Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος
Δημιουργική και Βιωματική
Προσέγγιση της Λογοτεχνίας: Η συμβολή της Δημιουργικής Γραφής και των Τεχνικών
του Θεάτρου στην ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων (Μέρος 7, 8, 9)
Με βάση τις παραπάνω αρχές
αποφασίστηκε το θέμα της Πρακτικής Άσκησης, η οποία συντελείται στο πλαίσιο του
ΜΠΣ Δημιουργική Γραφή του ΕΑΠ, να είναι: Δημιουργική και Βιωματική Προσέγγιση
της Λογοτεχνίας: Η συμβολή της Δημιουργικής Γραφής και των Τεχνικών του Θεάτρου
στην ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων. Δεν στοχεύει η παρούσα εργασία να
προτείνει την υποκατάσταση της παραδοσιακής ερμηνευτικής διαδικασίας στη
διδασκαλία ενός λογοτεχνικού έργου ή και των πιο σύγχρονων τάσεων του
ερμηνευτικού διαλόγου και της αξιοποίησης των ΤΠΕ στο μάθημα της λογοτεχνίας.
Στοχεύει να προτείνει και κάποιες άλλες τεχνικές, οι οποίες θα μπορούσαν να
αξιοποιηθούν παράλληλα με άλλες που έχει στη διάθεσή του/της ο/η εκπαιδευτικός
ή σε συνδυασμό, όταν προσεγγίζει ένα λογοτεχνικό έργο στην τάξη. Τεχνικές, οι
οποίες επιτυγχάνουν αφύπνιση του ενδιαφέροντος των παιδιών και ενεργό συμμετοχή
τους στη διδακτική διαδικασία μέσα από τον βιωματικό και δημιουργικό χαρακτήρα
τους.
Για τον σκοπό αυτό επιλέχτηκαν
οχτώ λογοτεχνικά κείμενα, πεζά και ποιητικά, στα οποία δοκιμάστηκαν κατά τις
εννέα εβδομάδες της Πρακτικής Άσκησης δραστηριότητες θεατρικές και δημιουργικής
γραφής, με τις οποίες επιδιώχτηκε η επίτευξη συγκεκριμένων ερμηνευτικών στόχων.
Κάθε κείμενο προσεγγίστηκε για δύο τουλάχιστον διδακτικές ώρες με
τηλεκπαίδευση, ενώ είχε προηγηθεί η προετοιμασία τους για δύο ώρες τουλάχιστον.
7η Εβδομάδα
2 ώρες προετοιμασίας
Έχοντας ήδη αποφασιστεί να
συνεχιστεί η διδακτική διαδικασία με τον ποιητή Νίκο Καββαδία, επιλέχτηκε από
τη διδάσκουσα να επιχειρηθεί η ερμηνευτική προσέγγιση του ποιήματός του Mal du départ. Είναι ένα ποίημα που
αρέσει πολύ στους/στις έφηβους/ες, οι οποίοι/ες βρίσκονται στη στιγμή της ζωής
τους που θα πρέπει να επιλέξουν αν θα ακολουθήσουν τα όνειρά τους ή αν θα
ακολουθήσουν κάποιους συμβιβασμούς. Η ίδια η θεατρικότητα του ποιήματος
ενίσχυσε τα παραπάνω κριτήρια επιλογής. Στη φάση αυτή της προετοιμασίας
συντάχθηκαν ο σκοπός και οι στόχοι της διδακτικής πρότασης.
Σκοπός
Να προσεγγίσουν οι μαθητές και
οι μαθήτριες το λογοτεχνικό κείμενο βιωματικά και δημιουργικά.
Στόχοι
Αναμένεται οι μαθητές και οι
μαθήτριες:
Να κατανοήσουν το όνειρο του
ποιητικού υποκειμένου.
Να μελετήσουν τις αιτίες για
τις οποίες το ποιητικό υποκείμενο κατηγορεί τον εαυτό του και τα ελαφρυντικά
που μπορούν να δοθούν στις κατηγορίες αυτές.
Να προχωρήσουν σε δημιουργικές
εργασίες σχετικές με τα δικά τους όνειρα.
Να εργαστούν ομαδοσυνεργατικά.
