Η ενσωμάτωση της Τράπεζας Θεμάτων σε
ένα σχέδιο μαθήματος ή ένας τρόπος να διασώσουμε τα μαθήματα της Γλώσσας και
της Λογοτεχνίας από την τυποποίηση
Β’ Λυκείου Νεοελληνική Γλώσσα
Λογοτεχνία Θέμα 14544
Σεξισμός στον 21ο αιώνα
Βήμα 1
Παρουσιάζονται αρχικά τέσσερα σκίτσα
και ζητείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες να τα σχολιάσουν. (πηγή: google εικόνες, https://www.google.com/search?sxsrf=AOaemvIbfehzFB5fuukyPaOu0cd_gMt7bA:1635192454379&source=univ&tbm=isch&q=%CF%83%CE%B5%CE%BE%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82+%CF%83%CE%BA%CE%B9%CF%84%CF%83%CE%B1&fir=3BPdWjiJ8ejJKM%252CQRf04vZV2YebJM%252C_%253BVjRQOk31A-1JFM%252CQRf04vZV2YebJM%252C_%253BLKFyKXnUzXHrLM%252CcSM0EpDRVzaD1M%252C_%253Bp9seGAqBhEc2BM%252CcSM0EpDRVzaD1M%252C_%253BJvM0SEZeKeF8BM%252CLbp0OfjYSDXobM%252C_%253BJ9zvnbH_XaYlGM%252CcSM0EpDRVzaD1M%252C_%253B81q_WlipfRlosM%252CcSM0EpDRVzaD1M%252C_%253BItWM-jBFmC8HRM%252CcSM0EpDRVzaD1M%252C_%253BMwTp-JNSrfHlXM%252CcSM0EpDRVzaD1M%252C_%253BA0v4EVQTOaWX7M%252CcSM0EpDRVzaD1M%252C_&usg=AI4_-kSzpZIUKRHf93aSfc5cZoEIw7S0_A&sa=X&ved=2ahUKEwifo4fLrubzAhXCyaQKHRfYDfsQjJkEegQIBRAC&biw=1678&bih=702&dpr=1.13 )
Βήμα 2
Ακολουθούν δύο βίντεο, τα οποία
θεωρήθηκαν σεξιστικά. Το ένα αποσύρθηκε από την καμπάνια στην οποία εντασσόταν και
το άλλο συνέβαλε στη ματαίωση ενός συνεδρίου.
Α)
https://www.youtube.com/watch?v=6FYATBOShM0&ab_channel=ProtoThema
Β)
https://www.youtube.com/watch?v=ZUVzB6Kn-0k&ab_channel=Neocle%CE%BFus
Ζητείται από τους μαθητές και τις
μαθήτριες να εντοπίσουν τους λόγους της κριτικής που τους ασκήθηκε, δηλαδή να
εντοπίσουν τα σεξιστικά σχόλια, και να διατυπώσουν τη δική τους άποψη.
Βήμα 3
Στη συνέχεια ο/η εκπαιδευτικός παρουσιάζει
το παρακάτω απόσπασμα:
ΠΟΣΟ «ΚΑΚΟΠΟΙΗΤΙΚΟΙ» ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΣΤΙΧΟΙ
ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΠ
Δεν είναι κάτι καινούργιο η κριτική
που γίνεται στους στίχους της τραπ. Η θεματολογία των τραπ κομματιών είναι
κοινή παγκοσμίως (όπλα, ναρκωτικά, υπερτονισμένη σεξουαλικότητα και «ματσίλα»,
ξεκάθαρη παραβατικότητα στο drill) και ενώ ξεκίνησε με προδιαγραφές να
εξελιχθεί στην πιο ενδιαφέρουσα μουσική των millennials (και στην Ελλάδα),
κατέληξε στη μονοτονία και τη μονομανία, με στίχους κλισέ που στην πλειονότητα
των περιπτώσεων λένε και δείχνουν στα βίντεο τα ίδια ακριβώς: κοπέλες με μαγιό
‒μέρος ενός χαρεμιού που είναι η δεξαμενή για να επιλέξει ο άντρας όποια
θέλει‒, ακριβά αυτοκίνητα, χρήμα, όπλα και παράνομες ουσίες σε αφθονία.
https://www.lifo.gr/culture/music/poso-kakopoiitikoi-einai-oi-stihoi-stin-elliniki-trap
Ο/η εκπαιδευτικός, αφού παρουσιάσει
την παραπάνω θέση από το άρθρο, εφαρμόζει τη διδακτική τεχνική «κοντά-μακριά».
Μετά τη διατύπωση αυτής της θέσης, τοποθετεί ένα αντικείμενο στο χώρο και οι μαθητές και οι μαθήτριες παίρνουν θέση
κοντά ή μακριά απ’ αυτό ανάλογα με το βαθμό συμφωνίας τους. Ο/η εκπαιδευτικός
ζητά από τα παιδιά να δικαιολογήσουν τη θέση τους και ακολουθεί συζήτηση.
Βήμα 4
Σε αυτό το σημείο, αφού οι μαθητές
και μαθήτριες χωριστούν σε ομάδες, μπορεί να τους ανατεθεί μια δραστηριότητα
δημιουργικής γραφής. Να γράψουν τους δικούς τους στίχους τραγουδιού, στους
οποίους θα παρουσιάσουν τις σχέσεις των δύο φύλων ως ισότιμες.
