Τραγούδι: Σχέδιο ερμηνευτικού διαλόγου

 

Τραγούδι: Σχέδιο ερμηνευτικού διαλόγου

Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος

Για να νικήσουν

Social Waste

Είναι ένα θέμα που σε αφορά
Τούτος ο κόσμος δυο μάσκες φορά
Άλλη στο Νότο κι άλλη στο Βορά
Και δεν είναι όλα μια χαρά
Γι' αυτό δε μπορώ τους μεγάλους του κόσμου
Που προσπαθούνε να φτάσουν εντός μου
Να μου μιλήσουν και να με πείσουν
Για να νικήσουν

Πες πως γεννιέσαι και έχεις λεφτά,
Σπίτια και κότερα κι εξοχικά
Και πως ανήκεις στην κατηγορία
Εκείνη που λέμε 'καλή κοινωνία'
Πρωτόδες το φως σε κάποια κλινική,
Μα φυσικά και ιδιωτική
Πήγες στα νήπια και τα προνήπια
Και γενικά τα ξεκίνησες ήπια
Κι ύστερα ήρθε εκείνη η ώρα
Που για τα σχολεία σου λένε προχώρα
Για να λάβεις μόρφωση που να 'ναι όσια
Κι όπως θα μάντεψες όχι δημόσια
Για να στο κάνω και συγκεκριμένο
Πες ότι σου 'γραφε το πεπρωμένο
Να ζήσεις Αθήνα, Λονδίνο, Παρίσι
Και γενικότερα κάπου στη Δύση
Να πας στα καλύτερα πανεπιστήμια
Να συναναστρέφεσαι την academia
Και την ελίτ την οικονομική,
Πολιτική και καλλιτεχνική
Να 'χεις ζωής μέσο όρο 80 παρά
Να μη χρειαστεί να στηθείς στην ουρά
Να σου πάν όλα πρίμα –δε βγαίνει κι η ρίμα
Μα δε θα σου πω άλλα κλισέ για το χρήμα
Γιατί στην ουσία, για να 'χεις υγεία
Θα τρέχει για σένα ως κι η τεχνολογία
Και δε θα σε νοιάζει, γιατί να σε νοιάζει;
Τι πάει να πει το ταβάνι πως στάζει
Εσύ θα ντυθείς τα επώνυμα ρούχα,
Θα πιεις τα ακριβά τα ποτά τα αλκοολούχα
Θα αλλάξεις σελίδα στην εφημερίδα
Για νέα απ' τον κόσμο μα κι απ' την πατρίδα
Θα ανάψεις τσιγάρο και θα σχεδιάσεις
Το πώς και το πού διακοπές θα περάσεις
Θα πάρεις αμάξι, θα λες 'είμαι εντάξει'
Θα θέλεις να μπει η ζωή σου σε τάξη
Γιατί έτσι λένε σε όλους πως πρέπει
Εκείνοι που δήθεν είναι καθωσπρέπει
Και δε θα ζητήσεις να βρεις εξηγήσεις
Και ύστερα θα 'ρθει η σειρά σου να πείσεις

Είναι ένα θέμα που σε αφορά
Τούτος ο κόσμος δυο μάσκες φορά
Άλλη στο Νότο κι άλλη στο Βορά
Και δεν είναι όλα μια χαρά
Γι' αυτό δε μπορώ τους μεγάλους του κόσμου
Που προσπαθούνε να φτάσουν εντός μου
Να μου μιλήσουν και να με πείσουν
Για να νικήσουν

Και τώρα ξέχνα τα όλα και πες
Ότι γεννήθηκες στο Μαρακές
Στη Σιέρα Λεόνε και τη Λιβερία,
Τη Σενεγάλη, τη Μαυριτανία
Όχι δεν ήταν σε νοσοκομείο,
Ούτε και πήγες ποτέ σε σχολείο
Δεν πήρες παιχνίδια από πολυκατάστημα
Ούτε θα ζεις για μεγάλο διάστημα
50 χρόνια το πολύ-πολύ,
Αν η ζωή είναι μαζί σου καλή
Κι αν φυσικά δε σου τύχουν προβλήματα
Όπως εμφύλιοι και πραξικοπήματα
Αν συνηθίσεις σε βίο αυτάρκη
Κι αν δε σου τύχει να πέσεις σε νάρκη
Τότε θα είσαι απ' τους τυχερούς
Και απ' τους οργανισμούς τους γερούς
Κι ίσως να μάθεις και κολυβογράμματα,
Μπορεί –που ξέρεις- να δεις και γεράματα
Να 'χεις μισθό κάτω από δυο δολλάρια
Και συνοδεία παντού τη μαλάρια
Ίσως σε βγάλουν και φωτογραφία,
Ίσως στα Πούλιτζερ πας τα βραβεία
Θα χεις ζωή αμφιβόλου ποιότητας
Και 15 λεπτά δημοσιότητας
Ή πες πως γεννιέσαι κορίτσι πράμα
Στο Πακιστάν στη Γη των Φυλών
Να μη σε πιάνει κανένα θάμα
Μήτε ανθρώπων μήτε και θεών
Ή κάπου στην Αίγυπτο παιδί εργάτης
Στα βαμβακοχώραφα ή και στην Κίνα
Να φτιάχνεις παπούτσια, φανέλες και μπάλες
Ή να 'σαι απ' τα παιδιά εκείνα
Που μοίρα τα μοίρανε ξεχωριστή
Κι είχαν κυανόκρανο για βιαστή
Στο Πορτ-ο-Πρένς ή στη Μονρόβια
Και τους κολλήσανε στάμπα ισόβια
Γι'αυτό δε μπορώ τους μεγάλους του κόσμου
Που προσπαθούνε να φτάσουν εντός μου
Να μου μιλήσουν και να με πείσουν,
Για να νικήσουν

