Μια πρώτη (πολύ προσωπική) ματιά στα θέματα των πανελληνίων στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας – Ενδεικτικές απαντήσεις (πολύ προσωπικές)

 

Της Βασιλικής Σταμάτη

Μια πρώτη (πολύ προσωπική) ματιά στα θέματα των πανελληνίων στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας – Ενδεικτικές απαντήσεις (πολύ προσωπικές)

Στα σημερινά θέματα στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας θα έλεγα ότι έγινε προσπάθεια να συνάδουν με τα νέα προγράμματα σπουδών. Δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στον βιωματικό και προσωπικό χαρακτήρα και φαίνεται να απομακρυνόμαστε από τις τυποποιημένες ερωτήσεις – απαντήσεις των προηγούμενων χρόνων. Αυτό είναι πιο εμφανές στο θέμα Δ. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα καλό σημάδι. Περιμένω όμως να δω τις οδηγίες πάνω στις οποίες θα στηριχθούν οι βαθμολογητές, των οποίων η επιμόρφωση πάνω σε αυτή τη νέα μορφή υπήρξε στοιχειώδης κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους. Βέβαια, δεν μπορώ να μην πω ότι το θέμα μάλλον είναι μια πρόσκληση των νέων ανθρώπων στο ψέμα και στην υποκρισία, αφού όλοι ξέρουμε πόσο μικρή και περιορισμένη είναι η σχέση των παιδιών σήμερα με το εξωσχολικό διάβασμα. Αυτό σίγουρα είναι μειονέκτημα. Ας ενημερώσουν την εκπαιδευτική κοινότητα οι βαθμολογητές (μιας και φέτος δήλωσα κώλυμα) για το ποσοστό αυτών που αποφάσισαν να πάνε κόντρα στη «λογική» και να πουν ότι δεν έχουν καμιά σχέση ή έχουν πολύ μικρή με την ανάγνωση. Για το Γ θέμα, θα έλεγα ότι είναι προσεγγίσιμο από τους/τις υποψήφιους/ες, ωστόσο θεωρώ ότι είναι μακριά από αυτά που τους αρέσουν και τους τραβούν το ενδιαφέρον. Στα ζητούμενα του Β ερωτήματος ζορίστηκα λίγο. Δεν τα απάντησα γραπτώς τόσο γρήγορα όσο νόμιζα κι αυτό μάλλον μου δημιουργεί κάποιες επιφυλάξεις. Η περίληψη τέλος που κυρίως περιορίζεται σε μια μόνο παράγραφο του κειμένου αναφοράς ίσως να προβλημάτισε σημαντικά τους μαθητές/τριες για το αν βαδίζουν στο σωστό δρόμο.

Ενδεικτικές Απαντήσεις

Α

Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά τους λόγους για τους οποίους η λογοτεχνική ανάγνωση συνιστά λυτρωτική απόλαυση για τον συγγραφέα στο Κείμενο 1 (60-70 λέξεις). Μονάδες 15

Για τον συγγραφέα το διάβασμα είναι μια δημιουργική ενασχόληση. Με το διάβασμα ξαναγυρίζει στα χρόνια της εφηβείας του και γεμίζει με τρυφερά συναισθήματα και βεβαιότητα, ενώ συγχρόνως ξεκινά ένα νοερό διάλογο με τους συγγραφείς των βιβλίων. Ο άνθρωπος μέσα από την ανάγνωση γιατρεύεται από όσα τον βασανίζουν. Ο αναγνώστης χάνεται μέσα στις ιστορίες των ηρώων, ενώ η ψυχή αλλάζει και παίρνει δύναμη για να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες.

Β

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

 α. Ο συγγραφέας του Κειμένου 1 διαβάζει λογοτεχνία κυρίως γιατί αυτή σχετίζεται με τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις.  β. Ο συγγραφέας του Κειμένου 1 συνήθιζε να διαβάζει προγραμματισμένα. γ. Το «γράφειν» στο Κείμενο 2 χρησιμοποιείται κυριολεκτικά σε όλο το κείμενο. δ. Το «γράφειν» στο Κείμενο 2 δεν συνδέεται με ιστορικά και επιστημονικά επιτεύγματα. ε. Σύμφωνα με τα Κείμενα 1 και 2 τόσο η αναγνωστική όσο και η συγγραφική δραστηριότητα παρηγορούν τον άνθρωπο. Μονάδες 10

