περιγραφή του σπιτιού με όλες τις ανέσεις του / τα τοπωνύμια Βύρωνας, Δάφνη, η Καλλιθέα που δείχνουν παραστατικά τον φόβο και την αναβλητικότητα / η τοποθέτηση της προηγούμενης ζωής του στη σφαίρα των αναμνήσεων μέσα από τα τραγούδια στο πικ απ / ο εσωτερικός μονόλογος και ο διάλογος με τον εαυτό του για το αν θα ήταν δυνατό να πέσει σύντομα η Χούντα / η μετάθεση της ευθύνης στους νέους / ο εναρμονισμός του με τον ρυθμό του εμβατηρίου / η ανάγκη της αλλαγής του νερού στη γυάλα που μέχρι πριν λίγο του φαινόταν βαρετή τώρα γίνεται σημαντική

Τίτλος:

Το ψαράκι της γυάλας γίνεται το τέλειο άλλοθι για τη μεταστροφή του ήρωα. Ως έμψυχο υποκαθιστά στη συνείδησή του όλα τα άλλα που έχουν κάμψει την επαναστατικότητα και την αγωνιστικότητά του. Έχει βρει τη δικαιολογία που έχει ανάγκη, για να αποφύγει νέες περιπέτειες και διώξεις.