Λογοτεχνία: 1984 του Τζωρτζ Όργουελ – Διδακτικό Σενάριο

1984 του Τζωρτζ Όργουελ – Διδακτικό Σενάριο

Το έργο του Όργουελ 1984 περιγράφει την ιστορία ενός ανθρώπου, του Ουίνστον Σμιθ, στον εφιαλτικό κόσμο της Ωκεανίας, μιας χώρας που βρίσκεται κάτω από ένα δυστοπικό απολυταρχικό καθεστώς, στο οποίο όλοι οι κάτοικοι βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση μέσα από διαδραστικές τηλεοθόνες, οι οποίες υπάρχουν παντού, σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Ο πολιτικός ηγέτης, ο Μεγάλος Αδελφός, και οι μυστικές υπηρεσίες ελέγχουν κάθε πτυχή της ζωής και της καθημερινότητας των ανθρώπων. https://el.wikipedia.org/wiki/1984_(%CE%BC%CF%85%CE%B8%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%81%CE%B7%CE%BC%CE%B1)

 

Ήταν νωρίς ακόμα το πρωί κι ο Ουίνστον βγήκε απ’ το γραφείο του να πάει στην τουαλέτα.

Μία μοναχική σιλουέτα ερχόταν προς το μέρος του απ’ την άλλη άκρη του μακρόστενου διαδρόμου. Ήταν η μελαχρινή κοπέλα. Είχαν περάσει τέσσερις μέρες αφ’ ότου την είχε συναντήσει εκείνο το βράδυ έξω απ’ το παλαιοπωλείο. Καθώς πλησίαζε, είδε πώς το δεξί της χέρι κρεμόταν απ’ τον ώμο της σ’ έναν επίδεσμο, που δε διακρινόταν από μακριά, γιατί είχε το ίδιο χρώμα με τη φόρμα της. Φαίνεται θα είχε χτυπήσει το χέρι της καθώς χειριζόταν ένα από αυτά τα μεγάλα καλειδοσκόπια όπου σκάρωναν τις υποθέσεις των μυθιστορημάτων. Συνέβαιναν συχνά τέτοια ατυχήματα το Τμήμα Φαντασίας.

Δεν θα τους χώριζαν πάνω από τέσσερα μέτρα, όταν η κοπέλα σκόνταψε κι έπεσε κάτω φαρδιά – πλατιά. Έβγαλε μία δυνατή κραυγή πόνου. Θα πρέπει να έπεσε κατευθείαν πάνω στο χτυπημένο χέρι της.

Ο Ουίνστον κοντοστάθηκε. Η κοπέλα σηκώθηκε στα γόνατα, το πρόσωπό της είχε γίνει άσπρο σαν κιμωλία και το στόμα της φάνταζε πιο κόκκινο από ποτέ. Τα μάτια της τον κοίταζαν με μία παρακλητική έκφραση που έμοιαζε πιο πολύ με φόβο παρά με πόνο.

Μία περίεργη συγκίνηση δόνησε την καρδιά του Ουίνστον. Μπροστά του βρισκόταν ένας εχθρός που προσπαθούσε να τον σκοτώσει· μπροστά του όμως βρισκόταν επίσης ένα ανθρώπινο πλάσμα που πονούσε και ίσως είχε σπάσει και κανένα κόκαλο. Ενστικτωδώς, είχε κι όλας προχωρήσει να τη βοηθήσει. Τη στιγμή που την είδε να πέφτει πάνω στο δεμένο χέρι της, ένιωσε σαν να πονούσε ο ίδιος.

─ «Χτυπήσατε;» τη ρώτησε.

─ «Δεν είναι τίποτα. Το χέρι μου. Σε’ ένα λεπτό θα είμαι καλά».

Μιλούσε σαν να είχε ταχυπαλμία. Ήταν πραγματικά κατάχλωμη.