Βήμα 5
Εδώ μπορεί να γίνει η παρουσίαση του
μη λογοτεχνικού κειμένου από την τράπεζα θεμάτων. http://iep.edu.gr/el/anazitisi-thematon
Κείμενο 1
Έμφυλες ανισότητες και σεξισμός στη
βιομηχανία των ΜΜΕ
Το παρακάτω κείμενο είναι άρθρο της
Κατερίνας Μπρέγιαννη που έχει δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Αυγή» στις 19
Σεπτεμβρίου 2021.
Καλλίγραμμα μοντέλα χαμογελούν από
τις οθόνες διαφημίζοντας αυτοκίνητα, πλυντήρια, σκούπες, καλλυντικά, κινητά
τηλέφωνα και όλο το εύρος των καταναλωτικών αγαθών που παρέχει στους πολίτες η
κοινωνία των αγορών ως αντάλλαγμα μιας fake1 μικροαστικής ευμάρειας2 . Στα
περίπτερα γιγαντιαίες φωτογραφίες γυναικών σε ηδυπαθείς3 πόζες4 βροντοφωνάζουν
στα περιοδικά, ενώ συχνά πηχυαίοι σεξιστικοί τίτλοι σοκάρουν την καθημερινότητα
και αυξάνουν τις πωλήσεις μερίδας του Τύπου.
Στις ενημερωτικές εκπομπές γυναίκες -
γλάστρες καμαρώνουν. Ένας πολιτικός λόγος μιας fake τηλε«μαγκιάς» διατρέχει
συχνά τις τηλεοπτικές συζητήσεις και όλο και κάποια «άνανδρη συμπεριφορά»,
«αντρίκεια στάση», «γυναικούλες» θα ακουστεί από όσους «τιμούν ή φορούν τα
παντελόνια» εκφράσεις που συχνά χρησιμοποιούν και τα δύο φύλα.
Τα ΜΜΕ είναι μεγάλες επιχειρήσεις και
άτυπα κέντρα λήψης αποφάσεων σε σχέση με τα προτεινόμενα θέματα που αξιολογικά
θα κριθούν ως «είδηση» και πώς αυτά θα «πλασαριστούν» στην κοινωνία ώστε να
είναι θελκτικά. Ως κύρια πηγή πληροφόρησης για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα,
έχουν καίριο ρόλο παρέμβασης, καθοδήγησης, αναπαραγωγής έμφυλων ανισοτήτων.
Με δεδομένο ότι η τηλεόραση
καθημερινά παίζει σε όλα τα σπίτια, συχνά χωρίς να κλείνει ποτέ, και αν
συνυπολογιστεί η συχνά παράλληλη και αδιάκοπη περιήγηση στο Διαδίκτυο, ρόλοι
και στερεότυπα αναπαράγονται διαρκώς καθιστώντας τον σεξισμό ως τον ρατσισμό
της καθημερινότητάς μας.
Τα έμφυλα στερεότυπα αποτελούν
σχηματικές και καθολικές αναπαραστάσεις που αποδίδουν χαρακτηριστικά,
υποτίθεται «φυσικά», στις γυναίκες και στους άνδρες. Ισχυρά ριζωμένες
πεποιθήσεις για τους φυσικούς ρόλους των φύλων που βασίζονται σε γενικεύσεις,
υπεραπλουστεύσεις υποκειμενικές, διαδεδομένες στην κοινωνία. […]
[…] Τη σημασία των στερεοτύπων στη
διαιώνιση της έμφυλης ανισότητας μαρτυρά ένα πείραμα που έγινε με παιδιά
δημοτικού από τη φιλανθρωπική οργάνωση Education and Employers, όπου φάνηκε ότι τα
στερεότυπα ανάμεσα στα δυο φύλα ξεκινούν από πολύ μικρή ηλικία (μεταξύ 5 και 7
ετών). Οκτάχρονα παιδιά κλήθηκαν να ζωγραφίσουν τρεις επαγγελματικές
κατηγορίες: πυροσβέστη, χειρουργό και πιλότο. 61 παιδιά ζωγράφισαν αντρικές
φιγούρες, ενώ μόνο 5 από αυτά ζωγράφισαν γυναικείες. Το φιλμ έφερε στην
επιφάνεια τη ρεαλιστική πλευρά των στερεότυπων ανάμεσα στα δυο φύλα στις μικρές
ηλικίες.
1 Εικονικής 2 Ευτυχίας, πολυτέλειας 3
Αυτές που έχουν έντονη ροπή προς τις ηδονές 4 Επιτηδευμένες (φροντισμένες)
στάσεις του σώματος
Βήμα 6
Στον (διαδραστικό) πίνακα μπορούμε να
αναζητήσουμε τους πλαγιότιτλους και τις σημαντικές λεπτομέρειες κάθε
παραγράφου.
Ενδεικτική Απάντηση
Η προβολή των πάσης φύσεως
καταναλωτικών αγαθών μέσω του γυναικείου σώματος και η σεξιστική χρήση του από
τα ΜΜΕ αυξάνει τα κέρδη τους.
