Επαναληπτικό Φύλλο Εργασίας 12η Διδακτική Ενότητα Αρχαία Γ Φάκελος Υλικού

Επαναληπτικό Φύλλο Εργασίας

12^η Διδακτική Ενότητα

1.     Να χαρακτηρίσετε ως σωστές ή λανθασμένες τις παρακάτω περιόδους λόγου.

Α) Η διανοητική και η ηθική αρετή σχετίζονται με το λόγον έχον μέρος της ψυχής.

Β) Η διανοητική και η ηθική αρετή καλλιεργούνται με τον ίδιο τρόπο.

Γ) Η εμπειρία είναι ένας παράγοντας ανάπτυξης της διανοητικής αρετής.

Δ) Οι λέξεις ηθική και έθος δεν έχουν σημασιολογική συγγένεια.

Ε) Οι ηθικές αρετές υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως.

ΣΤ) Η συνήθεια της πέτρας να κινείται προς τα κάτω είναι νόμος της φύσης και δεν αλλάζει.

Ζ) Η δυνατότητα αποδοχής της αρετής υπάρχει εκ φύσεως.

Η) Στα εκ φύσεως προηγείται η δύναμη και ακολουθεί η ενέργεια.

Θ) Τόσο στις τέχνες όσο και στις αρετές προηγείται η ενέργεια και ακολουθεί η δύναμις.

2.    Με ποιο μέρος της ανθρώπινης ψυχής συνδέονται οι διανοητικές αρετές;

3.    Ποιες αρετές θα τοποθετούσατε στις διανοητικές και ποια  χαρακτηριστικά δίνει ο Αριστοτέλης σε αυτές;

4.    Ποιες αρετές θα τοποθετούσατε στις ηθικές και ποια  χαρακτηριστικά δίνει ο Αριστοτέλης σε αυτές ή συνάγονται από το κείμενο;

5.    Ποιο το περιεχόμενο του όρου ἀρετή;

6.    Ποια τα επιχειρήματα του Αριστοτέλη στην ενότητα;

7.    Με ποιους τρόπους ενισχύει την επιχειρηματολογία του ο Αριστοτέλης;

8.    Πώς καταλαβαίνετε τη θέση ότι οι αρετές δεν υπάρχουν εκ φύσεως, ούτε όμως και αντίθετη στη φύση είναι η γένεσή τους.

9.    Βλέπετε να διαφοροποιείται ο Αριστοτέλης από την παλιά αριστοκρατική αντίληψη για την αρετή;

10. Ποιο στοιχείο της αρετής φαίνεται μέσα από τη μετοχή τελειουμένοις;

11.  «ἀλλ’ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα, οὐ χρησάμενοι ἔσχομεν)· τὰς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν· ἃ γὰρ δεῖ μαθόντας ποιεῖν, ταῦτα ποιοῦντες μανθάνομεν, οἷον οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί· οὕτω δὴ καὶ τὰ μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι: Να εξετάσετε με βάση τον χρόνο των μετοχών αν αυτές δηλώνουν το σύγχρονο ή το προτερόχρονο σε σχέση με το ρήμα από το οποίο εξαρτώνται και αν αυτή η επιλογή υπηρετεί τις απόψεις του φιλοσόφου.

12. Ποια η λειτουργία του επιρρήματος μυριάκις;

13. Ποιος ο ρόλος του Ἔτι στη δεύτερη παράγραφο;

14. Τι δείχνει η χρήση του επιρρήματος πολλάκις;

15. Μπορείτε να μελετήσετε την επιλογή των ρηματικών προσώπων από τον Αριστοτέλη;

16. ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν: Θεωρείτε ότι με αυτή την αναλογία ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι οι αρετές είναι τέχνες;

17. Θεωρείτε ότι ενέχει κάποια παραδοξότητα η σκέψη του Αριστοτέλη ότι κάνοντας ενάρετες πράξεις γινόμαστε ενάρετοι;