α) Λ (Η προσωπική ανάγνωση απαιτεί συνήθως μια εσωτερική απομόνωση και όχι να σου επιβάλλεται εξωτερικά / ακόμη πιο αδέσμευτο)

β) Λ (Οι ώρες του διαβάσματος είναι διάσπαρτες σε όλη τη διάρκεια της μέρας και της νύχτας που τείνουν να ενοποιηθούν σε έναν αλλόκοτο χωροχρόνο)

 γ) Λ (Γράφει μες στη μνήμη του, γράφει με το χέρι του, γράφει με τα έργα του)

δ) Λ (Μέσα στην Ιστορία του κόσμου, οι φημισμένοι, οι άξιοι, οι μεγάλοι οι ήρωες. Μέσα στην Ιστορία των Επιστημών, οι σπουδαίοι)

ε) Σ (1: μας οπλίζουν με κουράγιο / 2: το γράφειν –συνειδητό ή όχι, εκούσιο ή και ακούσιο, φανερό ή και κρυφό– αποτελεί την έσχατη, ακραία παρηγοριά για τη θνητότητα που τους πολιορκεί και που τελικά τους καταβάλλει)

* Θα μπορούσαν να δοθούν κι άλλα σημεία των κειμένων

Β2

α.  Ο σκοπός του συγγραφέα του Κειμένου 1 είναι να ευαισθητοποιήσει στο ζήτημα της λογοτεχνικής ανάγνωσης. Πώς το επιτυγχάνει; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αναφέροντας από το κείμενο δύο (2) σημεία στίξης και δύο (2) σχήματα λόγου. Να προσδιορίσετε για το καθένα τη λειτουργία του (μονάδες 8).  

β.  Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία του ερωτήματος στην 5 η  παράγραφο του Κειμένου 2 «Γιατί όλοι … εαυτό του;» (μονάδες 7).  Μονάδες 15

Επιτυγχάνει αυτό τονίζοντας τη στενή σχέση που είχε από παιδί με το βιβλίο και το διάβασμα και δίνοντας τις ωφέλειες της ανάγνωσης στους ανθρώπους.

α. Σημεία Στίξης: «ανέβασα πυρετό»: Θέλει προφανώς να δηλώσει ότι παρίστανε τον άρρωστο για να μείνει στο σπίτι για να διαβάσει. Δηλώνει κάτι αντίθετο από την πραγματικότητα. Δίνουν έμφαση στον τρόπο που αντιμετώπιζε από παιδί το διάβασμα και στο πάθος του. Συγχρόνως, σήμερα αντιμετωπίζει με χιούμορ το γεγονός.

–τι ειρωνεία!–: Θαυμαστικό: Δηλώνει ειρωνεία, έκπληξη, αλλά και μια θετική διάθεση για το γεγονός ότι απρόσμενα τώρα έχει πολύ χρόνο για διάβασμα

Σχήματα λόγου: λες και εγείρονται οι συγγραφείς και συνομιλούν μαζί μου: παρομοίωση. Αισθητοποιείται η βιωματική και συναισθηματική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον συγγραφέα και τους συγγραφείς των βιβλίων που διαβάζει.

Τέτοια κείμενα έρχονται και γιατρεύουν την ψυχή: προσωποποίηση. Δίνεται έμφαση στη θεραπευτική και παρηγορητική λειτουργία της ανάγνωσης.

β. Εκφράζει την απορία γιατί να γράφει κανείς ενώ ξέρει ότι για τα πάντα υπάρχει ένα τέλος. Τόσο για την ίδια την ύπαρξή του όσο και για τον κόσμο στον οποίο ζει. Μήπως, λόγω αυτής της φθαρτότητας και της νομοτέλειας του τέλους, είναι μάταιο κάτι τέτοιο; Για ποιον άραγε γράφει; Το ερώτημα απαντάται αμέσως μετά· το γράψιμο είναι μια παρηγοριά αθανασίας. Ο συντάκτης του κειμένου προβληματίζει έτσι τον δέκτη, διεγείρει την προσοχή του, τον ενεργοποιεί επιτυγχάνοντας τη συμπόρευσή στη δική του άποψη και τον ευαισθητοποιεί/συγκινεί. Συγχρόνως το κείμενο αποκτά προφορικότητα, αμεσότητα, δραματικότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα.