─ «Μήπως έχει σπάσει τίποτα;»

─ «Όχι, είμαι εντάξει. Με πόνεσε για λίγο, αυτό είν’ όλο». Του άπλωσε το ελεύθερο χέρι της κι αυτός τη βοήθησε να σηκωθεί. Το χρώμα της ξαναήρθε στο πρόσωπο και φαινόταν πολύ καλύτερα.

─ «Δεν είναι τίποτα», ξαναείπε βιάστηκα. «Χτύπησα λίγο στον καρπό. Ευχαριστώ σύντροφε». 

Και μ’ αυτά τα λόγια, προχώρησε γρήγορα - γρήγορα στην κατεύθυνση που είχε πάρει σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Όλη αυτή η σκηνή δεν κράτησε πάνω από μισό λεπτό. Να μην αφήνεις τα αισθήματά σου να φαίνονται ήταν μία συνήθεια που είχε γίνει ένστικτο, και εξ άλλου, όσο κράτησε το επεισόδιο, στεκόταν ακριβώς μπροστά στην τηλεοθόνη. Παρ’ όλ’  αυτά όμως, ήταν πολύ δύσκολο στον Ουίνστον να μην προδώσει μία στιγμιαία έκπληξη, γιατί μέσα στα δευτερόλεπτα μεσολάβησαν όσο τη βοηθούσε να σηκωθεί, η κοπέλα είχε γλιστρήσει κάτι στο χέρι του. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι το είχε κάνει σκόπιμα. Ήταν κάτι μικρό και επίπεδο. Καθώς περνούσε απ’ την πόρτα της τουαλέτας το έβαλε στην τσέπη του και το ψαχούλεψε με την άκρη των δακτύλων του. Ήταν ένα κομματάκι χαρτί διπλωμένο στα τέσσερα.

Όσο στεκόταν στο ουρητήριο, κατάφερε να το ξεδιπλώσει με τα δάχτυλα του. Χωρίς αμφιβολία θα υπήρχε γραμμένο μέσα κάποιο μήνυμα. Για μία στιγμή μπήκε στον πειρασμό να πάει σε μία τουαλέτα και να το διαβάσει αμέσως. Αλλά αυτό θα ήταν σκέτη τρέλα, το ήξερε. Εκεί ήταν πιο σίγουρο από οπουδήποτε αλλού ότι οι τηλεοθόνες σε παρακολουθούσαν συνεχώς.

Γύρισε στο γραφείο του, κάθισε, και με μια αδιάφορη κίνηση, έριξε το χαρτάκι ανάμεσα στα άλλα που ήταν πάνω στο γραφείο. Ύστερα φόρεσε τα γυαλιά του και τράβηξε κοντά του το φωνόγραφο. «Πέντε λεπτά», είπε μέσα του, «πέντε λεπτά το λιγότερο!». Ευτυχώς που η δουλειά που είχε να κάνει ήταν δουλειά ρουτίνας· έπρεπε να διορθώσει ένα μακρύ κατάλογο με αριθμούς, πράγμα που δε χρειαζόταν μεγάλη προσοχή.

Ό,τι και να ήταν γραμμένο στο χαρτί, θα πρέπει να είχε πολιτική σημασία. Απ’ ό,τι μπορούσε να προβλέψει, υπήρχαν δύο πιθανότητες. Η μία, που του φαινόταν πιο λογική, ήταν πως το κορίτσι ήταν πράκτορας της Αστυνομίας της Σκέψης, όπως ακριβώς το φοβόταν. Δεν ήξερε γιατί η Αστυνομία Σκέψης είχε διαλέξει αυτόν τον τρόπο τα στέλνουν τα μηνύματά της, αλλά θα είχε τους λόγους της. Αυτό που ήταν γραμμένο στο χαρτί μπορεί να ήταν μία απειλή, μία κλήση, μία διαταγή να αυτοκτονήσει, μία οποιαδήποτε παγίδα. Αλλά υπήρχε σε μία άλλη πιο τρελή πιθανότητα που του ερχόταν συνεχώς στο μυαλό παρ’ όλο που προσπαθούσε μάταια να τη διώξει: ήταν, πως όχι, το μήνυμα δεν προερχόταν απ’ την Αστυνομία της Σκέψης, αλλά από κάποια μυστική οργάνωση. Ίσως η Αδελφότητα υπήρχε πραγματικά! Ίσως η κοπέλα ανήκε σε αυτήν! Χωρίς αμφιβολία αυτή η σκέψη ήταν παράλογη, αλλά πέρασε απ’ τη σκέψη του την ίδια στιγμή που ένιωσε αυτό το χαρτάκι μέσα στο χέρι του. Μερικά λεπτά αργότερα του ήρθε στο νου η άλλη, η πιο λογική εξήγηση. Κι ακόμα και τώρα μ’ όλο που το μυαλό του τού έλεγε πως το μήνυμα σήμαινε θάνατο -  εν τούτοις, δεν το πίστευε αυτό, και η  παράλογη ιδέα επέμενε, και η καρδιά του χτυπούσε, και με πολλή δυσκολία προσπαθούσε να κρατήσει τη φωνή του σταθερή, καθώς υπαγόρευε τους αριθμούς του στον φωνόγραφο.