Ο ρόλος των γυναικών στα ΜΜΕ είναι
συχνά διακοσμητικός και η γλώσσα αυτών σεξιστική.
Τα ΜΜΕ ως επιχειρήσεις και
αξιολογητές των προβαλλόμενων ειδήσεων προωθούν τις ανισότητες λόγω φύλου.
Η συνεχής παρακολούθηση τηλεόρασης
και περιδιάβαση στο διαδίκτυο καθιστούν τον σεξισμό σύγχρονη μορφή ρατσισμού.
Τα έμφυλα στερεότυπα καθορίζουν άκριτα τα
χαρακτηριστικά και τους ρόλους των φύλων.
Τα έμφυλα στερεότυπα εσωτερικεύονται
από την παιδική ηλικία
Βήμα 7
Μετά από αυτή τη δραστηριότητα,
μπορεί να ζητηθεί από τους/τις μαθητές/τριες να απαντήσουν στο υποερώτημα 1 του
θέματος 1 του κριτηρίου από την Τράπεζα Θεμάτων ( Σε 40-50 περίπου λέξεις να
παραθέσεις τους λόγους για τους οποίους, σύμφωνα με την αρθρογράφο στο Κείμενο
1, αναπαράγονται από την τηλεόραση κυρίως -και γενικότερα από τη βιομηχανία των
ΜΜΕ- τα στερεότυπα που σχετίζονται με τα δύο φύλα) είτε ως εργασία στην τάξη
είτε ως εργασία στο σπίτι.
Ενδεικτική Απάντηση
Οι μαθητές/τριες θα εστιάσουν στις 4
πρώτες παραγράφους (πλαγιότιτλους και σημαντικές λεπτομέρειες)
Βήμα 8
Σε ένα φύλλο εργασίας δίνονται τα
υποερωτήματα 2 και 3:
Υποερώτημα 2
Στις δύο πρώτες παραγράφους του
Κειμένου 1 η αρθρογράφος επιλέγει να οργανώσει το κείμενό της με παραδείγματα.
Γράψε δύο λόγους για τους οποίους, κατά τη γνώμη σου, επιχειρεί αυτόν τον τρόπο
οργάνωσης του λόγου.
Ενδεικτική Απάντηση
Για να δώσει ζωντάνια και
παραστατικότητα στο λόγο της.
Για να γίνει σαφής.
Για να διεγείρει το ενδιαφέρον του
δέκτη.
Για να πείσει.
Για να δώσει προφορικότητα και
οικειότητα.
Υποερώτημα 3
Να επιλέξεις και να μεταφέρεις στο
απαντητικό σου φύλλο τη σωστή απάντηση σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις,
οι οποίες βασίζονται στο Κείμενο 1 (μια μόνο από τις τέσσερις προτεινόμενες
απαντήσεις είναι σε κάθε περίπτωση ορθή):
1. «Στα περίπτερα γιγαντιαίες …
βροντοφωνάζουν στα περιοδικά…» (1η παράγραφος): Με την προσωποποίηση ως
εκφραστικό σχήμα η αρθρογράφος επιχειρεί να:
α. ειρωνευτεί το περιεχόμενο των
αφισών
β. καταγγείλει το γεγονός που
περιγράφει
γ. προβληματίσει τον δέκτη για το
είδος και το περιεχόμενο των διαφημίσεων
δ. δημιουργήσει αίσθημα ευφορίας στον
δέκτη, για να εκτιμήσει το χιούμορ της.
2. Τα εισαγωγικά στη φράση «τιμούν ή
φορούν τα παντελόνια» (2η παράγραφος) η αρθρογράφος τα χρησιμοποιεί,
προκειμένου να:
α. εκφράσει τον προβληματισμό της για
τις εκφράσεις αυτού του είδους
β. προβληματίσει τον αναγνώστη για το
περιεχόμενο ανάλογων εκφράσεων που διατυπώνονται στην προφορική ομιλία.
γ. ειρωνευτεί τους πολιτικούς και το
επίπεδο της «τηλεοπτικής» αντιπαράθεσής τους
δ. προβάλλει πιο άμεσα τη θέση της
για την αναπαραγωγή στερεοτύπων στις τηλεοπτικές ενημερωτικές εκπομπές.
3. Η λέξη «θελκτικά» (3η παράγραφος)
με κριτήριο τη σημασία της στο γλωσσικό περιβάλλον της πρότασης, στην οποία
ανήκει, έχει ως συνώνυμή της τη λέξη:
α. εντυπωσιακά
β. ελκυστικά
γ. ρεαλιστικά
δ. ερεθιστικά
4. Η λέξη «αδιάκοπη» (4η παράγραφος)
με κριτήριο τη σημασία της στο γλωσσικό περιβάλλον της πρότασης στην οποία
ανήκει έχει ως αντώνυμή της τη λέξη:
α. περιστασιακή
β. συνεχόμενη
γ. κοπιαστική
δ. ανελέητη
5. Η πρόταση υποτίθεται «φυσικά» (5η
παράγραφος) λειτουργεί ως σχόλιο της αρθρογράφου που εκφράζει:
α. απορία
β. αγανάκτηση
γ. αμφισβήτηση
δ. ειρωνεία
Ενδεικτική Απάντηση
1β, 2δ, 3β, 4β, 5γ
(Θεωρώ ότι σε κάποιες περιπτώσεις δεν
μπορεί είναι μόνο μία η ορθή απάντηση)
Βήμα 9
Στη συνέχεια μπορούν να δοθούν τα
παρακάτω αποσπάσματα από την ομιλία του Νίκου Σαραντάκου στο 12ο
Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ορολογίας.