18. Ποια είναι τα εκφραστικά-δομικά στοιχεία στα οποία στηρίζεται η δομή και η επιχειρηματολογία του φιλοσόφου;

19. Ποια άλλα σχήματα λόγου εντοπίζετε στο απόσπασμα και πώς θα χαρακτηρίζατε γενικότερα το ύφος του λόγου του φιλοσόφου;

20.δὴ, Ἐξ οὗ καὶ δῆλον, Οὔτ’ ἄρα: Ποια η λειτουργία των συμπερασματικών εκφράσεων;

21. Πώς θα χαρακτηρίζατε τη φιλοσοφική σκέψη του Αριστοτέλη, παρατηρώντας τη συχνή χρήση παραδειγμάτων στο κείμενο αναφοράς;

22.Να χρησιμοποιήσετε ένα ομόρριζο της λέξης ἔθος σε μια περίοδο λόγου της νέας ελληνικής.

23.Πεφυκότων: Να χρησιμοποιήσετε δύο ομόρριζα της λέξης στη ν.ε. στην ίδια περίοδο λόγου.

24.Να συγκρίνετε τις παρακάτω απόψεις του Αντισθένη για το διδακτό της αρετής με αυτές του του Αριστοτέλη στο έργο του Ηθικά Νικομάχεια.

Ο Αντισθένης (ιδρυτής της κυνικής φιλοσοφίας) δίδασκε στο γυμναστήριο του Κυνοσάργους, λίγο πιο πέρα από την πόλη, απ' όπου, καθώς πιστεύουν ορισμένοι, έχει λάβει κι ο Κυνισμός την ονομασία του. Απ' αυτόν ξεκίνησε και του Διογένη η απάθεια και του Κράτη η αυτοκυριαρχία και του Ζήνωνα (ιδρυτή της στωικής φιλοσοφίας) η καρτερικότητα – κι αυτός θεμελίωσε τη θεωρία για την πολιτεία […] Ο Αντισθένης ασπαζόταν επίσης τις ακόλουθες απόψεις. Υποστήριζε ότι την αρετή μπορεί κανείς να την διδαχθεί. Κι ότι οι ευγενείς άνθρωποι ταυτίζονται μ' εκείνους που έχουν αρετή. Η αρετή είναι από μόνη της ικανή να φέρει την ευτυχία και δε χρειάζεται τίποτα επί πλέον εκτός από δύναμη σαν αυτή του Σωκράτη. Ότι η αρετή συνίσταται σε πράξεις: ούτε από λόγια πολλά έχει ανάγκη ούτε από διδασκαλίες. Κι ότι ο σοφός έχει αυτάρκεια· όλα όσα έχουν οι άλλοι είναι δικά του. Η ασημότητα είναι κάτι καλό και ισότιμο με την προσπάθεια. Κι ότι ο σοφός δε θα ρυθμίζει τη συμπεριφορά του μέσα στην πολιτεία με βάση τους ισχύοντες νόμους αλλά με βάση το νόμο της αρετής.

(Aντισθένης, απόσπ. 32 και απόσπ. 160: Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσόφων βίων καὶ δογμάτων συναγωγή, VI, 13- 15 και 10-13)

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C119/464/3086,12353/

Πηγές

Αρχαία Ελληνικά Γ’ Γενικού Λυκείου Φάκελος Υλικού

http://iep.edu.gr/images/IEP/Modules/Sj_K2_Extra_Slider/Fakeloi_Ylikou/Archaia-Ellinika_G-Lykeiou_Fakelos-Ylikou.pdf    

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C128/680/4509,20305/     

https://filologikakaidimiourgika.blogspot.com/    

Ιωάννης-Παναγιώτης Αμπελάς

https://akisambelas.files.wordpress.com/2019/09/ce91cf81cf 87ceb1ceafceb1-ce95cebbcebbceb7cebdceb9cebaceac-ce93ce84-ce9bcf85cebaceb5ceafcebfcf85-2019-2020-ce94ceb9ceb4ceb1cebacf84ceb9cebaceadcf82-ce95cebdcf8ccf84ceb7cf84ceb5cf82-123.pdf

