Νεοελληνική Γλώσσα Ολοκληρωτισμός – Ολοκαύτωμα: Σχέδιο Μαθήματος
Νεοελληνική Γλώσσα Ολοκληρωτισμός – Ολοκαύτωμα: Σχέδιο Μαθήματος
Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος
Κείμενο 1
Ο Primo Levi, επιζήσας του ολοκαυτώματος, μίλησε σε μια τάξη εντεκάχρονων παιδιών. Εκεί έζησε το παρακάτω περιστατικό.
«Ένα έξυπνο παιδί, προφανώς ο αρχηγός της τάξης του, μου απηύθυνε τη συνήθη ερώτηση: «Μα γιατί δεν το σκάσατε;»… Μου ζήτησε να σχεδιάσω στον πίνακα το στρατόπεδο, σημειώνοντας τη θέση των πύργων ελέγχου, των πυλών, των συρματοπλεγμάτων και του ηλεκτρικού σταθμού. Το έκανα όσο καλύτερα μπορούσα, υπό το βλέμμα τριάντα προσηλωμένων μαθητών. Ο συνομιλητής μου εξέτασε το σχέδιο για λίγες στιγμές, ζήτησε μερικές επιπλέον διευκρινίσεις, και στη συνέχεια μου εξέθεσε το σχέδιο που είχε επινοήσει: εδώ στη διάρκεια της νύχτας κόβουμε το λαιμό του φρουρού και φοράμε τη στολή του∙ αμέσως μετά τρέχουμε στον ηλεκτρικό σταθμό και κόβουμε το ρεύμα, έτσι σβήνουν οι προβολείς και απενεργοποιείται το ηλεκτροφόρο συρματόπλεγμα, μετά μπορούμε να φύγουμε ήσυχοι. Πρόσθεσε σοβαρός: «Στην περίπτωση που θα σας ξανασυμβεί να ενεργήσετε όπως σας είπα. Θα δείτε ότι θα πετύχει» (Lévi, 1997, 163).
http://www.edc.uoc.gr/~ptde/ptde/anounc/d_tomeas/logotehnia_sholeio_Zervou_Al.doc
Δραστηριότητα 1
Ποια η σημασία της λέξης “ολοκληρωτισμός”; Τι ξέρετε για το ολοκαύτωμα; Ας σχολιάσουμε το παραπάνω απόσπασμα. Πιστεύετε ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο σε παιδιά και νέους; Έχει συμβεί σε σας τους/τις ίδιους/ες κάποιες φορές;
Συζήτηση για τη σημασία του ολοκληρωτισμού και το ολοκαύτωμα (ολοκληρωτισμός ο [oloklirotizmós] Ο17 : πολιτικό σύστημα, συνήθ. μονοκομματικό, που χαρακτηρίζεται από υπερβολική ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας, επιβολή μονολιθικότητας στην κοινωνία και καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων· (πρβ. δικτατορία): Ο ναζισμός επέβαλε τη στυγνότερη μορφή ολοκληρωτισμού https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CF%81%CF%89%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82&dq=) , αλλά και την πρόσληψη των ιστορικών γεγονότων ως ταινία περιπέτειας ή παιχνίδι
Κείμενο 2
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Όπλο αναρρίχησης των ολοκληρωτικών καθεστώτων στην εξουσία αποτελεί η προπαγάνδα· χωρίς αυτήν η ανάληψη εξουσίας θα ήταν αδιανόητη για τους ηγέτες του ολοκληρωτισμού. Μετατρέποντας μια απατηλή ιδέα σε ολόκληρη ιδεολογία, καλλιεργώντας το μισαλλόδοξο φανατισμό και το τυφλό μίσος, η προπαγάνδα απευθύνεται στις μάζες και επιδιώκει την πρόκληση ομοιόμορφων συλλογικών αντιδράσεων τύπου μαζικής υστερίας, υποδουλώνοντας τα πάντα στους προπαγανδιστικούς της σκοπούς. Ο ναζισμός ήταν εκείνος που πρώτος έκανε την προπαγάνδα το απόλυτο, μοναδικό όπλο στα χέρια των ολοκληρωτικών ηγετών και η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία συνιστά κλασικό παράδειγμα επιτυχίας της ολοκληρωτικής προπαγάνδας.