7η Εβδομάδα
2 ώρες εξ αποστάσεως διδασκαλία
1η Δραστηριότητα
Το ποίημα παρουσιάστηκε από την εκπαιδευτικό με διαμοίραση της οθόνης της και ζητήθηκε από τα παιδιά να υπογραμμίσουν τα σημεία του κειμένου, τα οποία, κατά τη γνώμη τους, συνθέτουν το όνειρο του ποιητικού υποκειμένου. Τα σημεία αυτά συνοψίστηκαν στην ολομέλεια και ακολούθησε σύντομη συζήτηση.
2η Δραστηριότητα
Στη συνέχεια έγινε μια σύντομη παρουσίαση των χαρακτηριστικών του καλλιγραφήματος. Το καλλιγράφημα είναι ένα ποίημα ελεύθερης στιχουργίας, στο οποίο η διάταξη των γραμμάτων ακολουθεί το περιεχόμενο του κειμένου. Η γραμματοσειρά είναι έτσι τοποθετημένη, ώστε να δημιουργεί μια οπτική εικόνα. Σήμερα συνηθίζεται ο όρος “ συγκεκριμένη ποίηση”. Υπάρχει ελευθερία στη διάταξη των λέξεων, ενώ απουσιάζει η στίξη. Η εικόνα είναι αυτή που αποδίδει το νόημα του ποιήματος. Αφού τελείωσε η παρουσίαση, οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρίστηκαν στις ομάδες τους με σκοπό να φτιάξουν το δικό τους καλλιγράφημα. Οι μαθητές/τριες είχαν απόλυτη ελευθερία επιλογής της εικόνας πάνω στην οποία θα έχτιζαν το ποίημά τους. Ως προς το περιεχόμενο όμως θα έπρεπε να αποδίδει το βασικό θέμα του ποιήματος του Καββαδία και μάλιστα να χρησιμοποιήσουν πέντε λέξεις ή μικρές φράσεις από αυτές που είχαν συζητηθεί νωρίτερα κατά την προηγούμενη ερμηνεία. Ένα από τα παιδιά της κάθε ομάδας έφτιαξε το σχέδιο με το χέρι κι έγραψε το ποίημα στη μορφή που αποφάσισαν όλα μαζί και το ανέβασε στον τοίχο της πλατφόρμας eme. Η εκπαιδευτικός παρουσίασε στη συνέχεια τις δημιουργίες τους κι έγινε συζήτηση πάνω σε αυτές.
3η Δραστηριότητα
Στη συνέχεια στήθηκε μια δίκη.
Πρόκειται για τη διδακτική τεχνική του θεάτρου “Δικαστήριο”. Σύμφωνα με αυτή
την τεχνική αρχικά τοποθετήθηκαν τα δεδομένα του δικαστηρίου, σύμφωνα με τα
στοιχεία του ποιήματος, και ύστερα η τάξη χωρίστηκε σε τρεις ομάδες αυτή τη
φορά, στην ομάδα των συνηγόρων υπεράσπισης, των κατηγόρων και των δικαστών.
Πρόκειται για τα διαφορετικά πρόσωπα του ποιητή. Αυτό που προσπαθεί να τον
δικαιολογήσει, ψάχνοντας να βρει τα επιχειρήματά της στα λίγα σημεία που δίνει
η ποιητική αφήγηση και περισσότερο σε αυτά που αποσιωπώνται και υπονοούνται.
Αυτό που δεν του συγχωρεί την αναβλητικότητά του και τον κατηγορεί, αναζητώντας
τα επιχειρήματά της μέσα στα πολλά σημεία του ποιήματος που αναφέρονται σε αυτό
και προτείνει την ποινή. Τέλος, αυτό που θα δικάσει και θα επιβάλλει επισήμως
την ποινή. Οι μαθητές και οι μαθήτριες γνώριζαν ότι υπήρχε η δυνατότητα η
δικαστική διαδικασία να οδηγήσει σε διαφορετικό αποτέλεσμα από αυτό του
ποιήματος, αν οι δικαστές πείθονταν από την υπεράσπιση. Οι ομάδες προετοίμασαν
το υλικό τους στα breakout rooms της πλατφόρμας σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και
ακολούθησε η δίκη στην ολομέλεια. Σε αυτή τοποθετήθηκαν εναλλάξ οι συνήγοροι
και οι κατήγοροι και ακολούθησε η διατύπωση και τεκμηρίωση της απόφασης των
δικαστών, αφού συνεδρίασε σύντομα μετά τις ακροάσεις στο δικό της δωμάτιο..