Τύλιξε σε ρόλο όλη τη δουλειά που είχε τελειώσει και την έριξε στον αεροσωλήνα. Είχαν περάσει οχτώ λεπτά. Στερέωσε τα γυαλιά του στη μύτη του, αναστέναξε και τράβηξε κοντά του τον επόμενο σωρό από τα χαρτιά που είχε να δουλέψει και που πάνω σ’ αυτά βρισκόταν το χαρτάκι. Το ξεδίπλωσε. Με μεγάλα ακατάστατα γράμματα έγραφε:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Τζωρτζ Όργουελ, 1984, Εκδόσεις Κάκτος, 1978, σ. 109-111

Βήμα 1

Ο/η διδάσκων/ουσα προβάλλει μια εικόνα του show Big Brother  και ακολουθεί συζήτηση με θέματα σαν τα παρακάτω: Τι είναι αυτό που βλέπετε; Μιλήστε μου για αυτό. Πώς θα νιώθατε αν ξέρατε ότι κάποιος σας παρακολουθεί συνέχεια; Τι θα αλλάζατε στην καθημερινότητά σας αν ξέρατε ότι σας παρακολουθούν;

 

Βήμα 2

Διαβάζουμε το κείμενο χωρίς την τελευταία φράση «Σ’ αγαπώ».

Ζητείται από τους μαθητές/τριες να υποθέσουν ποιο μπορεί να είναι το μήνυμα της κοπέλας.

Βήμα 3

Ακολουθεί ένα escape room. Με τη λύση των γρίφων του οι μαθητές/τριες θα οδηγηθούν στην αποκάλυψη του μηνύματος (Σ’ ΑΓΑΠΩ) και μετά θα συνδέσουν τις δικές τους προσδοκίες με αυτό.

Escape Room: Το Μυστικό Σημείωμα

Για να βρουν την τελευταία φράση, πρέπει να λύσουν τους παρακάτω γρίφους και να σημειώσουν το πρώτο γράμμα της κάθε σωστής απάντησης. Όταν βρουν όλα τα γράμματα, θα σχηματίσουν τη λέξη-κλειδί. Οι μαθητές/τριες εργάζονται σε ομάδες.

Γρίφος 1 → Γράμμα Σ

Ποια κρατική υπηρεσία φοβάται ο Ουίνστον;

Σωστή απάντηση: Αστυνομία Σκέψης à  Σ

Γρίφος 2 → Γράμμα Α

Ο Ουίνστον έριξε τη δουλειά του μέσα σε έναν …

Σωστή απάντηση: Αεροσωλήνα à  Α

Γρίφος 3 → Γράμμα Γ

Όταν γύρισε στο γραφείο του ο Ουίνστον,  φόρεσε…

Σωστή απάντηση: Γυαλιά à Γ

Γρίφος 4 → Γράμμα Α

Συμπλήρωσε το μικρό σταυρόλεξο:

«Μεγάλος …» (Αδελφός)