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C119/464/3086,12353/

http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/search.html?lq=%E1%BC%80%CF%81%CE%B5%CF%84%CE%AE%5B%E1%BE%B0%5D

Βασίλειος Μπετσάκος, Αρχαία ελληνικά Φάκελος υλικού Άξονες διδακτικής και ερμηνείας, Εκδόσεις Πατάκη

Δώρα Ασημακοπούλου, Αρχαία Ελληνικά Φάκελος υλικού Επεξεργασία κειμένων, Εκδόσεις Άλκιμο

Απαντήσεις

1.     Α Λ, Β Λ, Γ Σ, Δ Λ, Ε Λ, Στ Σ, Ζ Σ, Η Σ, Θ Σ

2.    Με το λόγον ΄έχον μέρος, το λογικό δηλαδή που περιλαμβάνει τις νοητικές λειτουργίες.

3.    Θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε την γνώση, την κρίση, την φαντασία (εισαγωγικό σημείωμα).

 διανοητικαὶ ἀρεταί: οι λειτουργίες και ικανότητες της διανοίας, του ανθρώπινου μυαλού. Αποβλέπουν στην αλήθεια. Παραδείγματα διανοητικών αρετών που αναφέρει ο Αριστοτέλης: σοφία, σύνεσις, φρόνησις. Η σοφία δηλώνει την απόκτηση ολοκληρωμένης γνώσης επιστημονικής ή τεχνικής. Η σύνεσις είναι η κριτική δύναμη, η δυνατότητα αξιολόγησης, αποτίμησης, σύγκρισης. Η φρόνησις είναι η ικανότητα λήψης αποφάσεων σε ζητήματα της καθημερινής ζωής και επιλογής της μίας ή της άλλης πράξης. Κυρίως με τη φρόνηση το λογικό μέρος της ψυχής καθοδηγεί το μετέχον λόγου μέρος της, δηλαδή τις επιθυμίες, τις ορμές και τον τρόπο εκδήλωσης των συναισθημάτων. (Σχ. Φ. Υ.)

Τα χαρακτηριστικά των διανοητικών αρετών θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τα εξής: Σχετίζονται με το λόγον έχον μέρος της ψυχής. Και για τη γένεση και για την επαύξησή τους χρειάζεται διδασκαλία. Απαιτούν εμπειρία και χρόνο. Την κύρια ευθύνη έχει ο δάσκαλος. Με τὸ πλεῖον βέβαια φαίνεται ότι προφανώς υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στη γένεση και επαύξησή τους.

4.    ἠθικαὶ ἀρεταί: οι λειτουργίες και ικανότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης, της δυνατότητας του ανθρώπου να κατανοεί και να ρυθμίζει με σταθερό τρόπο τις συναισθηματικές του εκδηλώσεις, τη συμπεριφορά του στο πλαίσιο των σχέσεων μέσα στην οργανωμένη κοινωνία. Οι ηθικές αρετές λειτουργούν για το καλό του φορέα τους και της κοινωνίας. Αποβλέπουν στην ευτυχία, ατομική και συλλογική. Αντίθετές τους είναι οι κακίες. Παραδείγματα ηθικών αρετών που αναφέρει ο Αριστοτέλης: ἀνδρεία, πραότης, σωφροσύνη, ἐλευθεριότης, μεγαλοψυχία κ.ά. (Σχ. Φ. Υ.)

Θα μπορούσαμε σίγουρα να προσθέσουμε στις παραπάνω τη δικαιοσύνη.

Οι ηθικές αρετές σχετίζονται με το επιθυμητικόν, το μέρος της ψυχής που μετέχει και στο λόγον έχον και στο άλογον, αυτό που θα προσδιορίζαμε ως τον χαρακτήρα του ανθρώπου. Για την καλλιέργειά τους απαιτείται ο εθισμός. Όπως μας λέει ο φιλοσοφος η λέξη προέρχεται από  τη λέξη έθος, η οποία έχει ετυμολογική συγγένεια με τη λέξη ηθική και η ετυμολογική συγγένεια δηλώνει και σημασιολογική συγγένεια. Από αυτά συνάγουμε ότι χρειάζεται επίπονη προσωπική προσπάθεια και συνεπώς την κύρια ευθύνη έχει ο ίδιος ο άνθρωπος, ο «μαθητευόμενος» σε αυτές. 