4η Δραστηριότητα
Οι μαθητές και οι μαθήτριες δούλεψαν
ατομικά αυτή τη φορά κι έφτιαξαν ένα νέο καλλιγράφημα, του οποίου το
περιεχόμενο ήταν κάποιο από τα δικά τους όνειρα. Τα καλλιγραφήματα έστειλαν με
τη μορφή ατομικής εργασίας στην eme.
Αποτελέσματα
Η ερμηνεία του ποιήματος
ξεκίνησε με την προσέγγιση του ονείρου του ποιητικού κειμένου. Η προσέγγιση
μέσα από το σχηματικό ποίημα, πρόσφερε ένα ενδιαφέρον που δεν το βλέπουμε συχνά
στην παραδοσιακή ερμηνευτική προσέγγιση του λογοτεχνικού κειμένου. Οι μαθητές
και οι μαθήτριες υπήρξαν ιδιαίτερα συμμετοχικοί/ές και ευρηματικοί/ές στη
δραστηριότητα του δικαστηρίου. Συνεργάστηκαν, μπήκαν στην ψυχολογία και στο
ύφος του ρόλου τους, ενώ αξιοποίησαν εύστοχα τα δεδομένα του ποιήματος στην
τεκμηρίωση των θέσεών τους. Έχοντας την εμπειρία του πρώτου καλλιγραφήματος,
φάνηκε να απόλαυσαν την ατομική εργασία στο τέλος, παρά το γεγονός ότι ήταν η
πρώτη τους προσπάθεια ατομικής δημιουργικής γραφής και παρά την συνήθη
συστολή τους απέναντι στην έκθεση του
εσωτερικού τους κόσμου μέσα από την ποίηση.
8η Εβδομάδα
2 ώρες προετοιμασίας
Στη φάση αυτή της προετοιμασίας
αποφασίστηκε να διδαχτεί ένα τραγούδι. Πρόκειται για το Έντιμε άνθρωπε κυρ
Παντελή του Πάνου Τζαβέλα. Η επιλογή στηρίχτηκε στο γεγονός ότι το τραγούδι
έχει πολλά ποιητικά και θεατρικά χαρακτηριστικά, αλλά και σημαντικό κοινωνικό
περιεχόμενο, το οποίο συνάδει με την επαναστατική διάθεση των νέων. Από την
αρχή τέθηκε η στόχευση το συγκεκριμένο τραγούδι να είναι το αντικείμενο μελέτης
όχι μόνο αυτής, αλλά και της τελευταίας εβδομάδας της Πρακτικής Άσκησης, ώστε
να οδηγηθεί τελικά η τάξη στη συγγραφή ενός κινηματογραφικού σεναρίου, κάτι που
απαιτεί να αφιερωθεί αρκετός χρόνος. Σε αυτή την πρώτη εβδομάδα κύρια πρόθεση
ήταν να γίνει η γνωριμία με τον κεντρικό χαρακτήρα του τραγουδιού. Έτσι ο σκοπός
και οι στόχοι της διδακτικής παρέμβασης τέθηκαν ως εξής:
Σκοπός
Να προσεγγίσουν οι μαθητές και
οι μαθήτριες το λογοτεχνικό κείμενο βιωματικά και δημιουργικά.
Στόχοι
Αναμένεται οι μαθητές και οι
μαθήτριες:
Να εντοπίσουν και να
αποτυπώσουν τα χαρακτηριστικά των βολεμένων, συμβιβασμένων, ατομιστών ανθρώπων,
όπως αποτυπώνονται στο τραγούδι.
Να μελετήσουν και να
αποτυπώσουν το κοινωνιστικό, ανθρωπιστικό θέμα και μήνυμα του τραγουδιού.
Να έρθουν σε πρώτη γνωριμία με
τη σεναριακή γραφή.
Να εργαστούν ομαδοσυνεργατικά.
8η Εβδομάδα
2 ώρες εξ αποστάσεως διδασκαλία
1η Δραστηριότητα
Ακούσαμε το τραγούδι και στη
συνέχεια διαβάσαμε τους στίχους του.