Δρστηριότητα 2
Με ποιους τρόπους οδηγείται η συγγραφέας στην άποψη ότι η προπαγάνδα είναι το όπλο αναρρίχησης των ολοκληρωτικών καθεστώτων;
Παρουσιάζοντας την, κατά τη γνώμη της, έλλειψη δυνατότητας ανάληψης εξουσίας από ηγέτες ολοκληρωτισμού χωρίς αυτή (τροπικότητα)
Θεωρώντας ότι η προπαγάνδα οδηγεί σε πρόκληση ομοιόμορφων συλλογικών αντιδράσεων μέσω της μετατροπής μιας απατηλής ιδέας σε ιδεολογία, της καλλιέργειας του φανατισμού και της υποδούλωσης (αίτιο – αποτέλεσμα)
Αναφέροντας πως ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία χάρη στην προπαγάνδα (παράδειγμα)
Η προπαγάνδα απευθύνεται πρωτίστως στο συναίσθημα, επιδιώκοντας «να βρει το δρόμο της καρδιάς των μαζών, να καταλάβει και να εκφράσει τον κόσμο τους, να προβάλλει τα αισθήματά τους». Κατόπιν εξασκεί την τέχνη του ολοκληρωτικού ψέματος, καθώς όσο μεγαλύτερο τόσο το καλύτερο έλεγε ο εφευρέτης της μαζικής προπαγάνδας, Χίτλερ, με τέτοιο τρόπο ώστε η πειθώ να υπερισχύει έναντι της πληροφορίας και οι ολοκληρωτικές μάζες να συμπαρασύρονται από αυτήν τη φυγή από την πραγματικότητα, μην μπορώντας να διαχωρίσουν την αλήθεια από το ψέμα. Τέλος, να εμμένει σε έναν και μόνον εχθρό με ψέματα και κατηγορίες εναντίον του, ώσπου να δημιουργηθεί μια κατάσταση ομαδικού παροξυσμού και οι λαϊκές μάζες, ήρεμες πια, να είναι διαθετειμένες να θυσιάσουν ευχαρίστως το θύμα που επιλέχθηκε.
Δραστηριότητα 3
Η συγγραφέας στηρίζει τη συνοχή της παραγράφου με λέξεις που δηλώνουν χρόνο. Ποιες είναι αυτές και τι επιτυγχάνει με τη χρήση τους;
Πρωτίστως, κατόπιν, τέλος. Με αυτές δίνει έμφαση και παρουσιάζει με ενάργεια τους τρεις βασικούς μηχανισμούς της προπαγάνδας, την επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη, την αξιοποίηση του ψέματος και τη δημιουργία ενός εχθρού.
Δραστηριότητα 4
Ποιο είναι το “μεγαλύτερο ψέμα” της χιτλερικής προπαγάνδας;
Συζήτηση: Ότι υπάρχουν φυλές ανώτερες και κατώτερες και ότι η ανωτερότητα και η καθαρότητα της Άριας φυλής, στην οποία ανήκαν οι Γερμανοί, καθώς και η επιβίωσή της κινδύνευε με εκφυλισμό από την φυλετική μείξη με άλλες κατώτερες φυλές.
[...]