Ορολογία των επαγγελματικών θηλυκών:
η περίπτωση της «βουλεύτριας»
Πριν από μερικές εβδομάδες, ενώ
έγραφα το κείμενο της ανακοίνωσής μου, το πανεπιστήμιο Αιγαίου αποφάσισε να
τιμήσει μια διακεκριμένη γυναίκα από τα Αραβικά Εμιράτα, απονέμοντάς της
επίτιμο διδακτορικό τίτλο.
Στο επίσημο κείμενο της αναγόρευσης,
η κ. Aysha Al-Hameli χαρακτηρίζεται «επίτιμη διδακτόρισσα», όμως κατά την
ειδησεογραφική κάλυψη σε εφημερίδες και ιστότοπους επικράτησε πολύ μεγαλύτερη
πολυτυπία: επίτιμη διδακτόρισσα, επίτιμη διδάκτορας, επίτιμη διδάκτωρ ως και…
επίτιμος διδάκτωρ.
Πολυτυπία και αμηχανία, που θυμίζει
την αμήχανη πολυτυπία που παρουσιάστηκε στον Τύπο και στις δημόσιες συζητήσεις
όταν εξελέγη, το 1952, η πρώτη γυναίκα στη Βουλή των Ελλήνων: η βουλευτής, η
βουλευτίς, η βουλευτίνα, η βουλευτού, η βούλευτις, η βουλεύτρια, η βουλεύτρα
(Τριανταφυλλίδης, 1953). […]
Ταυτόχρονα, σε όλο αυτό το διάστημα
υπήρξαν εξελίξεις και σε ξένες γλώσσες που επίσης έχουν, όπως και η ελληνική,
γραμματικό γένος, άρα και ανάλογα προβλήματα. Για παράδειγμα, στη Γαλλία, το
2014, ο βουλευτής Julien Aubert ανεκλήθη στην τάξη επειδή αποκάλεσε Madame le
président την προεδρεύουσα της συνεδρίασης αντί του έμφυλου τύπου Madame la
présidente που όριζε ο κανονισμός του σώματος. Ο βουλευτής αντέτεινε ότι
εφαρμόζει τις συστάσεις της Γαλλικής Ακαδημίας. Ωστόσο, πέντε χρόνια αργότερα,
τον Φεβρουάριο του 2019, οι Αθάνατοι (έτσι αποκαλούνται τα μέλη της Γαλλικής
Ακαδημίας) αναγνώρισαν την εξέλιξη των πραγμάτων και δήλωσαν ότι δεν υπάρχει
καταρχήν καμία αντίρρηση στους έμφυλους τύπους των επαγγελματικών ουσιαστικών.
https://sarantakos.wordpress.com/2019/11/11/eleto-2/
Βήμα 10
Μετά την ανάγνωση και μια σύντομη
συζήτηση γύρω από τα θηλυκά επαγγελματικά ουσιαστικά, δίνεται στους μαθητές και
μαθήτριες ως δραστηριότητα μια δημοσκόπηση και μετά τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης
αυτοί/ές θα εξηγήσουν την προτίμησή τους.
Ποιο ουσιαστικό προτιμάς;
1. Α) Η δρομέας Β) Η δρομέα
2. Α) Η συγγραφέας Β) Η συγγραφέα
3. Α) Η έμπορος Β) Η εμπόρισ(σ)α
4. Α) Η δικαστής Β) Η δικάστρια
5. Α) Η πυροσβέστης Β) Η πυροσβέστρια
6. Α) Η λιμενικός Β) Η λιμενικίνα
7. Α) Η γιατρός Β) Η γιατρίνα
8. Α) Η κυβερνήτης Β) Η κυβερνήτρια
9. Α) Η λέκτορας Β) Η λεκτόρισ(σ)α
10.Α) Η πρύτανης Β) Η πρυτάνισ(σ)α
Βήμα 11
Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος, θα
ζητηθεί από τους μαθητές και τις μαθήτριες να προχωρήσουν σε γραπτή παραγωγή
λόγου. Σε ένα άρθρο τους 350-400 λέξεων σε κάποιο νεανικό μπλογκ και παίρνοντας
ως αφορμή το πείραμα που αναφέρεται στην τελευταία παράγραφο, θα αναφερθούν στους
τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας στους οποίους θεωρούν ότι παραμένουν ακόμα
ισχυρά τα στερεότυπα για το γυναικείο φύλο και στις αιτίες της επιβίωσης αυτών
στην εποχή μας.
