Λογοτεχνία - Φροστ και Καβάφης: Οι δρόμοι...

 

        Λογοτεχνία: Φροστ και Καβάφης

   Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος

Στόχοι

Αναμένεται οι μαθήτριες και οι μαθητές να:

Επικοινωνήσουν με τα κείμενα

Προσεγγίσουν βιωματικά τα ποιήματα

Προχωρήσουν σε ερμηνευτικές απόπειρες

Ανταποκριθούν συναισθηματικά

 

Ρόμπερτ Φροστ, Ο δρόμος που δεν πήρα 

Σ' ένα κιτρινισμένο δάσος ήταν ένα σταυροδρόμι, και εγώ

Λυπόμουν που να πάρω και τους δυό τους δρόμους δε γινόταν,

Γιατί ένας ταξιδιώτης ήμουν, στάθηκα πολύ καιρό

Και κάτω κοίταζα τον ένα ως το μακρυνό

Σημείο που έγερνε και μέσα στα χαμόκλαδα χανόταν.

Ύστερα, δίκαια κι ωραία, πήρα, αποφασισμένος,

Τον άλλο δρόμο, κι ίσως να ήτανε και τυχερό

Μια κι ήτανε απάτητος, χορταριασμένος·

Αν και εκεί μπροστά μου ήτανε φθαρμένος·

Στην αρχή τους ήταν όμοιοι και οι δυό.

Όμοιοι απλώνονταν μπροστά μου εκείνο το πρωί

Στα φύλλα επάνω ούτε βήμα δε φαινόταν να' χει κάνει πίσω.

Ώ ! άφησα τον πρώτο για μια άλλη μέρα ! Επειδή

Όμως ήξερα πως ο ένας δρόμος σε άλλον οδηγεί

Αμφέβαλλα αν ποτέ μου θα μπορούσα να γυρίσω πίσω.

Σε κάποιο τόπο θα το λέω μετά από καιρό

Αναστενάζοντας χρόνια και χρόνια μετά:

Πως σ' ένα δάσος ήταν ένα σταυροδρόμι, κι εγώ –

Πήρα τον δρόμο τον λιγότερο πεπατημένο, κι αυτό

Έκανε όλη τη διαφορά.

https://www.lifo.gr/videos/lifo-picks/o-dromos-poy-den-pira-ena-apo-ta-pio-diasima-alla-kai-pio-parermineymena-poiimata

 

1.    Διαβάζουμε το ποίημα του Φροστ

2.    Η διδασκαλία μπορεί να ξεκινήσει με ερωτήσεις της μορφής: Σας άρεσε το ποίημα; Πώς νιώσατε; Τι σκεφτόσαστε κατά την διάρκεια της ανάγνωσης και μετά από αυτή.  Ζητείται μάλιστα να διαβάσουν ένα στίχο ή λέξεις που τους άρεσαν ή τους έκαναν εντύπωση. (αισθητική ανταπόκριση)

3.    Ζητείται κάποιος/α από τους μαθητές και τις μαθήτριες να δώσει με λίγα λόγια το περιεχόμενο/θέμα του ποιήματος

Στόχος η αρχική κατανόηση του ποιήματος.

Ένας ταξιδιώτης βρίσκεται μπροστά σε ένα σταυροδρόμι μέσα σε ένα δάσος και αναρωτιέται ποιον από τους δύο δρόμους να επιλέξει / Τα διλήμματα, οι οριακές αποφάσεις της ζωής

4.    Ζωγραφίζουμε στον πίνακα ένα τέτοιο σταυροδρόμι και ζητάμε από την τάξη να καταγράψουν μέσα στο σχέδιο και στο σωστό, κατά τη γνώμη τους,  σημεία,  λέξεις ή φράσεις του κειμένου που αποδίδουν τα χαρακτηριστικά του σκηνικού.

5.    Οι μαθητές και οι μαθήτριες περνούν στη συνέχεια σε έκφραση σκέψεων για το τι μπορεί να σημαίνουν ή σημαίνουν για αυτούς/ές οι δύο αυτοί δρόμοι (ενότητα μορφής – περιεχομένου).

Ο στόχος αυτών των δύο δραστηριοτήτων είναι να ανιχνεύσουν τα γνωρίσματα των δύο δρόμων μέσω κειμενικών στοιχείων, να καταφανεί η ομοιότητά τους και να οδηγηθούν έτσι στην ερμηνεία τους ως συμβόλων.

Κιτρινισμένο δάσος, χαμόκλαδα (στο βάθος), απάτητος , χορταριασμένος, φθαρμένος (τονίζοντας κάπως την ύπαρξη του εναντιωματικού συνδέσμου «αν και» που σημαίνει ότι έχουν υπάρξει κι άλλοι διαβάτες που τον βάδισαν), φύλλα (τονίζοντας ότι δεν φαίνονται σημάδια επιστροφής πάνω σ’ αυτά, κάτι που επιβεβαιώνεται στη συνέχεια από το ίδιο το ποιητικό υποκείμενο), όμοιοι (αυτό σημαίνει πως τα παραπάνω χαρακτηριστικά ισχύουν και για τον άλλο δρόμο).