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα είναι ιδιαιτέρως ικανά στο να κατασκευάζουν εχθρούς και να σκορπούν το μίσος. Με μεγάλη ευκολία μπορούν να επιθέσουν την ετικέτα του ιδεολογικού αιρετικού, εχθρού ή αντιπάλου του καθεστώτος στον οποιονδήποτε, ανεξαρτήτως εθνικής ή ταξικής του ταυτότητας. Στην επιστράτευση αυτή του απόλυτου και μυθοποιημένου μίσους ο εχθρός, εσωτερικός ή εξωτερικός, αποτελεί ενσάρκωση του κακού, κάτι που δικαιολογεί τις όποιες μαζικές πράξεις εχθρότητας εναντίον του. Η προσοχή αποστρέφεται από τις εσωτερικές δυσκολίες του καθεστώτος, επιρρίπτοντας την ευθύνη για αυτές στον μυθικό εχθρό και εξασφαλίζεται τελικά τόσο η εθνική ενότητα όσο και η πλήρης υποστήριξη του έθνους στις εσωτερικές επιθέσεις. Η ταυτότητα του «αντικειμενικού εχθρού» ποικίλλει αναλόγως των συνθηκών, καθώς με την εξολόθρευση μιας κατηγορίας είναι πιθανόν να αρχίσει πόλεμος έναντι οποιασδήποτε άλλης. Οτιδήποτε θεωρηθεί εμπόδιο προς την πορεία για παγκόσμια κυριαρχία, το ολοκληρωτικό κίνημα θα φροντίσει να φύγει από τη μέση· κάθε νέο εμπόδιο και μια εξολόθρευση. Οι Εβραίοι αποτέλεσαν ένα τέτοιο εμπόδιο ή μάλλον έναν «βολικό» εχθρό για λογαριασμό των ολοκληρωτικών καθεστώτων, έναν εχθρό για να αποθέσουν πάνω του όλα τα δεινά όχι μόνο της κατάστασης του έθνους τους, αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας. Ο αντισημιτισμός αποτέλεσε πράγματι ιστορικό όπλο κάθε ηγέτη που χρειαζόταν έναν αντικειμενικό εχθρό για να κατακτήσει τις μάζες.
Δραστηριότητα 5
Γιατί τα ολοκληρωτικά καθεστώτα κατασκευάζουν εχθρούς;
Γιατί αυτοί ενσαρκώνουν το απόλυτο κακό κι έτσι δικαιολογούνται οι βιαιότητες εναντίον τους, γιατί έτσι αποπροσανατολίζονται οι άνθρωποι από τα βασικά τους προβλήματα, επιτυγχάνεται η εθνική ενότητα και τελικά η υποστήριξη του καθεστώτος.
Δραστηριότητα 6
Μπορείς να εντοπίσεις ένα σημείο μέσα στην παράγραφο, στο οποίο η συγγραφέας δεν φαίνεται να έχει υψηλό βαθμό βεβαιότητας για όσα λέει, κι ένα, στο οποίο φαίνεται να είναι βέβαιη.
“είναι πιθανόν να αρχίσει πόλεμος” / “ ή μάλλον έναν «βολικό» εχθρό” - “ αποτέλεσε πράγματι ιστορικό όπλο”
Ο «λυτρωτικός αντισημιτισμός», γεννημένος από τον φόβο του φυλετικού εκφυλισμού, χαρακτήριζε γενικώς την ελίτ του ναζιστικού κόμματος58, αλλά δεν ήταν ξένο σώμα και στη φασιστική πολιτική κουλτούρα, που είχε εξαρχής εκδηλώσει ένα ενδιαφέρον για την «υπεράσπιση της υγείας της φυλής». Οι λόγοι που οι Εβραίοι θεωρούνταν επικίνδυνοι ήταν τόσο θρησκευτικοί, ως «δολοφόνοι του Υιού του Θεού» όσο και οικονομικοί, ως εισβολείς στους τομείς της οικονομίας, κυρίως με την ιδιότητα του εμπόρου και του τραπεζίτη, γεγονός που τους κατατάσσει στους εγκληματίες, καθώς τους προσδίδεται η ιδιότητα του τοκογλύφου και του απερίγραπτα υλιστή, ως εκ τούτου έπρεπε να εξαλειφθούν. Ειδικότερα για το ναζιστικό καθεστώς, ο εβραϊκός λαός αποτελούσε την επιτομή του