Ενδεικτική Απάντηση
Τομείς: Πολιτικός, επιστημονικός,
επιχειρηματικός, οικιακές εργασίες
Αιτίες: ΜΜΕ, άλλοι φορείς
κοινωνικοποίησης (οικογένεια, σχολείο), ρατσισμός
Παράλληλα θα γίνεται η προσέγγιση του
λογοτεχνικού κειμένου
Κείμενο 2
Σημείο Αναγνωρίσεως
ἄγαλμα γυναίκας μέ
δεμένα χέρια
Το παρακάτω ποίημα
είναι της Κικής Δημουλά. Είναι εμπνευσμένο από το μαρμάρινο γλυπτό του Κωνσταντίνου
Σεφερλή «Η Βόρειος Ήπειρος» (1951) που βρίσκεται στο πάρκο δίπλα στο Αρχαιολογικό
Μουσείο Αθηνών. Το άγαλμα εικονίζει την Βόρεια Ήπειρο ως γυναίκα που προσπαθεί να
ανασηκωθεί με τα χέρια της δεμένα πισθάγκωνα. Το ποίημα ανήκει στη συλλογή «Το
λίγο του κόσμου», 1971.
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,
εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.
Στολίζεις κάποιο πάρκο.
Από μακριά εξαπατάς.
Θαρρεί κανείς πώς έχεις ελαφρά
ανακαθήσει
να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο πού
είδες,
πώς παίρνεις φόρα να το ζήσεις.
Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο:
δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου
μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο
κι η στάση σου είναι η θέλησή σου
κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις
την αγωνία του αιχμάλωτου.
Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη:
αιχμάλωτη.
Δεν μπορείς
ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι
σου,
ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα.
Δεμένα είναι τα χέρια σου.
Και δεν είν’ το μάρμαρο μόνο ο Άργος5
.
Αν κάτι πήγαινε ν’ αλλάξει
στην πορεία των μαρμάρων,
αν άρχιζαν τ’ αγάλματα αγώνες
για ελευθερίες και ισότητες,
όπως οι δούλοι,
οι νεκροί
και το αίσθημά μας,
εσύ θα πορευόσουνα
μες στην κοσμογονία των μαρμάρων
με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη.
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,
εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.
Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε
στο μάρμαρο ο γλύπτης
κι υπόσχονται οι γοφοί σου
ευγονία6
αγαλμάτων,
καλή σοδειά ακινησίας.
Για τα δεμένα χέρια σου, πού έχεις
όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,
σε λέω γυναίκα.
Σε λέω γυναίκα
γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.
5 Ο πανόπτης Άργος, το μυθικό τέρας
με τα εκατό μάτια, στον οποίο η Ήρα είχε αναθέσει να κρατάει αιχμάλωτη (δεμένη
σε ένα δέντρο) τη μυθική Ιώ. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ιώ είναι το μυθικό
σύμβολο της κατατρεγμένης γυναίκας.
6 Η απόκτηση πολλών και υγιών
απογόνων
Θα ακολουθηθούν τα
βασικά βήματα ενός ερμηνευτικού διαλόγου
Βήμα 1
Γίνεται η παρουσίαση του ποιήματος
και ζητάμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να το αναδιηγηθούν.
Ενδεικτική απάντηση
Το ποιητικό υποκείμενο κοιτάζοντας το
έργο τέχνης διαφοροποιείται από τους άλλους αποδέκτες. Για εκείνους είναι ένα
άγαλμα, για αυτή είναι γυναίκα. Η πρώτη μακρινή εντύπωση είναι πως πρόκειται
για μια γυναίκα που ανασηκώνεται μετά από ένα ωραίο όνειρο, έτοιμη για να το
πραγματοποιήσει. Η κοντινή θέαση όμως δείχνει ότι η γυναίκα του αγάλματος έχει
δεμένα χέρια. Η γυναίκα είναι αιχμάλωτη και δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτή την
αιχμαλωσία.
Μετά από αυτό, προσκαλούνται οι
μαθητές και οι μαθήτριες να καταγράψουν στον πίνακα σύντομα τα συναισθήματα που
τους προκάλεσε το ποίημα. Αν υπάρχει διαδραστικός πίνακας, καλό είναι να
αποθηκευτεί η σελίδα, διαφορετικά είναι δυνατό να φωτογραφηθούν οι απαντήσεις
τους.
Βήμα 2
Με στόχο την ελεύθερη έκφραση των
μαθητών/τριών ο/η εκπαιδευτικός ζητά να αναφέρουν τα παιδιά ένα στίχο ή ένα
μέρος του ποιήματος που τους άρεσε, τους συγκίνησε ή τους κίνησε το ενδιαφέρον
και να εξηγήσουν το γιατί, αν μπορούν.
Μετά την παραπάνω συζήτηση οι
μαθητές/τριες καλούνται να διατυπώσουν ποιο είναι, κατά τη γνώμη τους, το θέμα
του ποιήματος.
Ενδεικτική Απάντηση
Η τάξη θα αποφασίσει ποιο θέμα από
όλα όσα θα ακουστούν την ενδιαφέρει περισσότερο να εστιάσει.
Ένα από τα θέματα που θα προταθούν θα
μπορούσε να είναι η μέσα στους αιώνες καταπίεση του γυναικείου φύλου.
Βήμα 3
Σε αυτό το βήμα η τάξη ως αναγνωστική
κοινότητα θα στηρίξει το θέμα που προέκρινε με κειμενικά στοιχεία.