Είναι ένα θέμα που σε αφορά
Τούτος ο κόσμος δυο μάσκες φορά
Άλλη στο Νότο κι άλλη στο Βορά
Και δεν είναι όλα μια χαρά
Γι' αυτό δε μπορώ τους μεγάλους του κόσμου
Που προσπαθούνε να φτάσουν εντός μου
Να μου μιλήσουν και να με πείσουν
Για να νικήσουν

https://www.google.com/search?q=%CE%B3%CE%B9%CE%B1+%CE%BD%CE%B1+%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%85%CE%BD+%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%87%CE%BF%CE%B9&oq=%CE%B3%CE%B9%CE%B1+&aqs=chrome.0.69i59l2j69i57j69i59j46l6.4228j0j15&sourceid=chrome&ie=UTF-8

Βήμα 1ο

Η παρουσίαση μπορεί να γίνει οπτικοακουστικά, με στόχο την ανταπόκριση περισσότερων αισθήσεων και το εντονότερο αναγνωστικό ενδιαφέρον.

https://www.youtube.com/watch?v=sHHSoPTM60s&ab_channel=SocialWaste

Ζητάμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να αποδώσουν με μια λέξη στον πίνακα ή σχεδιάζοντας γρήγορα κάτι το κυρίαρχο συναίσθημα που βίωσαν ακούγοντας το τραγούδι.

Ενδεικτική Απάντηση

Οι μαθητές και οι μαθήτριες ενθαρρύνονται να εκφραστούν ελεύθερα.

Αφού διαβάσουμε τους στίχους του τραγουδιού, ρωτάμε ποιος/α θα ήθελε να τους αναδιηγηθεί.

Ενδεικτική Απάντηση

Το τραγούδι περιγράφει αρχικά τη ζωή ανθρώπων του δυτικού κόσμου, οι οποίοι ζουν μέσα στην ευμάρεια και στη συνέχεια τη δύσκολη ζωή των ανθρώπων του Τρίτου Κόσμου. Σύμφωνα με τους δημιουργούς αυτό είναι ένα θέμα που αφορά όλους μας.

Βήμα 2ο

Το βήμα αυτό μπορεί να ξεκινήσει ζητώντας από τα παιδιά να επιλέξουν έναν στίχο που τους άρεσε περισσότερο.

Ενδεικτική απάντηση

Στόχος εδώ είναι να παρακινηθούν να μιλήσουν ελεύθερα όλοι/ες μέσα στην τάξη.

Μετά τα παραπάνω θα είναι πιο εύκολο να διατυπώσουν το κατά τη γνώμη τους θέμα του τραγουδιού.

Ενδεικτική Απάντηση

Η τάξη θα αποφασίσει ποιο θέμα από όλα όσα θα ακουστούν την ενδιαφέρει περισσότερο να εστιάσει.

Ένα από τα θέματα που θα προταθούν θα μπορούσε να είναι οι ανισότητες και οι αντιφάσεις του σύγχρονου κόσμου.

Βήμα 3ο

Σε αυτό το στάδιο οι μαθητές και οι μαθήτριες ως αναγνωστική κοινότητα προσπαθούν να στηρίξουν κειμενικά το παραπάνω θέμα. Στόχος είναι πάντα η παραγωγή και η συγκρότηση σημασιών μέσα διαλογικά και συλλογικά.

Ενδεικτική Απάντηση

Η ποιητική αφήγηση δίνει πρώτα τα γνωρίσματα του δυτικού κόσμου.