5.    1. ικανότητα, τελειότητα, υπεροχή σε κάθε τομέα· λέγεται ιδίως για τα προτερήματα ενός άνδρα, ανδρεία, γενναιότητα, εξαιρετική ικανότητα, […] 2. αριστοκρατική, ευγενική καταγωγή […] 3. […] δεξιότητα, ικανότητα, προτέρημα, υπεροχή σε οποιαδήποτε επαγγελματική ενασχόληση, […]· λέγεται για ζώα ή πράγματα 4. με ηθική υφή σημασία, καλοσύνη, ενάρετος και ηθικός χαρακτήρας …

http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/search.html?lq=%E1%BC%80%CF%81%CE%B5%CF%84%CE%AE%5B%E1%BE%B0%5D

Επομένως, δεν έχει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, όπως στη ν.ε. Ο Αριστοτέλης μιλά για αρετή του αλόγου ή του ματιού, για παράδειγμα, ενώ, όταν μιλά για τις ηθικές αρετές, χρησιμοποιεί τον επιθετικό προσδιορισμό (ἠθικαί ἀρεταί).

6.    1^ο επιχείρημα: Η αποδεικτέα θέση είναι: οὐδεμία  τῶν  ἠθικῶν  ἀρετῶν  φύσει  ἡμῖν  ἐγγίνεται. Ο φιλόσοφος ξεκινά τη σκέψη του λέγοντας ότι η λέξη ηθική συνδέεται με τη λέξη ἔθος (ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους). Εδώ εννοείται η σκέψη ότι ο εθισμός προέρχεται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών και σε καμία περίπτωση δεν προέρχεται από τη φύση. Άρα, οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως. Επαγωγικός συλλογισμός.

2^ο επιχείρημα: Και εδώ η αποδεικτέα θέση είναι: οὐδεμία  τῶν  ἠθικῶν  ἀρετῶν  φύσει  ἡμῖν  ἐγγίνεται/Οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγ γίνονται αἱ ἀρεταί. Σε αυτό το σημείο αρχίζει τη σκέψη του λέγοντας ότι οι ιδιότητες αυτών που έχουμε εκ φύσεως δεν αλλάζουν με τον εθισμό (οὐθὲν γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται). Εννοείται εδώ ότι η ηθική συμπεριφορά των ανθρώπων αλλάζει, είναι αποτέλεσμα του εθισμού και της επανάληψης (ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται). Άρα, οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως. Επαγωγικός συλλογισμός.

-      3^ο επιχείρημα: Κι εδώ η αποδεικτέα θέση είναι: οὐδεμία  τῶν  ἠθικῶν  ἀρετῶν  φύσει  ἡμῖν  ἐγγίνεται. Εδώ ξεκινά λέγοντας ότι στα πράγματα που υπάρχουν εκ φύσεως προηγείται η δυνατότητα και ακολουθεί η ενέργεια [(Ἔτι  ὅσα  μὲν  φύσει  ἡμῖν  παραγίνεται,  τὰς  δυνάμεις  τούτων  πρότερον  κομιζόμεθα,  ὕστερον  δὲ  τὰς  ἐνεργείας  ἀποδίδομεν  (ὅπερ   ἐπὶ  τῶν  αἰσθήσεων  δῆλον·  οὐ  γὰρ  ἐκ  τοῦ   πολλάκις  ἰδεῖν  ἢ  πολλάκις  ἀκοῦσαι  τὰς  αἰσθήσεις  ἐλάβομεν,  ἀλλ’  ἀνάπαλιν  ἔχοντες  ἐχρησάμεθα,  οὐ  χρησάμενοι  ἔσχομεν)]. Συνεχίζει λέγοντας ότι στις ηθικές αρετές προηγείται η ενέργεια και ακολουθεί η κατάκτηση (τὰς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν· ἃ γὰρ δεῖ μαθόντας ποιεῖν, ταῦτα ποιοῦντες μανθάνομεν, οἷον οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί· οὕτω δὴ καὶ τὰ μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι). Άρα, οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως.