Ενδεικτική Απάντηση
-
Ο τίτλος είναι αρχικά αινιγματικός, ωστόσο η προμετωπίδα διευκρινίζει ότι
η εστίαση στρέφεται στα δεμένα χέρια της γυναίκας, τα οποία τελικά αποτελούν το
σημείο αναγνωρίσεως.
-
Η αντίθεση των δύο πρώτων στίχων ανάμεσα στο «Όλοι» και στο «εγώ». Για
τους άλλους θεατές του αγάλματος πρόκειται για ένα ιστορικό σύμβολο (το δράμα
της Βορείου Ηπείρου). Για το ποιητικό υποκείμενο όμως είναι η καταπιεσμένη θέση
της γυναίκας.
-
Το χιαστό σχήμα «κατευθείαν άγαλμα – γυναίκα κατευθείαν». Το επίρρημα
στην αρχή παραπέμπει σε μια βιαστική, λανθασμένη εντύπωση, ενώ το ίδιο στο
τέλος σε μια κατηγορηματική απόφανση για τη γυναικεία αιχμαλωσία.
-
Η συνομιλία μεταξύ του «εγώ» και του «εσύ», του α’ και β’ ρηματικού
προσώπου δείχνει ένα κλίμα οικειότητας ανάμεσα στις δύο γυναίκες.
-
Η καθημερινή φράση «παίρνεις φόρα» αισθητοποιεί την αρχική λανθασμένη
εντύπωση που δίνει το άγαλμα, ότι δηλαδή πρόκειται για μια γυναίκα με όνειρα,
έτοιμη να τα πραγματοποιήσει.
-
Το δυνατό επίρρημα «πισθάγκωνα» και το επίθετο «μαρμάρινο» στο σκοινί
προσδίδουν στη γυναικεία αιχμαλωσία χαρακτήρα βιαιότητας και μονιμότητας.
-
Ο αόριστος σε γ’ πληθυντικό πρόσωπο «παραγγείλανε» οδηγεί στην
ανδροκρατούμενη ιδεολογία που επέβαλε την υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας.
-
Η μεταφορά «ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου,/ ούτε μια ελαφριά
μαργαρίτα» τονίζει την αδυναμία των γυναικών να απολαύσουν και τις πιο μικρές
χαρές της ζωής.
-
Το μυθικό σύμβολο του Άργου που παραπέμπει στην Ιώ, το σύμβολο της
κατατρεγμένης γυναίκας, και η μεταφορική σύνδεση του μαρμάρου με τον Άργο
δείχνει ότι δεν είναι μόνο οι εξωτερικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί λόγοι που
εμποδίζουν τη γυναικεία ελευθερία. Η ποιητική αφήγηση αφήνει σε εμάς να
εικάσουμε ποιοι είναι οι άλλοι παράγοντες.
-
Οι δύο υποθετικές προτάσεις «Αν κάτι πήγαινε ν’ αλλάξει / στην πορεία των
μαρμάρων, / αν άρχιζαν τ’ αγάλματα αγώνες / για ελευθερίες και ισότητες»
δηλώνουν, η πρώτη την αλλαγή των κοινωνιών και την παροχή δικαιωμάτων στις
γυναίκες και η δεύτερη, με προσωποποίηση των αγαλμάτων, τον αγώνα των ίδιων των
γυναικών για να πετύχουν την ισοτιμία τους. Η απόδοση του υποθετικού λόγου «εσύ
θα πορευόσουνα / μες στην κοσμογονία των μαρμάρων / με δεμένα πάλι τα χέρια,
αιχμάλωτη» φανερώνει ότι κάθε προσπάθεια θα είναι μάταιη. Με τον όρο
«κοσμογονία» δίνεται η διαχρονικότητα της δουλείας του γυναικείου φύλου.
-
Η παρομοίωση «όπως οι δούλοι, / οι νεκροί / και το αίσθημά μας» δίνει τις
τρεις κατηγορίες που δύσκολα επίσης θα κέρδιζαν τον αγώνα της αυτοδιάθεσης. Οι
δούλοι που στερούνται την κοινωνικοπολιτική ελευθερία. Οι νεκροί που
αγωνίζονται να ξεφύγουν από τη μνήμη των ζωντανών. Το αίσθημα που ζητά
ελευθερία έκφρασης.
-
Η αντίθεση «Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, / εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως»
είναι μια επανάληψη της αρχής του ποιήματος.
-
Ακολουθούν οι αιτιολογήσεις της παραπάνω διαφοροποίησης με σχήμα
άρσης-θέσης: «Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε / στο μάρμαρο ο γλύπτης / κι υπόσχονται
οι γοφοί σου / ευγονία / αγαλμάτων, / καλή σοδειά ακινησίας - Για τα δεμένα
χέρια σου, πού έχεις / όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω». Το ποιητικό υποκείμενο
δεν ονομάζει το άγαλμα γυναίκα επειδή έχει την ιδιότητα της μητρότητας και άρα
της διαιώνισης της σκλαβιάς (μεταφορά: καλή σοδειά ακινησίας), αλλά εξαιτίας
των δεμένων της χεριών, του σημείου αναγνωρίσεώς της.
-
Το συμπέρασμα «Σε λέω γυναίκα / γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη».