- Η πρώτη περίπτωση ανθρώπων εισάγεται με μια υπόθεση (πες πως), καθώς είναι μάλλον αποτέλεσμα τυχαιότητας πού θα γεννηθεί κανείς και σε τι περιβάλλοντα θα αναπτυχθεί. Αυτό ενισχύεται μάλιστα με την επανάληψη του “πες”, όπου δηλώνεται άμεσα ο παράγοντας της τύχης (Πες ότι σου 'γραφε το πεπρωμένο).

- Η συνεχής χρήση του β’ ενικού προσώπου δείχνει ότι το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται ουσιαστικά στον κάθε άνθρωπο, ανεξάρτητα από καταγωγή ή άλλα κοινωνικά ή οικονομικά χαρακτηριστικά.

- Ακολουθεί μια καταιγιστική απαρίθμηση των αγαθών που απολαμβάνουν οι άνθρωποι του δυτικού κόσμου (χρήματα, εξοχικές κατοικίες, υγεία/νοσηλεία, εκπαίδευση, υψηλές κοινωνικές συναναστροφές, τεχνολογία, διασκέδαση, ακριβά ρούχα και αυτοκίνητα).

- Συγχρόνως, η ειρωνεία για τον τρόπο ζωής του δυτικού ανθρώπου είναι διάχυτη σε πολλά σημεία (πχ μόρφωση που να 'ναι όσια/όχι δημόσια/academia).

- Το ρητορικό ερώτημα “γιατί να σε νοιάζει;” εκφράζει εύλογη απορία και δηλώνει εμφαντικά την αδυναμία ενσυναίσθησης του σύγχρονου ανθρώπου.

- Φανερή είναι και η κριτική σε αυτό τον δυτικό τρόπο. Στον στόχο της κριτικής του ποιητικού υποκειμένου μπαίνει η ιδιωτικοποίηση της υγείας και της παιδείας (σε κάποια κλινική, / Μα φυσικά και ιδιωτική και όχι δημόσια) -χαρακτηριστικό εδώ είναι και το σχήμα λιτότητας “όχι δημόσια”, η ταλαιπωρία του πολίτη λόγω των γραφειοκρατικών διαδικασιών (Να μη χρειαστεί να στηθείς στην ουρά), ο υλισμός, ο ατομικισμός και η αδιαφορία (θα ντυθείς τα επώνυμα ρούχα,/Θα πιεις τα ακριβά τα ποτά τα αλκοολούχα/Θα αλλάξεις σελίδα στην εφημερίδα / δε θα ζητήσεις να βρεις εξηγήσεις ), η αποστασιοποίηση από τα κοινωνικά προβλήματα και η άγνοια (δίνεται με την πολύ δυνατή εικόνα “Τι πάει να πει το ταβάνι πως στάζει”), ο επιφανειακός καθωσπρεπισμός (Εκείνοι που δήθεν είναι καθωσπρέπει), γεγονός που προδίδει ότι αυτοί στους οποίους απευθύνεται δεν είναι όλος ο δυτικός κόσμος, αλλά ένα μέρος αυτού, αφήνοντας έτσι να γίνει αισθητή και η ανισότητα που υπάρχει και μέσα στον ίδιο.

- Αυτή ενότητα κλείνει κατά κάποιο τρόπο κυκλικά. Το παιδί που γεννήθηκε σε αυτόν τον κόσμο και διαπαιδαγωγήθηκε έτσι τώρα ως ενήλικας γίνεται αυτό ο στυλοβάτης του συστήματος, που θα το διαιωνίσει και θα ασκήσει την δική του πειθώ στις νέες γενιές.

Στον αντίποδα των παραπάνω βρίσκονται τα χαρακτηριστικά του Τρίτου Κόσμου.

- Η περιγραφή του ξεκινά με μια υπόθεση ξανά (πες ότι). Η υπόθεση αυτή ενισχύεται με ένα χρονικό επίρρημα (τώρα), το οποίο συνιστά ένα σημείο τομής, και την προστακτική “ξέχνα”, η οποία τονίζει την επιτακτική ανάγκη να στρέψουμε το βλέμμα μας και στην άλλη μεριά του πλανήτη.

- Ακολουθεί μια καταιγιστική απαρίθμηση φτωχών περιοχών του πλανήτη, συχνά με τη χρήση του ίδιου ασύνδετου σχήματος, το οποίο χρησιμοποιήθηκε και πριν για τις μητροπόλεις της Ευρώπης και των προβλημάτων των ανθρώπων εκεί, αλλά και με πολυσύνδετο, σαν να μην έχουν τελειωμό.