«… Σκέψης» (Αστυνομία)

 «… σωλήνας» (Αεροσωλήνας)

Ποιο είναι το κυριότερο οπτικό κοινό στοιχείο των τριών λέξεων;

Το αρχικό γράμμα à Α

Γρίφος 5 → Γράμμα Π

Πού είχε ξανασυναντήσει την κοπέλα ο Ουίνστον, τέσσερις μέρες πριν από το περιστατικό στον διάδρομο;

Σωστή απάντηση: Παλαιοπωλείο → Π

Γρίφος 6 → Γράμμα Ω

Ποια είναι η χώρα στην οποία εκτυλίσσεται η ιστορία;

Σωστή απάντηση: Ωκεανία → Ω

Τελικό Στάδιο

Οι ομάδες ενώνοντας τα γράμματα Σ – Α – Γ – Α – Π – Ω σχηματίζουν τη μυστική λέξη: Σ’ ΑΓΑΠΩ.

Βήμα 4

Οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε 4 ομάδες και μελετούν διαφορετικά θέματα.

Ομάδα Α: Συναισθήματα – Τι νιώθουν ο Ουίνστον και η κοπέλα; Πώς φαίνονται μέσα από τις αντιδράσεις τους;

Ομάδα Β: Ρόλος της «τηλεοθόνης» – Τι δείχνει για το καθεστώς; Βρείτε φράσεις που δηλώνουν παρακολούθηση και σχολιάστε.

Ομάδα Γ: Θέματα του αποσπάσματος (πχ. φόβος, έρωτας, ανελευθερία). Ποιο σας φαίνεται σημαντικότερο και γιατί;

Ομάδα Δ: Σύνδεση με το σήμερα. Πού υπάρχουν αντίστοιχα φαινόμενα στην εποχή μας; (πχ. social media, κάμερες).

Κάθε ομάδα καταγράφει τις ιδέες της και ακολουθεί παρουσίαση στην ολομέλεια και συζήτηση.

Βήμα 5

Debate «Ασφάλεια ή Ελευθερία;»

Η τάξη χωρίζεται σε 2 ομάδες. Η Ομάδα Α υποστηρίζει ότι η συνεχής παρακολούθηση είναι απαραίτητη για την ασφάλεια και η Ομάδα Β υποστηρίζει ότι η παρακολούθηση καταστρατηγεί την ελευθερία.

Βήμα 6

Σύνδεση με την πραγματικότητα

Συζητάμε το θέμα: Πώς προστατεύουμε σήμερα την ελευθερία της σκέψης μας; Οι μαθητές/τριες συνδέουν το έργο με προσωπικές εμπειρίες (π.χ. περιορισμός της ιδιωτικότητας στα social media).

Βήμα 7

Δημιουργική Γραφή – Η «άσκηση του σημειώματος»

Κάθε μαθητής/τρια γράφει το δικό του/της μυστικό σημείωμα (όχι απαραίτητα ερωτικό. Μπορεί να είναι ένα μήνυμα ελευθερίας, φιλίας, διαμαρτυρίας).

Τα σημειώματα τοποθετούνται ανώνυμα σε ένα κουτί. Ο/η διδάσκων/ουσα ή μαθητές/τριες τα διαβάζουν δυνατά (χωρίς να αποκαλυφθεί ο/η συντάκτης).

Βήμα 8

Δραστηριότητα επιλογής: Επιλέξτε με την ομάδα σας μία από τις παρακάτω δραστηριότητες.

Η τηλεοθόνη μιλά

Οι μαθητές/τριες σε ομάδες γράφουν ένα μικρό μονόλογο από την οπτική της τηλεοθόνης που παρακολουθεί τον Ουίνστον. Τι σκέφτεται; Πώς «κρίνει» τα πρόσωπα; Ποιες εντολές δίνει;

Δημιουργία Εικαστικού

Σε ομάδες οι μαθητές/τριες σχεδιάζουν μια αφίσα για την κοινωνία της Ωκεανίας. Μπορεί να περιλαμβάνει σλόγκαν, εικόνες, σύμβολα κ.α.