-
Οι συνεχείς επαναλήψεις: κατευθείαν – κατευθείαν, δεμένα είναι πισθάγκωνα
τα χέρια σου – δεμένα είναι τα χέρια σου, του αιχμάλωτου – αιχμάλωτη, μάρμαρο –
των μαρμάρων – των μαρμάρων, γυναίκα – γυναίκα – γυναίκα, άγαλμα – αγαλμάτων,
σε λέω – σε λέω δίνουν έμφαση στη γυναικεία αιχμαλωσία.
Βήμα 4 και 5
Εδώ μπορεί να μελετηθεί παράλληλα το
παρακάτω απόσπασμα από το διήγημα του Τζέιμς Τζόις Έβελιν.
«Όμως αυτή είχε πάρει την απόφαση να
φύγει. Ήταν σωστό; Ζύγιαζε τα υπέρ και τα κατά· ναι, στο σπίτι είχε οπωσδήποτε
εξασφαλισμένη στέγη και τροφή, και επιπλέον όλους εκείνους που την γνώριζαν όλη
της τη ζωή. Βέβαια, δούλευε σκληρά και στο μαγαζί και στο σπίτι. Τι θα ’λεγαν
αλήθεια στο μαγαζί αν μάθαιναν πως το ’σκασε με κάποιον; Πως ήταν μια ανόητη;
Ίσως. Έπειτα, με μια αγγελία στις εφημερίδες θα ’βρισκαν την αντικαταστάτριά
της. Η δις Γκάβαν θα ’ταν επιτέλους ευχαριστημένη. Ποτέ της δεν την χώνεψε.
Πάντα είχε να της κάνει κάποια παρατήρηση, ιδίως όταν βρίσκονταν πελάτες
μπροστά και την άκουγαν.
«Δις Χιλ, δε βλέπετε πως οι κυρίες
περιμένουν;»
«Με πιο ευγένεια παρακαλώ, δις Χιλ.
Παρακαλώ».
Δε θα ’κλαιγε αφήνοντας το μαγαζί.
Στο νέο τόπο που θα πήγαινε, σ’ αυτή τη μακρινή χώρα, δε θα ’ταν το ίδιο.
Έπειτα θα παντρευόταν. Ναι, αυτή η Έβελιν. Και ο κόσμος θα της φερόταν με σεβασμό.
Δε θα της φερόταν όπως στη μητέρα της. Δηλαδή όπως ο πατέρας της φερόταν στη
μητέρα της. Ακόμα και τώρα που η ίδια είχε κλείσει τα δεκαεννιά, ένιωθε ακόμα
πως κινδυνεύει από το θυμό του πατέρα της. Σ’ αυτόν δεν χρωστούσε τις
ταχυπαλμίες της; Το περίεργο είναι πως όταν ήτανε παιδιά δεν την είχε ποτέ
χτυπήσει, όπως συνήθιζε να κάνει με τον Χάρη και τον Ερνέστο. Γιατί αυτή ήταν
κορίτσι· καλά! Όμως τελευταία, άρχισε να την φοβερίζει και να της λέει πως αν
δεν ήταν για χάρη της πεθαμένης μάνας της, ήξερε αυτός να τη συγυρίσει. Αυτή
δεν είχε κανένα να πάρει το μέρος της. Ο Ερνέστο είχε πεθάνει και ο Χάρης, που
δούλευε στη διακόσμηση των εκκλησιών, έλειπε πάντα στην επαρχία· έτσι ήταν
ολομόναχη να αντιμετωπίζει το θυμό του. Κι από πάνω αυτοί οι ατέλειωτοι
καβγάδες για τα λεφτά, κάθε σαββατόβραδο, άρχισαν πολύ να τη βασανίζουν. Πάντα
έδινε όλο το βδομαδιάτικο της —εφτά σελίνια—και ο Χάρης πάντα έστελνε ό,τι
μπορούσε, όμως η δυσκολία ήταν να δώσει λίγα λεφτά κι ο πατέρας της. Της έλεγε
πως σπαταλούσε τα λεφτά, πως δεν είχε κουκούτσι μυαλό να νομίζει πως αυτός θα
της εμπιστευόταν το χρήμα του που το κέρδισε με τον ιδρώτα του, για να το
σπαταλήσει αυτή η σπάταλη, κι έλεγε, έλεγε, έλεγε, κάθε σαββατόβραδο και πιο
γκρινιάρης και πιο κακορίζικος από το προηγούμενο. Στο τέλος με τα πολλά της
έδινε κάτι πενταροδεκάρες και ακόμα πιο θυμωμένα τη ρωτούσε αν είχε σκοπό ν’
αγοράσει να φάνε κάτι την Κυριακή. Τότε αυτή έπρεπε να τρέξει όσο πιο γρήγορα
μπορούσε να προλάβει να ψωνίσει, κρατώντας σφιχτά το μαύρο δερμάτινο
πορτοφολάκι, ανοίγοντας δρόμο με τους αγκώνες, σπρώχνοντας το πλήθος· να
γυρίσει έπειτα αργά στο σπίτι φορτωμένη και τσακισμένη απ’ την κούραση. Δύσκολο
να κρατά το σπίτι, να φροντίζει τα δυο μικρά παιδιά ώστε να τρώνε καθημερινά
και να πηγαίνουν τακτικά στο σχολείο, να τρέχει στο μαγαζί κι από πάνω να τη
βρίζουν, ως πότε, ως πότε αυτή η σκληρή δουλειά, αυτή η πικρή ζωή...»