7.    Για να ενισχύσει το πρώτο επιχείρημα ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί το δεδομένο ότι η ετυμολογική συγγένεια συνεπάγεται και σημασιολογική συγγένεια. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η λέξη  ἠθικὴ είναι ετυμολογικά συγγενής με τη λέξη ἔθος. Άρα, δεν υπάρχει εκ φύσεως, αλλά είναι αποτέλεσμα επανάληψης.

ἔθος: η συνήθεια. O Αριστοτέλης διακρίνει το ἔθος (τις διαμορφωμένες κοινωνικές συμπεριφορές και πρακτικές ενός ανθρώπου) από την φύσιν (τις δεδομένες βιολογικές/φυσιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου είδους). Το  ἔθος συνδέεται γενετικά με την επανάληψη ομοίων ενεργειών: ἔθει δὲ ὅσα διὰ τὸ πολλάκις πεποιηκέναι ποιοῦσιν (Ρητορική 1369b6­7). Στη διαμόρφωση του ἔθους έχει μεγάλη σημασία η νεανική ηλικία, όπως θα δούμε στην επόμενη Διδακτική Ενότητα. (Σχ. Φ. Υ.)

ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται: και στον Πλάτωνα συναντούμε την ίδια διδασκαλία: «ἐμφύεται πᾶσι... τὸ πᾶν ἦθος διὰ ἔθος». Λέει μάλιστα ο Πλάτωνας ότι ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει κάποια ψυχικά χαρακτηριστικά ήδη από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του. (Σχ. Φ. Λ.)

Για να ενισχύσει το δεύτερο επιχείρημα χρησιμοποιεί παραδείγματα. Είναι το παράδειγμα της πέτρας που από τη φύση της κινείται πάντα προς τα κάτω και της φωτιάς που από την φύση της κινείται προς τα πάνω πάντα. Όσο κι αν επιμείνει κάποιος δεν θα μπορούσε ποτέ να αλλάξει αυτούς τους εκ φύσεως τρόπους, σε αντίθεση με τα πράγματα που είναι αποτελέσματα του εθισμού και υπόκεινται σε αλλαγή.

 οἷον ὁ λίθος: Όπως θα δούμε και παρακάτω, πολύ συχνά ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί απλά, συγκεκριμένα παραδείγματα για να ενισχύσει τον συλλογισμό του. (Σχ. Φ. Λ..)

λίθος φύσει κάτω φερόμενος: Σύμφωνα με τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, η φυσική κίνηση των σωμάτων στον επίγειο και υποσελήνιο χώρο είναι πάντοτε ευθύγραμμη και συνδέεται με το βάρος τους· τα φύσει βαριά σώματα κινούνται προς το κέντρο του σύμπαντος ενώ τα φύσει ελαφριά προς την περιφέρειά του. Φύσει βαριά είναι εκείνα τα σώματα στη σύσταση των οποίων επικρατεί ένα από τα βαριά στοιχεία (η γη και το νερό), ενώ ελαφριά εκείνα τα σώματα όπου επικρατεί ελαφρό στοιχείο (ο αέρας και η φωτιά). (Σχ. Φ. Υ.)

Επιπλέον, συσσωρεύει αποφατικές εκφράσεις (οὐδεμία, οὐθὲν, οὐκ ἂν ἐθισθείη, οὐδ’ ἂν … ἐθίζῃ, οὐδὲ τὸ πῦρ, οὐδ’ ἄλλο οὐδὲν, Οὔτ’ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν), προκειμένου να ενισχύσει την απόψή του ότι η αρετή είναι αποτέλεσμα εθισμού, ανασκευάζοντας την αντίθετη θέση.