2η Δραστηριότητα
Στη συνέχεια εφαρμόσαμε τη
διδακτική τεχνική του θεάτρου “Εικόνες από τη ζωή ενός χαρακτήρα ή Μια μέρα στη
ζωή”. Με αυτή παρουσιάζονται διάφορα στιγμιότυπα της ζωής ενός χαρακτήρα. Με
αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται βαθύτερη γνωριμία με αυτόν, ενώ αναζητούνται και
ανακαλύπτονται και οι βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν τον ήρωα στις συγκεκριμένες
καταστάσεις. Στη συγκεκριμένη διδακτική πρόταση παρουσιάστηκαν διαδοχικές
σκηνές – γεγονότα, τα οποία συνθέτουν τη ζωή του κυρ Παντελή. Αυτές οι εικόνες
καταγράφηκαν σε διαφορετικές σελίδες του ασπροπίνακα με τη συνεισφορά της
ολομέλειας της τάξης. Σε τετράγωνα γύρω από τις σκηνές από τις “μέρες” της ζωής
του χαρακτήρα καταγράφηκαν οι ιδέες του, σε κύκλους οι αιτίες που τον οδήγησαν
σε αυτή τη στάση ζωής και σε συννεφάκια η αντικειμενική κοινωνική
πραγματικότητα μέσα στην οποία αυτός ζούσε.
3η Δραστηριότητα
Παρουσιάστηκε στην τάξη ένα μικρού μήκους κινηματογραφικό σενάριο της εκπαιδευτικού, μελετήθηκε και καταγράφηκαν σε ένα έγγραφο τα χαρακτηριστικά της σεναριακής γραφής.
4η Δραστηριότητα
Στο τέλος οι μαθητές και οι
μαθήτριες χωρίστηκαν στις τέσσερις ομάδες που γνώριζαν από την αρχή. Οι ομάδες
κατέγραψαν στα breakout rooms τις προτάσεις τους για την δομή του κινηματογραφικού
σεναρίου που θα ακολουθούσε στην επόμενη εβδομάδα, τους χαρακτήρες που θα
περιελάμβανε, εκτός από τον κεντρικό του ποιήματος, τους χώρους και τους
χρόνους και τις μουσικές.
Αποτελέσματα
Οι μαθητές και οι μαθήτριες
γνώριζαν από την αρχή ότι οι δραστηριότητες αυτής της εβδομάδας ήταν
δραστηριότητες κατανόησης τόσο της ιστορίας του τραγουδιού όσο και της
σεναριακής γραφής γενικότερα, ώστε να προχωρήσουμε την επόμενη εβδομάδα στη
συγγραφή ενός μικρού μήκους κινηματογραφικού σεναρίου, βασισμένου πάνω στο
τραγούδι του Τζαβέλα. Αυτό προφανώς λειτούργησε ως ισχυρό κίνητρο για
αυτούς/ές. Είναι γνωστό εξάλλου ότι ο κινηματογράφος είναι στα άμεσα
ενδιαφέροντα των εφήβων. Παρατηρήθηκε, βέβαια, κάποια πίεση χρόνου, καθώς
έπρεπε να ολοκληρωθεί όλη αυτή η προετοιμασία, ώστε το δίωρο μάθημα της άλλης
εβδομάδας να μπορεί να αφιερωθεί ολόκληρο στη συγγραφή και στην παρουσίαση του
σεναρίου.
9η Εβδομάδα
2 ώρες προετοιμασίας
Στη φάση αυτή της προετοιμασίας
μελετήθηκαν οι προτάσεις των μαθητών και των μαθητριών, όπως τις κατέγραψαν στο
προηγούμενο μάθημα, προκειμένου να σημειωθούν από την εκπαιδευτικό συγκλίσεις
και αποκλίσεις μεταξύ τους και να καταστεί ικανή η ίδια να συμβάλει στην
καλύτερη δυνατή συνεργασία που θα απαιτούνταν για τη συγγραφή του σεναρίου.
Αποφασίστηκε, παρ’ όλες τις δυσκολίες του εγχειρήματος, να γίνει η συγγραφή από
όλα τα μέλη της μαθητικής/αναγνωστικής κοινότητας μαζί, ώστε να προκύψει ένα
σενάριο, με το οποίο θα μπορούσαμε ίσως στο κοντινό μέλλον να προχωρήσουμε στη
δημιουργία μιας ταινίας μικρού μήκους.