Ο ένας είναι ο δρόμος μιας συμβατικής ζωής, αυτής που ακολουθούν οι πολλοί, ίσως με περισσότερες βεβαιότητες, ο οικείος και ασφαλής. Ο άλλος είναι ο δρόμος ο αντισυμβατικός και ίσως πιο επισφαλής.

 

           Δημιουργία των μαθητών/τριών

                   6. Ακολουθεί η ερώτηση ποιον δρόμο, κατά τη γνώμη τους,                                           δρόμο πήρε τελικά το ποιητικό υποκείμενο.

Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα μπορούσαν να υποστηρίξουν και τις δύο επιλογές. Και οι δύο δρόμοι μοιάζουν πολύ. Επίσης, δεν διευκρινίζεται με σαφήνεια ποιος είναι ο πρώτος δρόμος που άφησε (άφησα τον πρώτο) το ποιητικό υποκείμενο.  Εξάλλου, καθώς είναι όμοιοι, ποιος από τους δύο είναι ο απάτητος, ο ένας που πήρε ή ο άλλος που κοιτούσε «μια και ήτανε απάτητος»). Ο ίδιος ο ποιητής έλεγε ότι είναι πολύ ζόρικο ποίημα και συμβούλευε τους αναγνώστες του να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί.

Θα μπορούσε να είναι ο δρόμος ο λιγότερο πεπατημένος, ο μη συμβατικός, όπως φαίνεται από την τελευταία στροφή. Το «αναστενάζοντας» θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως ο κόπος που χρειάστηκε να καταβάλει, μια και αυτός ο δρόμος ήταν ο δύσκολος. Εξάλλου, το ίδιο το υποκείμενο παραδέχεται ότι αυτή η επιλογή είναι που έκανε και τη διαφορά. Στο τέλος λέει ότι πήρε τον δρόμο τον λιγότερο πεπατημένο.

Θα μπορούσε, ωστόσο, να είναι και ο πιο συμβατικός δρόμος. Σε αυτή την περίπτωση το «δίκαια κι ωραία» λειτουργεί ειρωνικά, το «Ω» ίσως να δείχνει μεταμέλεια, όπως και ο αναστεναγμός στο τέλος. Τότε όλη η τελευταία στροφή θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν μια αυταπάτη του υποκειμένου, σαν να ξεγελά τον εαυτό του ότι θα μπορούσε κάποια στιγμή στο μέλλον αυτή την απόφαση, αυτή την πορεία ζωής να την αλλάξει. Ο μέλλοντας συνεπικουρεί σε μια τέτοια σκέψη. Εξάλλου, έχει παραδεχτεί ότι δεν υπάρχει επιστροφή (Επειδή / Όμως ήξερα πως ο ένας δρόμος σε άλλον οδηγεί / Αμφέβαλλα αν ποτέ μου θα μπορούσα να γυρίσω πίσω).

7.    Ανάλογα με τον δρόμο που θα επιλέξει η τάξη στην προηγούμενη συζήτηση (αν δεν έχει υπάρξει ομοφωνία, θα επιλεγεί η θέση της πλειοψηφίας) θα ακολουθήσουν οι θεατρικές τεχνικές: Μαθητής σε ρόλο, Μύγα στον Τοίχο, Ανίχνευση σκέψης. Οι μαθητές και οι μαθήτριες στο ρόλο του ποιητικού υποκειμένου  θα περπατούν μέσα στην τάξη (γι’ αυτό θα πρέπει τα θρανία να έχουν τοποθετηθεί από πριν στην άκρη της αίθουσας) σαν να βαδίζουν τον δρόμο επιλογής.  Είναι δυνατό η δράση να συνοδεύεται από μουσική. Κατά διαστήματα ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να σταματά τη μουσική ή απλώς να αγγίζει με το χέρι της κάποιον/α και να  θέτει ερωτήματα της μορφής: Πού βρίσκεσαι; Τι βλέπεις; Τι μυρίζεις; Τι ακούς; Τι αισθάνεσαι; Τι σκέφτεσαι; Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει να τοποθετήσουν τον εαυτό τους σε πραγματικές καταστάσεις που, κατά τη γνώμη τους, αντιστοιχούν στην επιλογή του υποκειμένου. (Τεχνικές του θεάτρου)

Ο στόχος της δραστηριότητας είναι να φανούν οι σημασίες που δίνουν οι μαθητές/τριες στο περιεχόμενο των όρων «συμβατική» και «μη συμβατική ζωή» με παραδείγματα από την πραγματική ζωή. Μπορεί μάλιστα να ακολουθήσει συζήτηση πάνω στις εικόνες που θα δημιουργήσουν τα παιδιά.

Ανάλογα με την επιλογή της τάξης θα μπορούσαν να ακουστούν: Για την 1^η επιλογή «είμαι σε μια διαδήλωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα», «σε μια βάρκα διάσωσης προσφύγων», «μόνος σε μια βιβλιοθήκη ή και σε ένα μπαρ» κ.α. Για τη 2^η επιλογή «βρίσκομαι στο γραφείο μου», «μπροστά στο τζάκι του σπιτιού μου», «μαζί με την οικογένειά μου» κ.α.