κακού. Τους είχαν προσάψει τους χαρακτηρισμούς του βάκιλλου, του παράσιτου, της απειλής για την ηθική, την πολιτική και την οικονομική υπόσταση του γερμανικού έθνους, καθώς και του καταστροφέα του εκπολιτιστή του λαού, που η εξόντωσή του δεν συνιστούσε έγκλημα, μα αναγκαιότητα. Ως εκτελεστικά όργανα της προπαγάνδας εμφανίζονται τα μέσα μαζικής ενημέρωσης· από το ραδιόφωνο μέχρι τον τύπο στοιχειώνουν το άτομο στην πορεία του προς την ολοκληρωτική υποταγή. Το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς ήταν το πρώτο ολοκληρωτικό σύστημα που χρησιμοποίησε τα συγκεκριμένα τεχνικά μέσα ως συνεργό για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης σε πλήρη κλίμακα, ιδρύοντας Υπουργείο Προπαγάνδας υπό τον Γκαίμπελς, στη δικαιοδοσία του οποίου βρισκόταν ο τύπος, το ραδιόφωνο, το θέατρο, ο κινηματογράφος, οι εκδόσεις. Ένα «Επιμελητήριο Εθνικής Κουλτούρας» έλεγχε την πνευματική ζωή και ένα «Κινηματογραφικό Επιμελητήριο» τη βιομηχανία του φιλμ. Οι ειδήσεις προς δημοσίευση στον τύπο φιλτράρονταν,το ραδιόφωνο δεν μετέδιδε παρά τις επίσημες κυβερνητικές απόψεις, οι συγγραφείς-λογοτέχνες όφειλαν να ασχολούνται μόνο με τις αρετές του γερμανικού λαού, ενώ το καθεστώς επιδοτούσε από ειδική τράπεζα τα δικά του προπαγανδιστικά φιλμ. Ανάλογη, αν και όχι τόσο ορχηστρικά οργανωμένη, ήταν και η περίπτωση χρήσης των μέσων από το σταλινικό καθεστώς, με τη λογοκρισία να κυριαρχεί όχι μόνο σε τομείς της πνευματικής ζωής, όπως η λογοτεχνία, αλλά και της πολιτιστικής, όπως η μουσική, η ζωγραφική, το θέατρο. Σκοπός της προπαγάνδας είναι η συσπείρωση γύρω από μια συγκεκριμένη ιδεολογία, μια ιδεολογία που, προερχόμενη είτε από συγκεκριμένα στερεότυπα, όπως ο αντισημιτισμός, είτε από μια άποψη προσωπική, θα κυριαρχήσει στη σκέψη και θα αποτελέσει καταφύγιο των μαζών, λειτουργώντας ως εξήγηση απέναντι στο παρελθόν και το μέλλον. […]
Εξωτερικοί σύνδεσμοι -Συζήτηση
Κι εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=YlwoN832XOM&ab_channel=papatha
Κι εδώ: https://www.dailymotion.com/video/x1dj0gt
Σπουδαία, αλλά σκληρή (όπως άλλωστε είναι η αλήθεια) είναι η ταινία “Νύχτα και καταχνιά” του Αλέν Ρενέ.
Ο ολοκληρωτισμός είναι το τελικό στάδιο μιας διαδικασίας που υποστηρίζει ότι θα γιατρέψει τα κακά της υπάρξεως, μεταμορφώνοντας την ανθρώπινη φύση. Έτσι, απεκδύει τον άνθρωπο από την φύση του και καταργεί την ελευθερία του, οδηγώντας τον στην αποκτήνωση. Ως συνέπεια των παραπάνω πρακτικών είναι η μαζοποίηση του ανθρώπου και η αδυναμία του για πρακτική ικανότητα λόγω της απαγόρευσης συμμετοχής στον δημόσιο χώρο. Πλέον επικρατεί η βία, ο φόβος και η διαστρέβλωση των ιδεών. Η μαζοποίηση του ατόμου αποτελεί την αντίδραση των μαζών στον ρεαλισμό και τον κοινό νου και καθιστά τον πολίτη παθητικό σε όλες τις πτυχές της ζωής του, ειδικότερα στον πολιτικό βίο, αφού δεν μπορεί να αντιδράσει στο υπάρχον σύστημα.