Για να ενισχύσει το 3^ο του επιχείρημα και πάλι χρησιμοποιεί παραδείγματα. Για τα εκ φύσεως πράγματα χρησιμοποιεί το παράδειγμα των αισθήσεων. Στις αισθήσεις υπάρχει πρώτα η δυνατότητα και ακολουθεί η ενέργεια, δεν χρειάζεται δηλαδή κάποιος να δει ή να ακούσει πρώτα πολλές φορές ‘ώστε να αποκτήσει την ικανότητα ύστερα να βλέπει και να ακούει. Αντίθετα, στα εξ έθους προηγείται η  ενέργεια και ακολουθεί η δυνατότητα, όπως συμβαίνει με τις τέχνες του οικοδόμου ή του κιθαριστή και τις αρετές, όπως της δικαιοσύνης, της σωφροσύνης και της ανδρείας.

δύναμις–ἐνέργεια: Είναι θεμελιώδης στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη η διάκριση –συχνά αντιθετική– των εννοιών δύναμις και ἐνέργεια. Δύναμις είναι η δυνατότητα που έχει ένα πράγμα ή ένα ον να γίνει ή να κάνει κάτι, ενώ η ἐνέργεια είναι η (μεταγενέστερη) πραγμάτωση αυτής της δυνατότητας· π.χ. ο χαλκός είναι δυνάμει ανδριάντας. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι η ενέργεια (πραγμάτωση) είναι πιο σημαντική από τη δυνατότητα. (Σχ. Φ. Υ.)

8.    φύσει–παρά φύσιν: Η τυποποιημένη δοτική φύσει δηλώνει συμφωνία ή αιτία (συνώνυμη η έκφραση κατὰ φύσιν). Σύμφωνο με τη φύση ή οφειλόμενο σε αυτήν είναι ό,τι γίνεται πάντα (ή σχεδόν πάντα) με τον ίδιο τρόπο και αφορά μια μεγάλη ομάδα ομοειδών όντων ή φαινομένων: πάντα τὰ φύσει ἢ αἰεὶ οὕτω γίγνεται ἢ ὡς ἐπὶ τὸ πολύ (Φυσικά 198b35­36). Παρὰ φύσιν είναι οποιαδήποτε διεργασία, λειτουργία ή κίνηση παραβιάζει τη φυσική νομοτέλεια (την ομοιότροπη ή σχεδόν ομοιότροπη επανάληψη λειτουργιών και φαινομένων). Γι’ αυτό και το παρὰ φύσιν προϋποθέτει συχνά τον εξαναγκασμό, τη βία ή την ανθρώπινη απόπειρα να αναιρεθεί η φυσική τάξη. (Σχ. Φ. Υ.)

Ο άνθρωπος γεννιέται με την προδιάθεση να δεχτεί τις αρετές. Γι’ αυτό η γένεσή τους δεν είναι αντίθετη στη φύση. Βέβαια, δεν υπάρχουν ούτε εκ φύσεως, γι’ αυτό και χρειάζεται η επανάληψη και ο εθισμός, ώστε να φτάσει ο άνθρωπος στην τελείωση, στην εκπλήρωση του σκοπού. Για να κατακτήσει, λοιπόν, ο άνθρωπος την ηθική αρετή είναι αναγκαία η προαίρεση, η προσωπική επιλογή δηλαδή, και η συνεχής προσπάθειά του στη συνέχεια.

9.    οὐδεμία... ἐγγίνεται: Ο Αριστοτέλης απορρίπτει εδώ την αριστοκρατική διδασκαλία ότι η αρετή είναι δώρο της φύσης, που τελεσίδικα δίνεται ή όχι από τη γέννησή του στον άνθρωπο. (Σχ. Φ. Λ. )