- Τα προβλήματα αυτά παραθέτονται σε αντιστοιχία με τα γνωρίσματα του δυτικού κόσμου, όπως παρατέθηκαν παραπάνω, και αποφατικά, κάτι που μεγεθύνει τις δυσκολίες που επιφέρουν: η έλλειψη νοσοκομείων και σχολείων, η απουσία βασικών υλικών αγαθών, ο χαμηλός μέσος όρος ζωής.

- Τα χαρακτηριστικά αυτά όμως εδώ ενισχύονται και από τα άλλα βάσανα αυτών των ανθρώπων: τους εμφύλιους πολέμους, τις δικτατορίες, τα ναρκοπέδια, τη ζωή πολύ κάτω απ’ το όριο της φτώχειας, τις αρρώστιες, τη θέση της γυναίκας, την παιδική εργασία, τη σεξουαλική κακοποίηση.

- Οι υποθετικές προτάσεις (Αν / Κι αν / Αν /Κι αν) και οι πιθανολογικές εκφράσεις (ίσως / Μπορεί / Ίσως / Ίσως) κάνουν ολοφάνερη την έλλειψη οποιασδήποτε βεβαιότητας, ακόμα και αυτής της ίδιας της επιβίωσης.

- Η ειρωνεία κι εδώ είναι φανερή (κολυβογράμματα / -που ξέρεις- / Πούλιτζερ  / 15 λεπτά δημοσιότητας / Να μη σε πιάνει κανένα θάμα / Μήτε ανθρώπων μήτε και θεών / κυανόκρανο).

- Η επανάληψη μέρους του ρεφραίν του τραγουδιού σε αυτή την στροφή είναι χαρακτηριστική της αντίστασης του ποιητικού υποκειμένου απέναντι σε όσους δυνατούς διαιωνίζουν αυτή την κατάσταση.

Με το ρεφραίν αρχίζει και τελειώνει το τραγούδι, αλλά και συνδέει τα δύο αντιθετικά μέρη του.

- Χαρακτηριστική είναι εδώ η χρήση τεσσάρων διαφορετικών ρηματικών προσώπων: του β’ ενικού, με το οποίο απευθύνεται στον καθένα από εμάς και μας προτρέπει σε μια στάση μεγαλύτερου ενδιαφέροντος για το θέμα, του γ’ ενικού, που περιγράφει ρεαλιστικά και αντικειμενικά την υφιστάμενη κατάσταση, το γ’ πληθυντικό το οποίο συμπεριλαμβάνει τους ισχυρούς του πλανήτη, που ενώ συντηρούν τις ανισότητες, προσπαθούν να προβάλουν ένα ανθρωπιστικό πρόσωπο, αλλά στην πραγματικότητα στοχεύουν μόνο στα δικά τους συμφέροντα, και το α’ ενικό, που δεν είναι άλλο από το ποιητικό υποκείμενο, που δεν πείθεται, που δεν συναινεί και δεν ανέχεται.

Βήμα 4ο και 5ο

Εδώ θα μπορούσε να δοθεί κάποιο παράλληλο κείμενο ή μια εξωκειμενική πληροφορία ή καλύτερα να παρακινήσουμε τους μαθητές και τις μαθήτριες να αφηγηθούν ιστορίες που ανακάλεσαν συνειρμικά εξαιτίας του κειμένου. Καλό θα ήταν κάποιος/α στην τάξη να συνοψίσει όσα ακούστηκαν και στη συνέχεια να προχωρήσουν όλοι στη σύνταξη του ερμηνευτικού σχολίου.

Δημιουργική Δραστηριότητα

Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν χωρισμένοι/ες σε ομάδες να δημιουργήσουν ποιήματα με δομή λίμερικ. Καλό θα ήταν να υπερισχύσει περισσότερο ο ειρωνικός/σαρκαστικός χαρακτήρας και λιγότερο ο χιουμοριστικός που κυρίως χαρακτηρίζει αυτά τα ποιήματα. Τα λίμερικ έχουν πέντε στίχους. Συνήθως η ομοιοκαταληξία τους έχει την εξής μορφή: αα – ββ – α. Αφηγούνται μια μικρή ιστορία. Στον 1ο στίχο δίνεται ο/η πρωταγωνιστής/στρια. Στον 2ο η βασική του ιδιότητα. Στον 3ο και στον 4ο οι ενέργειες του ήρωα και (ίσως) οι αντιδράσεις του περιβάλλοντος. Ο 5ος είναι μια παραλλαγή του 1ου, συνήθως εμπλουτισμένος με ένα επίθετο. Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει να σχεδιάσουν τον πρωταγωνιστή τους με βάση το τραγούδι που προσεγγίσαμε πριν ερμηνευτικά.

Π.χ. Ήταν ένας νέος χρόνια μπροστά στην τηλεόραση...