Τζέιμς Τζόις, Έβελιν
https://docplayer.gr/8285383-Tzeims-tzoys-ena-diigima-apo-ti-syllogi-oi-doyvlinezoi-i-evelin.html
Επίσης, μπορούν οι μαθητές και οι
μαθήτριες να αφηγηθούν ιστορίες που ανακάλεσαν λόγω του ποιήματος της Δημουλά.
Ιστορίες που μπορεί να άκουσαν ή να έζησαν.
Μετά, μπορεί ο/η εκπαιδευτικός να
προβάλει ξανά τη σελίδα με τα συναισθήματα που είχαν σημειώσει οι μαθητές/τριες
στην αρχή του μαθήματος και να τους/τις προτρέψει να προσθέσουν νέες
συναισθηματικές αντιδράσεις που μπορεί να έχουν μετά την ερμηνεία του ποιήματος
ή ίσως και να διαγράψουν ή να αλλάξουν κάτι από αυτά που είχαν γράψει.
Δημιουργική Δραστηριότητα
Οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρισμένοι/ες σε ομάδες μπορούν να προχωρήσουν σε μια δραστηριότητα blackout poetry, αξιοποιώντας τον παρακάτω πίνακα.
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν. Στολίζεις κάποιο πάρκο. Από μακριά εξαπατάς. Θαρρεί κανείς πώς έχεις ελαφρά ανακαθήσει να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο πού είδες, πώς παίρνεις φόρα να το ζήσεις. Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο: δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο κι η στάση σου είναι η θέλησή σου κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις την αγωνία του αιχμάλωτου. Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη: αιχμάλωτη. Δεν μπορείς ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου, ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα. Δεμένα είναι τα χέρια σου. Και δεν είν’ το μάρμαρο μόνο ο Άργος . Αν κάτι πήγαινε ν’ αλλάξει στην πορεία των μαρμάρων, αν άρχιζαν τ’ αγάλματα αγώνες για ελευθερίες και ισότητες, όπως οι δούλοι, οι νεκροί και το αίσθημά μας, εσύ θα πορευόσουνα μες στην κοσμογονία των μαρμάρων με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη. Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως. Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε στο μάρμαρο ο γλύπτης κι υπόσχονται οι γοφοί σου ευγονία αγαλμάτων, καλή σοδειά ακινησίας. Για τα δεμένα χέρια σου, πού έχεις όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, σε λέω γυναίκα. Σε λέω γυναίκα γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.
«Όμως αυτή είχε πάρει την απόφαση να φύγει. Ήταν σωστό; Ζύγιαζε τα υπέρ και τα κατά· ναι, στο σπίτι είχε οπωσδήποτε εξασφαλισμένη στέγη και τροφή, και επιπλέον όλους εκείνους που την γνώριζαν όλη της τη ζωή. Βέβαια, δούλευε σκληρά και στο μαγαζί και στο σπίτι. Τι θα ’λεγαν αλήθεια στο μαγαζί αν μάθαιναν πως το ’σκασε με κάποιον; Πως ήταν μια ανόητη; Ίσως. Έπειτα, με μια αγγελία στις εφημερίδες θα ’βρισκαν την αντικαταστάτριά της. […] Δε θα ’κλαιγε αφήνοντας το μαγαζί. Στο νέο τόπο που θα πήγαινε, σ’ αυτή τη μακρινή χώρα, δε θα ’ταν το ίδιο. Έπειτα θα παντρευόταν. Ναι, αυτή η Έβελιν. Και ο κόσμος θα της φερόταν με σεβασμό. Δε θα της φερόταν όπως στη μητέρα της. Δηλαδή όπως ο πατέρας της φερόταν στη μητέρα της. Ακόμα και τώρα που η ίδια είχε κλείσει τα δεκαεννιά, ένιωθε ακόμα πως κινδυνεύει από το θυμό του πατέρα της. Σ’ αυτόν δεν χρωστούσε τις ταχυπαλμίες της; Το περίεργο είναι πως όταν ήτανε παιδιά δεν την είχε ποτέ χτυπήσει, όπως συνήθιζε να κάνει με τον Χάρη και τον Ερνέστο. Γιατί αυτή ήταν κορίτσι· καλά! Όμως τελευταία, άρχισε να την φοβερίζει και να της λέει πως αν δεν ήταν για χάρη της πεθαμένης μάνας της, ήξερε αυτός να τη συγυρίσει. Αυτή δεν είχε κανένα να πάρει το μέρος της. […] ως πότε αυτή η σκληρή δουλειά, αυτή η πικρή ζωή...»
Στο τέλος αυτού του ερμηνευτικού
διαλόγου οι μαθητές/τριες θα μπορούν να απαντήσουν τόσο στο θέμα 4 του
κριτηρίου της Τράπεζας Θεμάτων όσο και σε ερωτήσεις σχετικές με το 3ο
θέμα.