Η παλιά αυτή αριστοκρατική αντίληψη φαίνεται στα λόγια της Αντιγόνης προς την Ισμήνη: καὶ δείξεις τάχα εἴτ' εὐγενὴς πέφυκας, εἴτ' ἐσθλῶν κακή. Και ο Πλάτωνας πίστευε ότι η φύση συντελεί σημαντικά στην επιλογή του άριστου βίου. Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και για τον Αριστοτέλη η ύψιστη ευδαιμονία είναι ανέφικτη για τον απλό άνθρωπο και τον δούλο, άρα και η ηθική του Αριστοτέλη είναι σε κάποιο βαθμό αριστοκρατική. Με τις θέσεις του αυτές ο Αριστοτέλης γεφυρώνει κατά κάποιο τρόπο τις απόψεις που αντιμετώπιζαν την αρετή ως κληρονομικό χάρισμα λίγων και τις απόψεις κυρίως κάποιων από τους σοφιστές, οι οποίοι θεωρούσαν την αρετή ως μια σύμβαση μεταξύ των ανθρώπων η οποία είναι αντίθετη στη φυσική προδιάθεση του ανθρώπου.

10. τελειουμένοις: και σε άλλο έργο του ο Αριστοτέλης λέει πως η αρετή είναι τελείωσίς τις. θεωρεί δηλαδή ότι ο άνθρωπος ολοκληρώνεται, γίνεται τέλειος, με την απόκτηση της αρετής, εκπληρώνοντας έτσι τον σκοπό (τέλος) της ύπαρξής του. «...οἷς ὑπάρχει τὸ τέλος, σπουδαῖον <ὄν>, ταῦτα λέγεται τέλεια. κατὰ γὰρ τὸ ἔχειν τὸ τέλος τέλεια». (Σχ. Φ. Λ.)

Κατά τον Αριστοτέλη, τέλεια είναι αυτά που έχουν φτάσει στο τέλος τους, στην πιο αξιόλογη στιγμή τους και λέγονται τέλεια, γιατί έχουν εκπληρώσει τον σκοπό που η φύση προόριζε για αυτά. Για τον φιλόσοφο η αρετή είναι τελείωση, δηλαδή ολοκλήρωση, αφού αυτή οδηγεί στην ευδαιμονία, τον ανώτερο σκοπό του ανθρώπου και των πολιτικών κοινωνιών. Η ηθική του Αριστοτέλη είναι τελολογική.

11.  ἔχοντες: σύγχρονο, οὐ  χρησάμενοι: προτερόχρονο. Δηλώνεται ότι η χρήση των αισθήσεων γίνεται ταυτόχρονα με την κατοχή τους. ἐνεργήσαντες: προτερόχρονο, μαθόντας: προτερόχρονο: Δείχνουν ότι για την κατάκτηση μιας αρετής είναι αναγκαίο να προηγηθεί η αντίστοιχη πράξη. ποιοῦντες: σύγχρονο, οἰκοδομοῦντες: σύγχρονο, κιθαρίζοντες: σύγχρονο, πράττοντες: Δείχνουν ότι η κατάκτηση των αρετών είναι μια συνεχιζόμενη, εξελικτική και διαδικασία που στηρίζεται στην επανάληψη.

12. Τονίζει ότι είναι αδύνατος ο εθισμός σε ό,τι υπάρχει εκ φύσεως.

13. Έχει μεταβατική και προσθετική σημασία, αφού ο φιλόσοφος θα προσθέσει ένα νέο επιχείρημα για να αποδείξει τη θέση που απέδειξε και πριν, ότι δηλαδή οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως.

14. Το επίρρημα αναφέρεται στις αισθήσεις. Εκεί δεν είναι αναγκαία η πολλαπλή επανάληψη. Συμπεραίνουμε έτσι ότι είναι αναγκαία στις αρετές και στις τέχνες.

15. Κυρίως χρησιμοποιεί το α’ πληθυντικό πρόσωπο. Όταν όμως μιλά για τις τέχνες χρησιμοποιεί το γ’ πληθυντικό. Ίσως αυτό να είναι στοιχείο προφορικότητας. Εξάλλου, γνωρίζουμε ότι τα κείμενα που μελετάμε είναι οι προσωπικές σημειώσεις του Αριστοτέλη. Ίσως προσπαθεί να δώσει ποικιλία στον λόγο του. Ίσως, τέλος, να χρησιμοποιεί το γ’ πληθυντικό για τις τέχνες, επειδή δεν τοποθετεί τον εαυτό του στους τεχνίτες.