Podcast / Ραδιοφωνικό Δελτίο

Η ομάδα φτιάχνει ένα «ραδιοφωνικό δελτίο» της Ωκεανίας.

Μπορεί να περιλαμβάνει ειδήσεις που διαστρεβλώνουν την αλήθεια, ανακοινώσεις υπέρ του Μεγάλου Αδελφού, και μικρά σχόλια για πολίτες που «παραστράτησαν».

Προσωπικό Ημερολόγιο

Η ομάδα γράφει ένα σύντομο «ημερολόγιο» σαν να ήταν ο Ουίνστον μετά το περιστατικό με την κοπέλα και το σημείωμα.

Εργασία για το σπίτι

Ποιο, κατά τη γνώμη σου, είναι το πιο σημαντικό θέμα που θίγει το κείμενο; Να στηρίξεις την απάντησή σου σε στοιχεία του κειμένου και να εκφράσεις σύντομα τη δική σου άποψη πάνω σε αυτό.

Ενδεικτική Απάντηση

Το βασικότερο θέμα του αποσπάσματος είναι ο  περιορισμός των δικαιωμάτων των ανθρώπων, όπως φαίνεται μέσα από την ιστορία του Ουίνστον. Αυτός και η μελαχρινή κοπέλα δείχνουν να είναι ερωτευμένοι, αλλά φοβούνται να εκμυστηρευτούν φανερά τα συναισθήματά τους.  Το θέμα γίνεται φανερό μέσα από τον παντογνώστη αφηγητή, ο οποίος μπορεί να διεισδύει και στις πιο βαθιές σκέψεις των προσώπων, όπως φαίνεται στο σχόλιο για τον φόβο στα μάτια της γυναίκας (Τα μάτια της τον κοίταζαν με μία παρακλητική έκφραση που έμοιαζε πιο πολύ με φόβο παρά με πόνο). Ο φόβος προφανώς συνδέεται με το σχέδιό της να αποκαλύψει με το μυστικό σημείωμα τον έρωτά της στον Ουίνστον, παρότι αυτό δείχνει να απαγορεύεται. Ο τυπικός διάλογος μεταξύ των δύο προσώπων, ο οποίος εξαντλείται στα απολύτως απαραίτητα σχετικά με την υγεία της γυναίκας, αποκαλύπτει αυτό που η αφήγηση μας πληροφορεί λίγο μετά ότι η απόκρυψη των συναισθημάτων είχε γίνει ενστικτώδης συνήθεια. Η περιγραφή τέλος της διαδικασίας της εργασίας του Ουίνστον, μέσα στην οποία εντάσσεται με όλες τις προφυλάξεις η ανάγνωση του σημειώματος, δίνει με έμφαση όλο το κλίμα φόβου και ανελευθερίας. Το μυθιστόρημα είναι ένα έργο φαντασίας, ωστόσο θα μπορούσα να πω ότι ήδη στην εποχή μας η ανάπτυξη της τεχνολογίας δίνει τη δυνατότητα παρακολούθησης της προσωπικής ζωής των ανθρώπων.

 

 

Φύλλο Εργασίας – 1984 του Τζωρτζ Όργουελ

Βήμα 1 - Συζήτηση

Δείτε την εικόνα.
- Τι είναι αυτό που βλέπετε;
- Πώς θα νιώθατε αν ξέρατε ότι κάποιος σας παρακολουθεί συνέχεια;
- Τι θα αλλάζατε στην καθημερινότητά σας;

Βήμα 2 – Υπόθεση

Διαβάστε το απόσπασμα από το μυθιστόρημα 1984.
Υποθέστε ποιο μπορεί να είναι το μήνυμα που άφησε η κοπέλα στον Ουίνστον.

Βήμα 3 – Escape Room: Το Μυστικό Σημείωμα

Λύστε τους παρακάτω γρίφους. Από κάθε σωστή απάντηση πάρτε το πρώτο γράμμα. Προσοχή όταν η λύση αποτελείται από περισσότερες λέξεις.  Όταν βρείτε όλα τα γράμματα, θα σχηματίσετε τη μυστική φράση.

