Πολίτης Κέιν: Ερμηνευτικός διάλογος και Ερμηνευτικό Σχόλιο

 

Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος

Πολίτης Κέιν: Ερμηνευτικός διάλογος και Ερμηνευτικό Σχόλιο

Μια ταινία είναι ένα πολυτροπικό κείμενο, καθώς αποτελείται από διάφορα σημειωτικά συστήματα (λόγο, μουσική, εικόνα -στατική και κινητική, εφφέ).

Ο πολίτης Κέιν είναι μια ταινία – σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου. Ζητούμενο αυτής της διδακτικής πρότασης δεν είναι να προχωρήσει η τάξη σε μια βαθιά αισθητική ανάλυση των νεωτερικών γνωρισμάτων της ταινίας, αλλά η προσέγγιση του θέματός της. Οι δείκτες στους οποίους θα στηριχθούμε θα είναι κυρίως οι χαρακτήρες και ο χωροχρόνος και δευτερευόντως κάποια εφφέ, όσα θα είναι δυνατό να εντοπίσουν οι μαθητές/τριες.

Βήμα 1

Πριν την παρακολούθηση της ταινίας, μπορούμε να συζητήσουμε στην τάξη ποιο περιεχόμενο δίνουν οι μαθητές και οι μαθήτριες στον όρο «πολίτης».

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Αυτός που έχει πολιτικά δικαιώματα, που έχει την υπηκοότητα μιας χώρας/πόλης, που είναι κάτοικος μιας χώρας, που είναι ελεύθερος, που δεν κατέχει κάποιο δημόσιο αξίωμα, ο ιδιώτης, που δεν είναι στρατιωτικός ή κληρικός.

Παρακολουθούμε την ταινία. Η ταινία υπάρχει στο youtube με δυνατότητα αγοράς, όμως. Το αντίτιμο είναι πολύ μικρό. Μπορεί επίσης κανείς να τη βρει νόμιμα online. Θα ήταν καλό να γίνει ομαδική προβολή στην τάξη, ώστε να υπάρξει αλληλεπίδραση και συγχρόνως παρακίνηση του ενός/μιας προς τον άλλο/η να συνεχίσουν, αφού όλοι γνωρίζουμε ότι αυτός ο κινηματογράφος δεν είναι οικείος σε πολλούς νέους ανθρώπους.

Ζητάμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να διηγηθούν με λίγα λόγια την ιστορία.

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Ο πάμπλουτος Τσαρλς Κέιν πεθαίνει στον απομονωμένο πύργο του. Μια ομάδα δημοσιογράφων ετοιμάζει ένα αφιέρωμα για τη ζωή του, ενώ ανατίθεται σε έναν από αυτούς να ερευνήσει τι μπορεί να σήμαινε η τελευταία λέξη του άντρα λίγο πριν πεθάνει. Έρχεται σε επαφή με ανθρώπους από το παρελθόν του νεκρού, αλλά κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει. Μέσα από τις αφηγήσεις τους όμως βλέπουμε την άνοδο και την πτώση του ήρωα. Τελικά, μόνο ο θεατής μαθαίνει στο τέλος ότι το ρόουζμπαντ ήταν το όνομα που ήταν γραμμένο πάνω στο παιδικό έλκηθρο του Κέιν.

Η συζήτηση μπορεί να συνεχιστεί με ερωτήσεις για τα πρόσωπα, τους χώρους και τους χρόνους της κινηματογραφικής αφήγησης.