16. Ο Αριστοτέλης δεν τοποθετεί τις αρετές στις τέχνες. Ίσως είναι κι αυτό ένα στοιχείο προφορικότητας ή ίσως «παρασύρεται» ο φιλόσοφος σε αυτή την αναλογία επειδή και στις αρετές και στις τέχνες ακολουθείται η ίδια διαδικασία.

17. Ο Αριστοτέλης λέει ότι κάποιος γίνεται ενάρετος, όταν κάνει ενάρετες πράξεις. Μοιάζει να ενέχει παραδοξότητα αυτή  η σκέψη, αλλά αυτή η αρχική εντύπωση αναιρείται αν καταλάβουμε ότι το δυνάμει στην περίπτωση των ηθικών αρετών εκδηλώνεται με πράξεις -αυτές είναι πράξεις άσκησης σε μία αρετή- όπως και το ενεργεία, μόνο που τώρα αυτές οι πράξεις αυτές είναι πράξεις εφαρμογής της συγκεκριμένης αρετής, ενώ αυτή έχει ήδη κατακτηθεί κι έχει γίνει μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα. 

18. Είναι οι αντιθέσεις φύσει - ἀρεταί και πρότερον - ὕστερον,  οι αναλογίες ὥσπερ  καὶ…,  οἷον  οἰκοδομοῦντες …,  οὕτω  δὴ…., τα παραδείγματα (της πέτρας και της φωτιάς, των αισθήσεων, των τεχνών και των αρετών) και η επιλογή σύστοιχου αντικειμένου και κατηγορουμένου με ομόρριζες λέξεις που δίνει έμφαση στις τρεις ηθικές αρετές, τη δικαιοσύνη, τη σωφροσύνη και την ανδρεία.

19. Σχήμα άρσης και θέσης: οὐ  γὰρ  ἐκ  τοῦ   πολλάκις  ἰδεῖν  ἢ  πολλάκις  ἀκοῦσαι  τὰς  αἰσθήσεις  ἐλάβομεν,  ἀλλ’  ἀνάπαλιν  ἔχοντες  ἐχρησάμεθα

Σχήμα εξ αναλόγου: τὰς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν (ενν. ἐνεργοῦμεν)

Σχήμα από κοινού: οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί (ενν. γίνονται) / τὰ μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα (ενν. πράττοντες)  σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι (ενν. γινόμεθα).

Το ύφος του Αριστοτέλη χαρακτηρίζεται από λιτότητα και σαφήνεια. Κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας και ο τόνος είναι επιστημονικός.

20.Ο Αριστοτέλης, ως γνήσιος επιστήμονας, κατά διαστήματα διατυπώνει ή αναδιατυπώνει τα συμπεράσματά του, καθιστώντας έτσι σαφή την πορεία της σκέψης του.

21. Ο Αριστοτέλης δεν αρκείται μόνο σε θεωρητικές τοποθετήσεις, αλλά αξιοποιεί παραδείγματα και παρατηρήσεις της καθημερινής ζωής, για να στηρίξει τον θεωρητικό του στοχασμό και τα επιχειρήματά του. Αξιοποιεί την εμπειρική μέθοδο όχι μόνο στη μελέτη των φυσικών επιστημών, με τις οποίες ασχολήθηκε, αλλά και στην καθαρή φιλοσοφική σκέψη.

22.Ένας από τους σκοπούς της παιδείας είναι η καλλιέργεια ηθικών αρετών.

23.Όλα τα είδη ζώων και φυτών είναι αναγκαία για την ισορροπία της φύσης.

24.Τα κοινά σημεία εντοπίζονται στο γεγονός ότι η αρετή αποδεικνύεται με αντίστοιχες ενέργειες και στην απουσία της ανάγκης της διδασκαλίας.