Γρίφος 1 → Ποια κρατική υπηρεσία φοβάται ο Ουίνστον;

Γρίφος 2 → Ο Ουίνστον έριξε τη δουλειά του μέσα σε έναν …

Γρίφος 3 → Όταν γύρισε στο γραφείο του ο Ουίνστον, τι φόρεσε;

Γρίφος 4 → Συμπλήρωσε το μικρό σταυρόλεξο. Ποιο είναι το κυριότερο οπτικό κοινό στοιχείο των τριών λέξεων;

- «Μεγάλος …» (Αδελφός)
- «… Σκέψης» (Αστυνομία)
- «… σωλήνας» (Αεροσωλήνας)

Γρίφος 5 → Πού είχε ξανασυναντήσει την κοπέλα ο Ουίνστον, λίγες μέρες πριν το περιστατικό στον διάδρομο;

Γρίφος 6 → Ποια είναι η χώρα στην οποία εκτυλίσσεται η ιστορία;

Βήμα 4 – Ομαδική Ανάλυση

Χωριστείτε σε ομάδες και δουλέψτε πάνω στο κείμενο:
- Ομάδα Α: Ποια συναισθήματα νιώθουν ο Ουίνστον και η κοπέλα; Πώς φαίνονται μέσα από τις αντιδράσεις τους;
- Ομάδα Β: Ποιος είναι ο ρόλος της τηλεοθόνης; Βρείτε φράσεις που δηλώνουν παρακολούθηση.
- Ομάδα Γ: Ποια είναι τα σημαντικότερα θέματα του αποσπάσματος; Ποιο θεωρείτε πιο σημαντικό και γιατί;
- Ομάδα Δ: Σύνδεση με το σήμερα. Πού υπάρχουν αντίστοιχα φαινόμενα στην εποχή μας;

Βήμα 5 – Debate

Θέμα: «Ασφάλεια ή Ελευθερία;»
Η τάξη χωρίζεται σε δύο ομάδες:
- Ομάδα Α: Υποστηρίζει ότι η συνεχής παρακολούθηση είναι απαραίτητη για την ασφάλεια.
- Ομάδα Β: Υποστηρίζει ότι η παρακολούθηση καταστρατηγεί την ελευθερία.

Βήμα 6 – Σύνδεση με την πραγματικότητα

Πώς προστατεύουμε σήμερα την ελευθερία της σκέψης μας; Συζητήστε με παραδείγματα.

Βήμα 7 – Δημιουργική Γραφή: Το Σημείωμα

Γράψτε το δικό σας μυστικό σημείωμα (μπορεί να είναι μήνυμα αγάπης, ελευθερίας, φιλίας, διαμαρτυρίας). Τα σημειώματα θα τοποθετηθούν ανώνυμα σε ένα κουτί και θα διαβαστούν δυνατά.

Βήμα 8 – Δραστηριότητα Επιλογής

Επιλέξτε με την ομάδα σας μία από τις παρακάτω δραστηριότητες:
- Η τηλεοθόνη μιλά: Γράψτε έναν μονόλογο από την οπτική της τηλεοθόνης.
- Δημιουργία Εικαστικού: Σχεδιάστε μια αφίσα για την κοινωνία της Ωκεανίας.
- Podcast / Ραδιοφωνικό Δελτίο: Δημιουργήστε ένα δελτίο ειδήσεων της Ωκεανίας.
- Προσωπικό Ημερολόγιο: Γράψτε ένα σύντομο ημερολόγιο σαν να ήσασταν ο Ουίνστον.

Εργασία για το σπίτι

Ποιο, κατά τη γνώμη σου, είναι το πιο σημαντικό θέμα που θίγει το κείμενο; Στήριξε την απάντησή σου σε στοιχεία του κειμένου και δώσε σύντομα τη δική σου άποψη (150–200 λέξεις).