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Πρόσωπα

Τσαρλς Κέιν: Ένας άνθρωπος που αποχωρίστηκε την οικογένειά του από την παιδική του ηλικία, έζησε με κηδεμόνες, ανήσυχος και απείθαρχος άλλαξε πολλά σχολεία και πανεπιστήμια, ξεκίνησε την καριέρα του στον Τύπο με όνειρο την υπεράσπιση της αλήθειας και των αδυνάτων, έγινε πάμπλουτος, μανιώδης συλλέκτης αντικειμένων ζώων, ανθρώπων, ένας  απέκτησε μεγάλη δύναμη και επιρροή, δεν βρήκε όμως την αγάπη, πρόδωσε τις αρχές του (εδώ μπορεί να γίνει λόγος για ένα από τα εφφέ της ταινίας: όταν ο Κέιν γράφει τη διακήρυξη αρχών που θα υπηρετήσει το πρόσωπό του βρίσκεται στη σκιά, κάτι που προϊδεάζει για την αθέτησή τους στη συνέχεια), έχασε σταδιακά τους ανθρώπους που βρίσκονταν κοντά του, δεν βρήκε τη χαρά (γίνεται εμφανές στο κοντινό πλάνο όταν πρωτογνωρίζει τη δεύτερη σύζυγό του, όπου δίνεται έμφαση στο χαμόγελο ευτυχίας που του προσφέρει μια μικρή ασήμαντη, ως εκείνη τη στιγμή κοπέλα). Είναι άνθρωπος γεμάτος αντιφάσεις (η εικόνα με το πολλαπλό του είδωλο στον καθρέφτη το δείχνει εμφαντικά), εγωιστής και πεθαίνει μόνος. Ένας τραγικός ήρωας που δεν υπολογίζει τις τρομερές μεταπτώσεις της μοίρας και γι’ αυτό φτάνει στην ύβρη.  

Μητέρα και Πατέρας: Η μητέρα φαίνεται να καθορίζει τις επιλογές για τη ζωή του γιου της, ο πατέρας παρουσιάζεται υποδεέστερος, αν και αφήνεται υπαινιγμός για την ύπαρξη βίας μέσα στην οικογένεια από τη μεριά του. Δεν φαίνεται ευτυχισμένη που εγκαταλείπει το παιδί της, ωστόσο παρουσιάζεται αποφασισμένη και ανένδοτη (χαρακτηριστική η εικόνα όπου σε πρώτο πλάνο παρουσιάζεται αυτή που υπογράφει, πίσω της ο άντρας της και ο υπεύθυνος της τράπεζας και στο βάθος ο μικρός Τσαρλς που παίζει ανέμελος με το έλκηθρό του. Η έμφαση δίνεται στο πρόσωπο της μητέρας σε σχέση με το παιδί, που φαίνεται τόσο μικρό, τονίζει τον καθορισμό της μοίρας του από αυτή).

Ο ρεπόρτερ Τόμσον: Σε αντίθεση με πολλές άλλες ταινίες, όπου υπάρχει κάποιος ερευνητής, ντετέκτιβ, αστυνομικός κ.α., εδώ αυτός δεν κινεί το νήμα της ιστορίας, τίποτα δεν εξαρτάται από τις δικές του κινήσεις και αποφάσεις (δεν είναι τυχαίο ότι δεν βλέπουμε ποτέ το πρόσωπό του).

Θάτσερ: Είναι ο κηδεμόνας του Κέιν, ο άνθρωπος της τράπεζας που διαχειρίζεται την κληρονομιά, ένας άνθρωπος της ελεύθερης αγοράς, ο πρώτος με τον οποίο θα έρθει σε σύγκρουση ο Κέιν. Θα ήθελε να είχε γίνει όλα όσα μισεί ο Θάτσερ, του απάντησε κάποια στιγμή ο Κέιν.

Μπέρνστιν: Συνεργάτης στις εφημερίδες και φίλος του Κέιν. Πιστός σε αυτόν μέχρι το τέλος και θαυμαστής του. Το ήθος του φαίνεται μέσα από την φαινομενικά άσχετη αφήγησή του για μια κοπέλα που είδε μόνο μια φορά πάνω σε ένα πλοίο που διασταυρώθηκε με το δικό του, αλλά δεν ξέχασε ποτέ. Η αφήγηση αυτή δεν δείχνει μόνο τον ευαίσθητο χαρακτήρα του Μπέρστιν, αλλά και μας προετοιμάζει ότι το ρόουζμπαντ μπορεί να είναι και κάτι από τα μικρά κι ασήμαντα της ζωής που όμως μπορεί και να την καθορίσουν.

Λίλαντ: Συμφοιτητής και φίλος του Κέιν. Πιστός στις αρχές του για την υπεράσπιση της αλήθειας κι ασυμβίβαστος. Απομακρύνεται από αυτόν όταν τον βλέπει να τις προδίδει. Αγαπά τον Κέιν, όπως φαίνεται από την αφήγησή του στον οίκο ευγηρίας, αλλά δεν του συγχώρησε ποτέ την προδοσία του οράματός τους. Δείχνει να μετανιώνει που δεν είχε απαντήσει στο γράμμα που του είχε στείλει πέντε χρόνια πριν. Συγκλονιστική η σκηνή όπου τα βήματά του Λίλαντ δυναμώνουν και συναγωνίζονται τους ήχους των πλήκτρων της γραφομηχανής στην οποία τελειώνει ο Κέιν την άσχημη κριτική που δεν είχε καταφέρει ο Λίλαντ να τελειώσει. Μέσα από την ένταση του ήχου των βημάτων και των πλήκτρων η σύγκρουση και η οριστική ρήξη των δύο αντρών έρχεται αναπόφευκτα.

Έμιλι: Πρώτη σύζυγος του Κέιν, από υψηλή κοινωνική θέση, ανιψιά του προέδρου των ΗΠΑ, η ταιριαστή στις φιλοδοξίες του Κέιν σύζυγος. Αρχικά φαίνονται ερωτευμένοι και οι δύο. Ενδιαφέρον έχουν τα διαδοχικά πλάνα που δείχνουν τη φθορά της σχέσης τους.

Σούζαν: Η δεύτερη σύζυγος του Κέιν, η πέτρα του σκανδάλου, αφού εξαιτίας της καταστράφηκε η πολιτική καριέρα του. Από την καταπίεση της μητέρας της πέρασε στην καταπίεση του άντρα της. Χειραγωγούμενη από τον Κέιν, αποκτά υπόσταση μόνο στο τέλος, όταν αποφασίζει να τον εγκαταλείψει. Στη σκηνή της υστερίας της το πρόσωπό της σκιάζεται από τη φιγούρα του άντρα, ενώ στη σκηνή στην εκδρομή, παρ’ ότι δέχεται βία από αυτόν, το πρόσωπό της δεν σκιάζεται από αυτόν και είναι μάλλον η πρώτη στιγμή που φαίνεται να είναι έτοιμη να πάρει τη ζωή στα χέρια της. Οι ισορροπίες μεταξύ τους φαίνεται να έχουν αλλάξει.

Μπάτλερ: Έχει μια καθαρά επαγγελματική σχέση με τον Κέιν, ωστόσο ήταν αυτός που έζησε το τέλος του. Και αυτός αγνοεί τη σημασία του ρόουζμπαντ.

Χώροι

Ζάναντου: Ο χώρος της αυτοαπομόνωσης του Κέιν, μια σύγχρονη Κιβωτός, όπως χαρακτηρίζεται, με χιλιάδες αγάλματα, έργα τέχνης, αντικείμενα και ζώα. Θυμίζει τους πύργους των θρίλερ ή των γοτθικών μυθιστορημάτων, τυλιγμένο μάλιστα στο σκοτάδι, την ομίχλη ή τους καπνούς. Είναι ο χώρος της πτώσης, της μοναξιάς, της μεταμέλειας, της δυστυχίας, της ημιτελούς ζωής όπως ημιτελής είχε μείνει ο πύργος.

Το πατρικό σπίτι στο βουνό: Αυτό και η συμβολική του αποτύπωση στη μπάλα με το χιονισμένο τοπίο είναι ο χώρος της χαμένης για πάντα ευτυχίας και της αγάπης.

Ο χώρος της εφημερίδας: Ο χώρος των οραμάτων, των ιδανικών, της δημιουργίας, αλλά και της ματαιοδοξίας, της προδοσίας, του εκφυλισμού και της πτώσης.

Χρόνοι

Η αφήγηση ακολουθεί το σχήμα κύκλου. Ξεκινά με το “no trespassing” (απαγορεύεται η είσοδος) και τελειώνει με αυτό. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο σημεία που ορίζουν το Τώρα της αφήγησης, υπάρχουν πολλές αναδρομικές αφηγήσεις, μέσα από τις οποίες μαθαίνουμε την αφετηρία του ήρωα, την άνοδο και την πτώση του.

Βήμα 2

Αυτό το βήμα μπορεί να ξεκινήσει με την ερώτηση αν υπάρχει κάποιο σημείο/εικόνα/πλάνο της ταινίας που έκανε εντύπωση στους/στις μαθητές/τριες ή τους άρεσε ή τους συγκίνησε, προτρέποντας στην συμμετοχή όλων.

Μετά μπορεί να ζητηθεί η γνώμη της τάξης για το ποιο είναι, κατά τη γνώμη τους, το θέμα της ταινία, αλλά και τα επιμέρους θέματα/ερωτήματα αυτής. Θα πρέπει να στηρίξουν τις απαντήσεις τους σε στοιχεία της ταινίας.

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Θα μπορούσε να προταθεί ως απάντηση η ανάγκη και η αγωνιώδης και συχνά λανθασμένη αναζήτηση της αγάπης από ανθρώπους που την έχουν στερηθεί. Άλλα θέματα θα μπορούσε να είναι η άνοδος και η πτώση των ισχυρών, η προδοσία των ιδανικών, η απώλεια της ευτυχίας, οι μεταπτώσεις της μοίρας, η μοναξιά, αν η αγάπη μπορεί να στηριχτεί σε δώρα εξαγοράς ή στην προσφορά ελευθερίας και στον σεβασμό του άλλου, είτε αυτός ο άλλος είναι ένα αγαπημένο πρόσωπο είτε είναι ο λαός ή η εργατική τάξη κ.α.

Η απάντηση μπορεί να στηριχθεί στις αφηγήσεις των προσώπων που συνθέτουν το παζλ της ζωής του Κέιν. Αν ως θέμα προταθεί η αναζήτηση της αγάπης, η απάντηση μπορεί να βρει επιχειρήματα στο τέλος της σχέσης του με τη Σούζαν, όπου την παρακαλά να μείνει κοντά του και της υπόσχεται στο εξής να γίνονται όλα όπως θέλει εκείνη. Μέχρι εκείνη τη στιγμή εξαγόραζε την αγάπη της, τώρα, που τη χάνει, εκλιπαρεί για αυτή. Επιχειρήματα φυσικά μπορεί να δώσει και το παρελθόν του ήρωα, ότι υπήρξε ένα παιδί εγκαταλελειμμένο, που στερήθηκε νωρίς την αγάπη και δεν έμαθε να την προσφέρει. Βίωσε την απόρριψη κι έμεινε για πάντα με τον φόβο της. Φαίνεται ότι το θέλω του ήρωα είναι η απόκτηση και η μεγιστοποίηση της δύναμής του, η πραγματική του ανάγκη όμως είναι να κερδίσει την αγάπη των άλλων. Μόνο που δεν ξέρει τον τρόπο.

Από τα άλλα θέματα/ερωτήματα αξίζει να συζητηθεί η αρχική πίστη του ήρωα σε υψηλά ιδανικά, η πρόθεσή του να σταθεί δίπλα και να υπερασπιστεί τους αδύνατους και ο εκφυλισμός αυτών των ιδανικών στη συνέχεια, με την εμπλοκή του στον κιτρινισμό του Τύπου, στην αξιοποίησή του για την αύξηση της επιρροής του και την πολιτική του αναρρίχηση, την πίστη του ότι μπορεί να αγοράσει τα πάντα, ακόμα και την αγάπη. Αν δεν ήμουν τόσο πλούσιος, θα είχα γίνει σπουδαίος, λέει κάποια στιγμή ο ίδιος.  

Βήμα 3

Ο διάλογος μπορεί να προχωρήσει στο τι σημαίνει για τα παιδιά το ρόουζμπαντ (rosebud = ροδανθός/μπουμπούκι) και το «απαγορεύεται η είσοδος» (no trespassing) της εξώθυρας.

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Ρόουζμπαντ: Θα μπορούσε να είναι η ματαιότητα του αμερικανικού ονείρου, καθώς ο Κέιν τα είχε όλα αλλά δεν ήταν ευτυχισμένος. Να δηλώνει τις παιδικές αναμνήσεις που είναι πάντα πιο αγαπητές στους περισσότερους ανθρώπους. Θα μπορούσε να συμβολίζει την ξενοιασιά που ο Τσαρλς Φόστερ Κέιν έχασε σε τόσο μικρή ηλικία και την αθωότητα. Τη σχέση με τη μητέρα που τόσο του έλλειψε. Την αγάπη που τόσο ζητούσε καθώς τη στερήθηκε τόσο νωρίς. Παρά το γεγονός ότι ο θεατής βλέπει τη λέξη rosebud πάνω στο έλκηθρο στο τέλος και τη συνδέει ίσως με την παιδική του ζωή, η αλήθεια της λέξης ‘Ροδανθός’ στο τέλος δεν βρίσκεται παρά μόνο μέσα στον ίδιο τον ήρωα.

Απαγορεύεται η είσοδος: Η πινακίδα No trespassing στην εξώπορτα ίσως είναι σύμβολο της αδυναμίας διείσδυσης στον εσωτερικό κόσμο του ατόμου.

Θεωρείτε ότι η ταινία θα μπορούσε να οριστεί ως μια ταινία μυστηρίου;

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Όχι με την κλασική σημασία του όρου «μυστήριο», αλλά οπωσδήποτε πρόκειται για μια προσπάθεια επίλυσης ενός αινίγματος. Το αίνιγμα τίθεται από την αρχή της κινηματογραφικής αφήγησης και δεν λύνεται παρά μόνο στο τέλος και μόνο για τους θεατές, όταν τα χιλιάδες αντικείμενα του Ζάναντου βγαίνουν σε πλειστηριασμό ενώ τα προσωπικά αντικείμενα του Κέιν παραδίδονται στη φωτιά ως άχρηστα, αφού οι άλλοι ήρωες δεν το έμαθαν ποτέ. Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά της ταινίας αυτής από τις άλλες ιστορίες μυστηρίου. Στις άλλες συνήθως ο ερευνητής επιτυγχάνει την επίλυση του αινίγματος.  Με αυτή την έννοια εδώ έχουμε ένα ανοιχτό τέλος, καθώς δεν απαντιούνται στους χαρακτήρες όλα τα ερωτήματα που δημιουργήθηκαν κατά την πλοκή, αλλά και στους θεατές μένει στη δική τους ευχέρεια να νοηματοδοτήσουν το ρόουζμπαντ.

Θεωρείτε ότι είναι μια βιογραφική ταινία;

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Και πάλι όχι με την κλασική σημασία του όρου, αφού δεν δίνεται βαρύτητα στα πεπραγμένα και στις περιπέτειες του ήρωα, αλλά στις σχέσεις του με τους άλλους, στις συναισθηματικές καταστάσεις και στις ιδεολογικές μεταβολές του.

Βήμα 4

Δίνουμε στους μαθητές και στις μαθήτριες τα καβαφικά ποιήματα «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» και «Τείχη» και ζητάμε να εξετάσουν παράλληλα με την κινηματογραφική αφήγηση.

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ', ακούσθει
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές -
την τύχη σου που ενδίδει πιά, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανοφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μιά τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ' όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.

 

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ' υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Ανεπαισθήτως μ' έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

http://cavafis.compupress.gr/index3.htm

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Για το πρώτο ποίημα η συζήτηση μπορεί να εστιάσει στη ματαιότητα των ανθρώπινων μεγαλείων και στην καβαφική διδαχή της αξιοπρέπειας μπροστά στην πτώση. Για το δεύτερο στην ευθύνη του ατόμου για την απομόνωσή του. Εδώ μπορούμε να θυμηθούμε τη συζήτηση του Κέιν με τον Λίλαντ, κατά την πρώτη τους σύγκρουση, όταν ο πρώτος του λέει ότι θα βρεθεί κάποιος να του πει αν κάνει κάτι λάθος και ο δεύτερος του απαντά ότι δεν θα είναι πάντα τόσο τυχερός.

Βήμα 5

1^η δραστηριότητα: Η τάξη μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις ομάδες. Η μία θα αναλάβει τον ρόλο του Κέιν στην παιδική του ηλικία αμέσως μετά τον αποχωρισμό της μητέρας του, η άλλη στην αρχή της δημοσιογραφικής του καριέρας, η άλλη μετά την ήττα στις εκλογές και την αυτοαπομόνωσή του και η τελευταία λίγο πριν το τέλος του. Οι τέσσερις αυτές ηλικιακές φάσεις του ήρωα μπορούν να εμπλακούν σε ένα διάλογο, στον οποίο οι τέσσερις εαυτοί του θα συνομιλήσουν για τις συναισθηματικές ανάγκες τους, τα ανεκπλήρωτα όνειρα, τις απώλειες, τις επιτυχίες, την ευτυχία ή τη δυστυχία, τον πόνο, την ήττα, τη στάση απέναντι στη νίκη και στην ήττα, την ύβρη.

2^η δραστηριότητα: Ένας μαθητής ή μια μαθήτρια αναλαμβάνει τον ρόλο του Κέιν και οι άλλοι μαθητές τους ρόλους των άλλων προσώπων της αφήγησης. Ξεκινά ένας διάλογος μεταξύ τους που κινείται γύρω από τη σχέση τους, τα συναισθήματά τους, τα κατηγορώ και τις απολογίες τους.

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Μέσα από τις παραπάνω δραστηριότητες μπορεί να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση και να δούμε πιο βιωματικά τον Κέιν ως φίλο  μέσα από την κυνική πια ματιά του Λίλαντ, κυρίως μέσα από την τελική τους σύγκρουση με τη γραφή της κριτικής από τον ίδιο, ως συνεργάτη μέσα από τη θετική ματιά του Μπερνστάιν, ως αυταρχικό σύζυγο μέσα από τη ματιά της Σούζαν, ως παιδί και νεαρό μέσα από το ημερολόγιο του κηδεμόνα του και ως γέρο μέσα από τον μπάτλερ του κ.α.

Βήμα 6

Σε μια άλλη του ταινία ο Όρσον Γουέλς, την οποία δεν ολοκλήρωσε ποτέ, είπε: «υπάρχει ένας αχρείος στον καθένα µας, ένας δολοφόνος στον καθένα µας, ένας φασίστας στον καθένα µας, ένας άγιος στον καθένα µας». Δίνει κάποια απάντηση η παραπάνω ρήση στην προσέγγιση του πολίτη Κέιν; Ποια η δική σας άποψη;

Ο πολίτης Κέιν είναι ένας άνθρωπος γεμάτος αντιφάσεις. Οι μαθητές παρακινούνται να εκφράσουν ελεύθερα τις δικές τους απόψεις.

Σε μια προσπάθεια σύνδεσης με το αρχικό ερώτημα για τη σημασία της λέξης «πολίτης» μπορεί να ερωτηθεί η τάξη γιατί «πολίτης Κέιν» στον τίτλο κι όχι απλώς «Κέιν» ή «Τσαρλς Κέιν»;

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Ίσως γιατί τελικά μέσα από τις επιλογές, τα λάθη, τις παραλείψεις ιδιώτευσε, παρά τις αντίθετες προθέσεις του.

Θεωρείτε ότι τύποι σαν τον Κέιν υπάρχουν στην εποχή μας;

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Υπάρχουν παραδείγματα και από την πρόσφατη ελληνική ιστορία που έζησαν την απόλυτη δόξα, αλλά και τη δυστυχία (πχ Ωνάσης), όπως επίσης και σύγχρονα παραδείγματα ανθρώπων που εκμεταλλευόμενοι τη σχέση τους με τα ΜΜΕ ελέγχουν κυβερνήσεις ή αναρριχώνται οι ίδιοι στην εξουσία (πχ Μπερλουσκόνι). Η ψυχολογία από την άλλη μεριά αποδεικνύει πόσο καθοριστική είναι η παιδική ηλικία για την πορεία ενός ανθρώπου.

Ο ερμηνευτικός διάλογος μπορεί να τελειώσει με το ερώτημα αν ο πολίτης Κέιν τους είναι τελικά συμπαθής ή όχι.

Ενδεικτική Αναμενόμενη Απάντηση

Ο πολίτης Κέιν δεν είναι ούτε καλός ούτε κακός ή για την ακρίβεια δεν είναι μόνο καλός ή μόνο κακός. Είναι τόσο πολύπλοκος που, ακόμα κι όταν τυφλώνεται από το φως της παντοδυναμίας του, συνεχίζει να μας είναι συμπαθής. Παρά τα ελαττώματά του, διεγείρει σε εμάς και τον έλεο και τον φόβο για την τύχη του.

Δημιουργική Δραστηριότητα

Μπορούμε να αναθέσουμε στους μαθητές και στις μαθήτριες να γράψουν ένα διαφορετικό τέλος για την ταινία, ακόμα κι αν για αυτό χρειαστεί να μην λάβουν υπόψη τους την αρχή.

Ερμηνευτικό Σχόλιο

Κατά τη γνώμη μου, το θέμα της ταινίας είναι η ανάγκη και η εναγώνια αναζήτηση της αγάπης από ανθρώπους που τη στερήθηκαν, συχνά με λανθασμένους τρόπους. Ο ήρωας Τσαρλς Κέιν στερήθηκε πολύ μικρός τη μητρική παρουσία και στοργή κι αυτό φαίνεται να τον σημαδεύει στο υπόλοιπο της ζωής του. Καθώς ενηλικιώνεται, δεν σταματά να διεκδικεί την κοινωνική και πολιτική του άνοδο με στόχο να είναι αρεστός. Αρχικά, διεκδικεί την αγάπη των αδυνάτων, των φτωχών και των εργατών, στη συνέχεια όλου του λαού, όταν διεκδικεί την προεδρία της χώρας του, «δωροδοκεί» ακόμα και τα πιο αγαπημένα του πρόσωπα. Χαρακτηριστικός ο μεγαλειώδης τρόπος που γιορτάζει την πρώτη του μεγάλη εξαγορά: Τους καλύτερους δημοσιογράφους της αντίπαλης εφημερίδας. Χωρίς να το καταλάβει, η επιθυμία αυτή μεταπίπτει στη ματαιοδοξία και αρχίζει  να κάνει εκπτώσεις στις αξίες του. Καταφεύγει στον κίτρινο Τύπο, εξαγοράζει συνειδήσεις, απολύει τον καλύτερό του φίλο, όταν του φανερώνει την αλλοτρίωσή του, καταπιέζει τη δεύτερη σύζυγό του και, όταν εκείνη αποφασίζει να φύγει, την εκλιπαρεί να μην τον εγκαταλείψει, κάνοντάς της μια τελευταία «προσφορά», να της επιτρέψει να ορίσει η ίδια τη ζωή της. Αυτό το αγωνιώδες κυνήγι της δύναμης και της εξουσίας είναι ουσιαστικά ένα κυνήγι της αποδοχής, ακόμα κι αν αυτό πρέπει να απαιτηθεί ή και να εκβιαστεί. Πράγματι η παιδική ηλικία είναι καθοριστική για τη συνέχεια της ζωής ενός ανθρώπου και η ποιότητά της θα καθορίσει και το αξιακό σύστημα και τη συναισθηματική ισορροπία αυτού.    

Λογοτεχνία Φάκελος Εκπαιδευτικού  http://www.iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Ylikou/Logotechnia_G-Lykeiou_Fakelos-Ekpaideytikoy.pdf

Νεοελληνική Γλώσσα Φάκελος Εκπαιδευτικού   http://www.iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Ylikou/Neoelliniki-Glossa_G-Lykeiou_Fakelos-Ekpaideutikou.pdf  

Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας της Γ΄ τάξης Γενικού Λυκείου  https://www.esos.gr/sites/default/files/articleslegacy/programma_spoydon_logotexnias.pdf

http://archeia.moec.gov.cy/sm/680/ti_einai_ta_polytropika_keimena.pdf

https://www.eirinika.gr/article/108850/vintage-story-giati-o-politis-kein-i-anodos-i-ptosi-enos-megistana-paramenei-i

http://eranistis.net/wordpress/2016/10/09/borges-sartre-citizen-kane/

http://users.uoi.gr/kopi/?p=5

https://www.animartists.com/2015/08/18/1-329/

http://cinepivates.gr/citizen-kane-afierwma/