Δραστηριότητα 7
Ποια τα αποτελέσματα του ολοκληρωτισμού, σύμφωνα με την παράγραφο; (ίσως με τη μορφή εννοιολογικού χάρτη)
Κατάργηση της ελευθερίας
Αποκτήνωση
Μαζοποίηση
Απαγόρευση συμμετοχής στον δημόσιο βίο
Αδυναμία ανάπτυξης πρακτικών ικανοτήτων
Βία, φόβος, διαστρέβλωση ιδεών
Παθητικοποίηση - Απολιτικοποίηση
Αντίδραση στον ρεαλισμό και στη λογική
Μαρία Αναστασοπούλου, Η ερμηνεία του φιλοσοφικού προβλήματος του ολοκληρωτισμού: ανθρωπολογικές, κοινωνικές και πολιτικές προσεγγίσεις
Δραστηριότητα 8
Διδακτική τεχνική του θεάτρου: Δικαστήριο
Σύμφωνα με την τεχνική αυτή η τάξη χωρίζεται σε 3 ομάδες. Είναι η ομάδα των συνηγόρων, των κατηγόρων και των δικαστών. Υποθέτουμε ότι γίνεται μια δίκη ενός στρατιώτη για εγκλήματα πολέμου. Ο στρατιώτης υπηρετούσε ένα απολυταρχικό καθεστώς. Οι δύο πρώτες ομάδες λαμβάνουν υπόψη το κείμενο που προηγήθηκε και ετοιμάζουν τις τοποθετήσεις τους. Οι δικαστές αφού λάβουν υπόψη τους τις δύο εισηγήσεις, θα πρέπει να αιτιολογήσουν την ετυμηγορία τους. Πρόκειται για μια περισσότερο βιωματική αξιοποίηση των πληροφοριών του κειμένου αναφοράς.
Κείμενο 3
“Κάποια στιγμή το καλοκαίρι του 1945 η Μπουένα Σαρφατή βγήκε από το σπίτι της. Εβραία, τριάντα ετών, Σαλονικιά πάππο προς πάππο, η Μπουένα είχε μόλις γυρίσει στη Θεσσαλονίκη έχοντας διαφύγει στο βουνό, πολεμώντας αρχικά με τον ΕΔΕΣ, μετά με το ΕΑΜ και, τελικά, δραπετεύοντας στην Παλαιστίνη. Ο αδερφός της Ελιάου, η αδερφή της Ρεγγίνα, η εκατοντάχρονη γιαγιά της Μίριαμ και οι θείες της δεν είχαν την ίδια τύχη. Από τα βαγόνι του τρένου που τους μετέφερε στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου είδαν για τελευταία φορά την πόλη που αποκαλούσαν “Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων” μιαν ανοιξιάτικη μέρα του 1943. Λίγες ώρες μετά την άφιξή τους οδηγήθηκαν στα κρεματόρια μαζί με άλλες χιλιάδες ομοθρήσκους τους. Η ζωή τους και μαζί η ζωή της εβραϊκής Θεσσαλονίκης, της Θεσσαλονίκης μας, έγιναν στάχτη που σκορπίστηκε στις αφιλόξενες πεδιάδες της Πολωνίας”.
Απόσπασμα από ομιλία του Γιάννη Μπουτάρη για το ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης
Δραστηριότητα 9
Δημιουργική Γραφή
Φανταστείτε ότι είστε αναγκασμένοι να αφήσετε για πάντα το σπίτι σας, μάλλον χωρίς καμιά ελπίδα γυρισμού. Ο χρόνος που έχετε στη διάθεσή σας είναι μόλις λίγα λεπτά. Τι θα βάζατε μέσα σε ένα μικρό σακίδιο πλάτης; Ποια κομμάτια όλης σας της ζωής θα παίρνατε μαζί σας; Πόσο εύκολη θα ήταν η απόφασή σας; Μπορείτε να δώσετε στο κείμενό σας όποια μορφή θέλετε. (λίστα, μήνυμα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, ποίημα κ.α.)
Εξωτερικός σύνδεσμος
Η ιστορία του τραγουδιού “Dance me to the end of love” του Λέοναρντ Κοέν
https://www.youtube.com/watch?v=NGorjBVag0I&ab_channel=LeonardCohenVEVO
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου