Η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία ως Πλαίσιο Παιδαγωγικής Ισότητας και Συμπερίληψης ή Τάξεις που Καλωσορίζουν Όλους

 

Η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία ως Πλαίσιο Παιδαγωγικής Ισότητας και Συμπερίληψης

ή

Τάξεις που Καλωσορίζουν Όλους

Η σημερινή σχολική τάξη μοιάζει περισσότερο με πολύχρωμο παζλ που μεταβάλλεται διαρκώς. Μαθητές και μαθήτριες με ανόμοιες εμπειρίες, διαφορετικές ταχύτητες κατανόησης, πολλαπλές εκπαιδευτικές ανάγκες, αλλά και ποικίλες στρατηγικές μάθησης συνυπάρχουν σε έναν κοινό χώρο. Η πολιτική της σχολικής ένταξης μαθητών με Μαθησιακές Δυσκολίες κάνει αυτό το μωσαϊκό ακόμη πιο σύνθετο. Μέσα σε αυτό το τοπίο, η ιδέα μιας «ενιαίας διδασκαλίας» που απευθύνεται στον υποθετικό «μέσο μαθητή» μοιάζει μάλλον με απλουστευτική φαντασίωση παρά με ρεαλιστική διδακτική επιλογή.

Η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία δεν αποτελεί «καινοτομία» ούτε «καλή πρακτική». Αποτελεί πυρηνική παιδαγωγική ανάγκη, έναν τρόπο οργάνωσης της μάθησης που θέτει στο επίκεντρο κάθε παιδί. Όταν το σχολείο προσφέρει ένα μοναδικό μονοπάτι για όλους, τότε προσφέρει, ίσως άθελά του, εμπόδια σε όσους χρειάζονται διαφορετικές διαδρομές για να φτάσουν στην ίδια κορυφή.

Οι μαθητές/-τριες με μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. οι δυσκολίες τους δεν έχουν ενιαία μορφή, ούτε αντιμετωπίζονται με μία στρατηγική - «κλειδί». Η διδασκαλία με ποικιλία υλικών, μέσων, επιπέδων και τρόπων αξιολόγησης δεν είναι «διευκόλυνση», είναι ο φυσικός τρόπος με τον οποίο μπορούν να ενεργοποιήσουν τις πραγματικές τους δυνατότητες. Ταυτόχρονα, η διαφοροποίηση λειτουργεί προληπτικά. Δεν περιμένει την αποτυχία για να παρέμβει.  Ρυθμίζει την πορεία πριν εμφανιστούν τα εμπόδια. Κυρίως όμως αποδομεί τον κίνδυνο στιγματισμού. Σε μια τάξη όπου όλοι εργάζονται με διαφορετικές διαδρομές μάθησης υπάρχει μόνο η κοινή προσδοκία της προόδου όλων.

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία  ζητά από τον/την εκπαιδευτικό όχι να κάνει «πολλά», αλλά να σκέφτεται «πολλαπλά». Σχεδιάζει περιεχόμενο, διαδικασίες και προϊόντα μάθησης που μπορούν να αναδιαμορφώνονται ανάλογα με την ετοιμότητα, τα ενδιαφέροντα και το μαθησιακό προφίλ των μαθητών/-τριών.

Δεν αλλάζει το τι διδάσκεται, αλλά το πώς οι μαθητές/-τριες αποκτούν πρόσβαση σε αυτό. Ποικίλα κείμενα, υλικά διαφορετικού επιπέδου δυσκολίας, οπτικοακουστικά μέσα, ηχητικές εκδοχές κειμένων, οδηγοί μελέτης και στοχευμένα φύλλα υποστήριξης ανοίγουν περισσότερες πόρτες στην ίδια γνώση. Ο δυσλεκτικός μαθητής που κατανοεί καλύτερα μέσα από εικόνα ή ήχο δεν «ευνοείται», όπως δυστυχώς πολλοί ακόμη και σήμερα πιστεύουν και ισχυρίζονται, απλώς συναντά το περιεχόμενο από το μονοπάτι που ταιριάζει στον τρόπο που σκέφτεται.

Εδώ βρίσκεται η καρδιά της μαθησιακής διαδικασίας.

Ευέλικτες ομάδες που αλλάζουν σύνθεση, peer tutoring, συνεργατικές τεχνικές, πολυαισθητηριακές μέθοδοι και διαβαθμισμένες δραστηριότητες (tiered activities) χαρτογραφούν ένα πεδίο όπου η ίδια βασική έννοια μπορεί να γίνει αντικείμενο επεξεργασίας με διαφορετικό βάθος ή υποστήριξη. Οι νοητικοί οργανωτές και οι εννοιολογικοί χάρτες λειτουργούν σαν «σκελετός σκέψης» για όσους δυσκολεύονται να συγκρατήσουν ή να οργανώσουν πληροφορίες. Η ίδια η ερώτηση, το πιο απλό εργαλείο του εκπαιδευτικού, αποκτά διαφορετικό βάρος όταν μετατρέπεται από «Τι;» σε «Γιατί;» και «Πώς;», αφήνοντας χώρο στους/στις μαθητές/-τριες με μαθησιακές δυσκολίες να προχωρήσουν στην κατανόηση που δε χωρά πάντα σε μια τυπική απάντηση.

Η αξιολόγηση της κατανόησης δεν είναι αγώνας δρόμου με μία μόνο διαδρομή.
Poster, μικρό podcast, σύντομο άρθρο, ψηφιακή παρουσίαση, ακόμη και «δελτίο ειδήσεων» ή μικρή ιστοσελίδα μπορούν να αποτελέσουν ισότιμους τρόπους έκφρασης της γνώσης. Η τεχνική Think-Tac-Toe αξιοποιεί τις διαφορετικές κλίσεις των μαθητών/-τριών και επιτρέπει στην καθεμία να λειτουργήσει ως δημιουργικό εργαλείο, όχι ως περιορισμός.

Η διαφοροποιημένη αξιολόγηση δεν είναι «χαλάρωση κριτηρίων», αλλά αναλυτική χαρτογράφηση της μάθησης. Παρατήρηση, φάκελοι εργασιών, αυτοαξιολόγηση και συστηματική ανατροφοδότηση δημιουργούν μια δυναμική εικόνα της προόδου. Για τους μαθητές με δυσκολίες στη μάθηση αυτό σημαίνει εργαλεία πραγματικά προσαρμοσμένα στο προφίλ τους και όχι αυθαίρετα «διευκολυντικά». Η ανατροφοδότηση μετατρέπεται σε συνομιλία: «Πού βρίσκομαι; Πώς έφτασα εδώ; Ποια είναι η επόμενη κίνηση;»

Ναι, η διαφοροποιημένη διδασκαλία απαιτεί υψηλό επίπεδο επαγγελματισμού, παιδαγωγική εφευρετικότητα και χρόνο. Χρειάζεται εκπαίδευση, συστηματική προετοιμασία και διαρκή αναστοχασμό. Όμως οι τάξεις που τη χρησιμοποιούν συστηματικά μοιάζουν περισσότερο με κοινότητες σκέψης παρά με «χώρους μετάδοσης ύλης». Εκεί ο μαθητής δεν παλεύει να προσαρμοστεί στο μάθημα. Το μάθημα προσαρμόζεται στον μαθητή.

Αν η τάξη είναι κήπος, τότε η διαφοροποιημένη διδασκαλία δεν είναι «φροντίδα για τους πιο αδύναμους σπόρους», αλλά τρόπος να αποκαλυφθούν οι δυνατότητες όλων. Η ισότητα στην εκπαίδευση δεν σημαίνει να προσφέρεις το ίδιο φως και νερό σε κάθε φυτό, αλλά να αναγνωρίζεις τους διαφορετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και να δημιουργείς τις κατάλληλες συνθήκες ώστε κάθε μαθητής να φτάσει στο ανώτερο δυνατό επίπεδο μάθησης.

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία δεν υπόσχεται εύκολες λύσεις, αλλά χτίζει τάξεις που λειτουργούν με ισότητα, ανοιχτότητα, ευελιξία και πραγματική δικαιοσύνη.