8.  Στο τέλος της παραπάνω δραστηριότητας μπορεί να τεθεί το ερώτημα αν μπορεί να έχει πάρει τελικά το ποιητικό υποκείμενο τον άλλο δρόμο και αν μπορούν τα μέλη της αναγνωστικής ομάδας να στηρίξουν μια τέτοια θέση με κειμενικά στοιχεία. Αυτό το στάδιο θα πραγματοποιηθεί μόνο αν έχει υπάρξει ομοφωνία στην προηγούμενη επιλογή, γιατί διαφορετικά θα έχει ήδη συζητηθεί.

 

9.  Δίνεται στους μαθητές και στις μαθήτριες το ποίημα του Κ. Καβάφη Che fece .... il gran rifiuto.

 

Che fece .... il gran rifiuto*

Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα

που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι

να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει

έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα

 

πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του.

Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Aν ρωτιούνταν πάλι,

όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει

εκείνο τ’ όχι — το σωστό — εις όλην την ζωή του.

https://www.onassis.org/el/initiatives/cavafy-archive/the-canon/che-fece-il-gran-rifiuto

 

10. Αφού συζητηθούν τα σημεία «πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του» και «εκείνο τ’ όχι — το σωστό», ζητείται από τους μαθητές να αντιστοιχίσουν τους ανθρώπους του ναι και του όχι με τους δρόμους του ποιήματος του Φροστ.

Λέγοντας το ναι ακολουθούν τα κοινωνικά αποδεκτά και κερδίζουν τιμή, δόξα, αποδοχή, ενώ συγχρόνως είναι πιστοί στα θέλω και στις ανάγκες τους. Το όχι των άλλων είναι το σωστό, γιατί αυτοί οι άνθρωποι είναι οι ασυμβίβαστοι με τις συμβάσεις της κοινωνίας και γι’ αυτό και έτσι θα παραμείνουν όσο κι αν αυτή τους η θέση θα είναι επώδυνη.

Ο άνθρωπος του ναι θα μπορούσαμε να πούμε ότι αντιστοιχεί στον εύκολο δρόμο του Φροστ και ο άνθρωπος του όχι στον δύσκολο δρόμο. Μια διαφορά θα μπορούσε να είναι ο βαθμός βεβαιότητας και αποφασιστικότητας του ποιητικού υποκειμένου.

11. Ακολουθούν οι θεατρικές τεχνικές: Δάσκαλος σε ρόλο και διάδρομος της συνείδησης. Ο/η εκπαιδευτικός παίρνει μια διαφορετική ταυτότητα. Αποκτά άλλο όνομα ή φύλο ή ηλικία. Βρίσκεται μπροστά σε ένα μεγάλο δίλημμα. Πχ να επιλέξει μια πρόταση που θα του δώσει τη δυνατότητα να αποκτήσει δόξα και πλούτη, αλλά θα πρέπει να κάνει κάποιους συμβιβασμούς που είναι αντίθετοι στην ιδεολογία του ή να παραμείνει στην απλή ζωή που έχει, μένοντας πιστός στις ιδέες του. Δεν είναι ούτε ο άνθρωπος του ναι ούτε του όχι. Αμφιταλαντεύεται. Οι μαθητές και οι μαθήτριες γίνονται οι συγγενείς και οι φίλοι του που τον/την συμβουλεύουν. Δημιουργούν δύο παράλληλες γραμμές. Στη μία είναι αυτοί που πιστεύουν ότι πρέπει να πει το ναι, στην άλλη αυτοί που θεωρούν ότι πρέπει να πει το όχι. Ο δάσκαλος σε ρόλο περνά ανάμεσά τους και αυτοί του ψιθυρίζουν την άποψή τους αιτιολογώντας τη.

Πχ. Ονομάζομαι Γ. Χ. Είμαι οικονομολόγος κι εργάζομαι στο λογιστήριο μιας επιχείρησης. Έχω έναν καλό μισθό, ώστε να ζω με αξιοπρέπεια εμένα και την οικογένειά μου. Πιστεύω στην ισότητα και στη δίκαιη κατανομή του πλούτου. Είμαι ένας έντιμος άνθρωπος στις συναλλαγές μου. Δέχομαι μία πρόταση από το κυβερνών κόμμα να αναλάβω τη θέση του γενικού γραμματέα του Υπουργείου Οικονομικών. Από αυτή τη θέση όμως θα πρέπει να στηρίξω αντιλαϊκά συχνά μέτρα (μειώσεις μισθών κτλ) για τους πολλούς, θα κερδίσω όμως πολλά χρήματα και φήμη. Τι να κάνω;

 

12.    Εργασία για το σπίτι: Σε ένα ηχητικό μήνυμα που θα ανεβάσετε στην πλατφόρμα ασύγχρονης εκπαίδευσης να  απαντήσετε στο ερώτημα: Νομίζετε ότι έχει μεγαλύτερη αξία ο δρόμος ζωής που θα επιλέξει κάποιος ή η ποιότητα που θα χαρακτηρίζει αυτό τον δρόμο.