Σκοπός
Να προσεγγίσουν οι μαθητές και
οι μαθήτριες το λογοτεχνικό κείμενο βιωματικά και δημιουργικά.
Στόχοι
Αναμένεται οι μαθητές και οι
μαθήτριες:
Να αποτυπώσουν τον χαρακτήρα
του ποιητικού υποκειμένου, το περιβάλλον και τον τρόπο της ζωής του, όπως όμως
και το κοινωνικό μήνυμα του τραγουδιού μέσα από ένα σενάριο.
Να βάλουν την ατομικότητά τους
ο καθένας και η καθεμιά και τη δική τους οπτική γωνία κατά τη συγγραφή του
σεναρίου.
Να αναπτύξουν τη φαντασία και
την δημιουργικότητά τους.
Να εργαστούν ομαδοσυνεργατικά.
9η Εβδομάδα
3 ώρες εξ αποστάσεως διδασκαλία
Δραστηριότητα
Παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν
σύντομα οι προτάσεις των ομάδων, όπως είχαν διαμορφωθεί στο προηγούμενο μάθημα και
κωδικοποιηθεί από την εκπαιδευτικό. Στη συνέχεια κάθε μαθητής ή μαθήτρια
συνεισέφερε τις ιδέες του/της στις διάφορες φάσεις της συγγραφής, οι ιδέες
γίνονταν αντικείμενο συζήτησης και επεξεργασίας από την ολομέλεια και όταν
κατέληγαν σε συμφωνία, αυτές έπαιρναν τη θέση τους στο σενάριο, το οποίο γραφόταν
παράλληλα σε ένα έγγραφο κειμένου.
Αποτελέσματα
Υπήρξε ένα κοπιώδες έργο ο
συντονισμός 23 μαθητών και μαθητριών, ώστε να προκύψει ένα κινηματογραφικό
σενάριο μικρού μήκους μέσα σε τρεις ώρες, ωστόσο αναπτύχθηκαν ευφάνταστες ιδέες
που και το κείμενο δεν πρόδωσαν και μια φρεσκάδα κι ανανέωση του προσέδωσαν. Το
γκρέμισμα του κόσμου των κυρ Παντελήδων ήταν το μήνυμα της ταινίας και δόθηκε η
υπόσχεση να επιχειρηθεί από όλους μας να γυριστεί η ταινία, όταν τα
επιδημιολογικά δεδομένα θα το επιτρέψουν.
Αξιολόγηση
Με τις παραπάνω δραστηριότητες επιτεύχθηκε
μια ουσιαστική συνάντηση των μαθητών και μαθητριών με το λογοτεχνικό κείμενο,
καθώς δόθηκε βαρύτητα τόσο στην καλλιτεχνική διάσταση που χαρακτηρίζει το
μάθημα της λογοτεχνίας από τη μια όσο και στην ανάπτυξη της υποκειμενικότητας
των παιδιών και στη συγκρότηση μιας αναγνωστικής κοινότητας από την άλλη. Στο
κέντρο της διδακτικής παρέμβασης βρέθηκε ο αναγνώστης/στρια μαθητής/τρια και η
ίδια η πράξη της ανάγνωσης και της ερμηνείας μέσα από ποικίλες μορφές
δημιουργικής έκφρασης και αξιοποίησης των βιωμάτων και των εμπειριών κι έγινε
φανερή η ενεργοποίηση και δραστηριοποίηση των παιδιών μέσα στην τάξη. Η
εκπαιδευτικός, περιθωριοποίησε την όποια “εξουσία” έχει κι επιδίωξε να κρατήσει
τον ρόλο της εμψυχώτριας των δραστηριοτήτων της διδασκαλίας και του ενεργού
μέλους μέσα στην κοινότητα μάθησης. Η πρόσληψη της λογοτεχνίας από τους μαθητές
και τις μαθήτριες απέβαλε τον παθητικό χαρακτήρα που συναντάται συχνά ακόμη και
σήμερα στο σχολείο κι έγινε ενεργητική. Όχι μόνο αναζήτησαν νοήματα και
παρήγαγαν ερμηνείες, αλλά και βίωσαν οι ίδιοι/ες αυτά και παρήγαγαν τα δικά
τους κείμενα.
Τα προηγούμενα μέρη της εργασίας βρίσκονται εδώ:
