Δημιουργική και Βιωματική Προσέγγιση της Λογοτεχνίας: Η συμβολή της Δημιουργικής Γραφής και των Τεχνικών του Θεάτρου στην ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων (Μέρος 2ο)

 

Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος

 

Το σχέδιο μαθήματος που ακολουθεί είναι μέρος της εργασίας μου, η οποία εκπονήθηκε κατά τη διάρκεια της πρακτικής μου άσκησης στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών μου σπουδών στη Δημιουργική Γραφή. Η διάρκεια της πρακτικής άσκησης ήταν 9 εβδομάδες και πραγματοποιήθηκε με εξ αποστάσεως διδασκαλία. 

 

Δημιουργική και Βιωματική Προσέγγιση της Λογοτεχνίας: Η συμβολή της Δημιουργικής Γραφής και των Τεχνικών του Θεάτρου στην ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων (Μέρος 2^ο)

 

Με βάση τις παραπάνω αρχές αποφασίστηκε το θέμα της Πρακτικής Άσκησης, η οποία συντελείται στο πλαίσιο του ΜΠΣ Δημιουργική Γραφή του ΕΑΠ, να είναι: Δημιουργική και Βιωματική Προσέγγιση της Λογοτεχνίας: Η συμβολή της Δημιουργικής Γραφής και των Τεχνικών του Θεάτρου στην ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων. Δεν στοχεύει η παρούσα εργασία να προτείνει την υποκατάσταση της παραδοσιακής ερμηνευτικής διαδικασίας στη διδασκαλία ενός λογοτεχνικού έργου ή και των πιο σύγχρονων τάσεων του ερμηνευτικού διαλόγου και της αξιοποίησης των ΤΠΕ στο μάθημα της λογοτεχνίας. Στοχεύει να προτείνει και κάποιες άλλες τεχνικές, οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν παράλληλα με άλλες που έχει στη διάθεσή του/της ο/η εκπαιδευτικός ή σε συνδυασμό, όταν προσεγγίζει ένα λογοτεχνικό έργο στην τάξη. Τεχνικές, οι οποίες επιτυγχάνουν αφύπνιση του ενδιαφέροντος των παιδιών και ενεργό συμμετοχή τους στη διδακτική διαδικασία μέσα από τον βιωματικό και δημιουργικό χαρακτήρα τους.

Για τον σκοπό αυτό επιλέχτηκαν οχτώ λογοτεχνικά κείμενα, πεζά και ποιητικά, στα οποία δοκιμάστηκαν κατά τις εννέα εβδομάδες της Πρακτικής Άσκησης δραστηριότητες θεατρικές και δημιουργικής γραφής, με τις οποίες επιδιώχτηκε η επίτευξη συγκεκριμένων ερμηνευτικών στόχων. Κάθε κείμενο προσεγγίστηκε για δύο τουλάχιστον διδακτικές ώρες με τηλεκπαίδευση, ενώ είχε προηγηθεί η προετοιμασία τους για δύο ώρες τουλάχιστον.

2η Εβδομάδα

 

2 ώρες προετοιμασίας

 

Κατά τη 2η εβδομάδα της Πρακτικής Άσκησης αποφασίστηκε να προσεγγιστεί ερμηνευτικά ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Κώστα Τριανταφύλλη Με νύχια και με δόντια. Το απόσπασμα αυτό ικανοποιεί δύο πολύ σημαντικά κριτήρια. Πρώτον την εντοπιότητα, αφού ο συγγραφέας είναι ευρυτάνας και οι χώροι στους οποίους διαδραματίζεται η ιστορία είναι χωριά του νομού Ευρυτανίας. Αναμενόταν ότι η οικειότητα αυτή θα λειτουργούσε θετικά ως προς την ανταπόκρισή των μαθητών και των μαθητριών προς το κείμενο. Πολλοί/ές μάλιστα από αυτούς/ές θα γνώριζαν τους τόπους της ιδιαίτερης καταγωγής των δικών τους ανθρώπων ή των ίδιων. Δεύτερον, το κείμενο αποκτούσε επικαιρότητα, καθώς αναφέρεται σε γεγονότα που έλαβαν χώρα στην πανδημία της γρίπης του 1918. Συμπληρωματικά, πρόκειται για μια αληθινή ιστορία, καθώς το μυθιστόρημα είναι βιωματικό. Το συγκεκριμένο απόσπασμα δίνει ένα μέρος από τη δύσκολη ζωή του πατέρα του συγγραφέα. Και αυτό το κείμενο στάλθηκε ψηφιοποιημένο στους μαθητές και στις μαθήτριες στην ψηφιακή τους τάξη, πριν την σύγχρονη συνάντησή μας. Κατά την προετοιμασία ορίστηκαν οι επιμέρους στόχοι, ενώ ο γενικός σκοπός παραμένει ο ίδιος.

Σκοπός

Να προσεγγίσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες το λογοτεχνικό κείμενο βιωματικά και δημιουργικά.

Στόχοι

Οι μαθητές και οι μαθήτριες αναμένεται:

Να προσεγγίσουν τον χαρακτήρα και την ψυχολογία του μικρού παιδιού που μένει πεντάρφανο.

Να μελετήσουν την ψυχολογία και τις αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας.

Να δουν πόσο επηρεάζεται η κοινωνική συνοχή σε καταστάσεις πανδημίας.

Να γνωρίσουν ένα έργο που μιλάει για τον τόπο τους κι ένα στιγμιότυπο της τοπικής ιστορίας.

Να μελετήσουν και να κατανοήσουν τον σύγχρονο, δικό τους κόσμο μέσα από τη μελέτη ενός απομακρυσμένου χρονικά κόσμου.

Να νιώσουν την ευαισθησία και την ανθρωπιά που διαπνέει το κείμενο.

Να γνωρίσουν και να ασκηθούν στα ιαμβικά ομοιοκατάληκτα δίστιχα.

Να εργαστούν ομαδοσυνεργατικά.

 

2η Εβδομάδα

 

3 ώρες εξ αποστάσεως διδασκαλία

 

1η Δραστηριότητα

Έγινε σύντομη συζήτηση για τους χώρους στους οποίους διαδραματίζεται η ιστορία του αποσπάσματος. Στόχος της συζήτησης ήταν να φανεί αν είχε γίνει η σύνδεση των χώρων αυτών με τον χώρο στον οποίο ζουν και οι ίδιοι/ες οι μαθητές/τριες.

 

2η Δραστηριότητα

Αμέσως μετά αξιοποιήθηκε η τεχνική του θεάτρου “Ρόλος στον Τοίχο”. Σχεδιάστηκε στον ασπροπίνακα το περίγραμμα του ρόλου. Πρόκειται για το παιδί, τον κεντρικό χαρακτήρα της αφήγησης. Οι μαθητές και οι μαθήτριες κλήθηκαν να προσθέσουν στο περίγραμμα χαρακτηρισμούς, συναισθήματα, εξωτερικά χαρακτηριστικά, εξωτερικές συνθήκες και πιέσεις που μπορεί να δέχτηκε, εσωτερικές ή εξωτερικές. Τα πιο εσωτερικά γνωρίσματα γράφτηκαν στο εσωτερικό του περιγράμματος, ενώ τα εξωτερικά γύρω από το περίγραμμα του χαρακτήρα.  Μετά την ολοκλήρωση αυτής της φάσης, ακολούθησε συζήτηση πάνω σε όσα είχαν καταγραφεί στο περίγραμμα του ρόλου, με στόχο την βαθύτερη ερμηνεία του κεντρικού χαρακτήρα και των συνθηκών της ζωής του.

 

3η Δραστηριότητα

Στη συνέχεια, υποθέσαμε ότι αυτή η ιστορία, η οποία έγινε 100 χρόνια πριν, συμβαίνει σήμερα. Στην εποχή μας, όπου υπάρχουν οι δυνατότητες της διαδικτυακής επικοινωνίας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Υποθέσαμε ότι το παιδί έγραψε στη σελίδα του στο Facebook ότι έχει χάσει όλους τους δικούς του εξαιτίας της πανδημίας. Η εκπαιδευτικός είχε ήδη ετοιμάσει το προφίλ του παιδιού στο συγκεκριμένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης και είχε αναρτήσει την τελευταία τραγική αυτή δημοσίευσή του. Οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρίστηκαν στις ομάδες τους, όπως γνώριζαν από την προηγούμενη εβδομάδα, και έγραψαν μηνύματα στο μικρό παιδί. Τα μηνύματα αυτά διαβάστηκαν στην τάξη και η κάθε ομάδα σχολίασε τα γραπτά των άλλων, ενώ η συζήτηση επεκτάθηκε στη σημερινή συγκυρία της νέας πανδημίας και στους προβληματισμούς των ίδιων γύρω από τα συναισθήματά τους και τις απόψεις τους για αυτή.

 

4η Δραστηριότητα

Η διδακτική ώρα τελείωσε με μια παραλλαγή της τεχνικής του θεάτρου “Διάδρομος της Συνείδησης”. Παραλλαγή, γιατί έγιναν δύο παρεμβάσεις στην τεχνική από τη διδάσκουσα. Μία εκούσια και μία εξ ανάγκης. Στη συνήθη εκδοχή της στην τεχνική αυτή δημιουργείται ένα τούνελ από τους μαθητές και τις μαθήτριες και ο/η μαθητής/τρια που είναι σε ρόλο, καθώς περνά μέσα στο τούνελ, γίνεται αποδέκτης των συμβουλών, παραινέσεων και θέσεων των άλλων που σχηματίζουν το τούνελ. Η εξ ανάγκης αλλαγή εδώ είχε να κάνει με το γεγονός ότι ήταν ανέφικτη η δημιουργία του τούνελ, λόγω της εξ αποστάσεως φύσης του μαθήματος κι έτσι αξιοποιήθηκαν μόνο τα παράθυρα των παιδιών στην πλατφόρμα σύγχρονης εκπαίδευσης. Η εκούσια είχε να κάνει ότι τώρα ορίστηκε από την εκπαιδευτικό διαφορετικά ο ρόλος των παιδιών που αποτελούσαν το τούνελ. Τα μέλη του τούνελ ήταν οι συγχωριανοί του κεντρικού χαρακτήρα και τώρα δεν καλούνταν να τον συμβουλεύσουν ή να παρακινήσουν κτλ, αλλά να απολογηθούν σε αυτόν. Να δικαιολογήσουν τον εαυτό τους, όταν τον άφησαν μόνο στη δυστυχία του.

 

5η Δραστηριότητα

Στη δεύτερη ώρα, αφού μελετήσαμε για λίγο τα ομοιοκατάληκτα δίστιχα του Ερωτόκριτου, οι ομάδες κλήθηκαν να γράψουν ένα τραγούδι. Ένα τραγούδι που θα μπορούσε να τραγουδά ο ήρωας εκείνο το βράδυ που αναγκάστηκε να μείνει μόνος στο σπίτι με το νεκρό αδερφάκι του, σε μια προσπάθεια να “διασκεδάσει” λίγο τη θλίψη και τον φόβο του. Χωρίστηκαν ξανά στις ομάδες τους κι έγραψαν τέσσερα τραγούδια σε ιαμβικά ομοιοκατάληκτα δίστιχα, τα οποία αποτύπωναν την οδυνηρή ψυχική κατάσταση του ήρωα εκείνη την ώρα. Τα τραγούδια διαβάστηκαν στην ολομέλεια κι ακολούθησε σύντομη  συζήτηση γύρω από τη θεματολογία τους, αλλά και από τον βαθμό προσέγγισης των χαρακτηριστικών του ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου στίχου.

 

Αποτελέσματα

Η πρώτη δραστηριότητα ήταν συνδεδεμένη με τον στόχο να γνωρίσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες ένα κομμάτι της τοπικής τους ιστορίας, ενώ η τελευταία δραστηριότητα με την άσκηση στον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο. Οι άλλες δραστηριότητες αποσκοπούσαν στην επίτευξη των υπόλοιπων στόχων της διδακτικής παρέμβασης. Η ερμηνεία των χαρακτήρων, των στάσεων και των κινήτρων τους επιτεύχθηκε σε σημαντικό βαθμό, ενώ η ενσυναίσθηση και η ανθρωπιστική αντιμετώπιση του θέματος υπήρξε διάχυτη. Ιδιαίτερο ήταν το ενδιαφέρον των παιδιών κατά τον εγχρονισμό του θέματος στην εποχή μας. Το εξ αποστάσεως μάθημα δημιούργησε κάποιους περιορισμούς που δεν θα υπήρχαν στο διά ζώσης μάθημα, όπως περιγράφηκαν στις δραστηριότητες παραπάνω. Τέλος, και αυτή την εβδομάδα χρειάστηκε μία επιπλέον διδακτική ώρα, η οποία ορίστηκε με τη συναίνεση όλης της μαθητικής κοινότητας.

*Το κείμενο εδώ