Β3

Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της τρίτης παραγράφου του Κειμένου 2 («Πλάσματα … γράφουν») να εξηγήσετε πώς ο άνθρωπος κατά τον συγγραφέα κερδίζει τη μάχη με τον χρόνο (60-70 λέξεις).     Μονάδες 15

Στην παράγραφο αυτή ο συγγραφέας θεωρεί ότι με το γράψιμο ο άνθρωπος κερδίζει μια μορφή αθανασίας. Κατορθώνει να ζει για πάντα ακόμα κι αν είναι ένας καθημερινός άνθρωπος που το όνομά του συνδέεται με μια οικογένεια ή μια επαγγελματική δραστηριότητα.  Αυτοί βέβαια που το όνομά τους μένει αιώνιο για όλες τις γενιές που θα ακολουθήσουν είναι όσοι ήρωες δοξάστηκαν σε μεγάλες στιγμές της ιστορίας, οι σπουδαίοι επιστήμονες, οι άγιοι της Εκκλησίας και οι γνήσιοι συγγραφείς. Είναι όλοι αυτοί για τους οποίους η γραφή κατάργησε τη θνητότητα.

Γ

Γ1

Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος, κατά τη γνώμη σας; Ποιο ρόλο έχει η Ποίηση στην προσωπική σας ζωή; Να απαντήσετε αξιοποιώντας τουλάχιστον τρεις (3) κειμενικούς δείκτες (150-200 λέξεις). Μονάδες 15

Το θέμα του ποιήματος θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η γέννηση της ποίησης. Το κεντρικό ερώτημα για το ποιητικό υποκείμενο είναι κάτω από ποιες συνθήκες και μέσα σε τι καταστάσεις έρχεται η έμπνευση για τη συγγραφή ενός ποιήματος. Αυτές δεν είναι άλλες από την εξωτερική πραγματικότητα και τις αντανακλάσεις της στην εσωτερική ζωή του ανθρώπου. Οι πολλές επαναλήψεις που εντοπίζονται στο ποίημα συνηγορούν σε αυτό. Εντοπίζουμε την πολλαπλή επανάληψη της λέξης «πράγματα», τα οποία παραπέμπουν σε καταστάσεις του παρελθόντος ή του παρόντος σαν τα απρόσμενα της ζωής ή τα απραγματοποίητα όνειρα. Εκεί μέσα γεννιέται η ποίηση. Η χρήση του β’ ενικού προσώπου που επιλέγει ο ποιητής παραπέμπει σε μια συνομιλία τόσο με τον εαυτό του όσο και με κάθε ομότεχνό του ή και με κάθε άνθρωπο, όλους τους φίλους της ποίησης και τονίζει έτσι ότι η πηγή της ποίησης δεν είναι άλλη από την εξωτερική και εσωτερική ζωή του ανθρώπου. Ένα αξιοπρόσεκτο σημείο είναι οι διάσπαρτες αντιθέσεις που υπάρχουν στο ποίημα. Μια τέτοια είναι αυτή ανάμεσα στα σοβαρά και ανόητα για τα οποία κάθε άνθρωπος έθεσε σε κίνδυνο τη ζωή του και που προφανώς κατάλαβε αργότερα αν άξιζαν ή όχι. Η ποίηση για μένα είναι μια παρηγοριά κι ένα καταφύγιο στα δύσκολα. Βρίσκω μέσα σ’ αυτή διεξόδους και λύσεις σε προβληματισμούς για το νόημα της ζωής και τις αξίες που πρέπει αυτή να έχει.

·         Ένας δείκτης που θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί είναι η εναλλαγή των ρηματικών χρόνων, κυρίως μεταξύ του ενεστώτα και του αόριστου. Για παράδειγμα, στο απόσπασμα «για πράγματα που τα προγραμμάτισες και δεν σου βγήκαν 

γι’ άλλα που τα σχεδίασαν άλλοι και βγήκαν διαφορετικά 

για πράγματα που σου έτυχαν χωρίς να τα περιμένεις 

για πράγματα που μόνο τα ονειρεύτηκες 

και κάποτε, μία στις χίλιες, πραγματώθηκαν…»

όπου κυριαρχεί ο αόριστος και παραπέμπει σε όλες της ματαιώσεις του παρελθόντος

και στο απόσπασμα

«για πράγματα που έλεγες δεν θα συμβούν ποτέ 

και τώρα συμβαίνουν μπρος στα μάτια σου 

γι’ άλλα που επαναλαμβάνονται μ’ ελάχιστες παραλλαγές 

για πράγματα που πουλιούνται μόλις πιάσουν   

κατάλληλη τιμή»

όπου ο ενεστώτας τονίζει την απαράλλαχτη επαναληπτικότητα της καθημερινότητας.

·         Ένας άλλος είναι η χρήση των αποσιωπητικών στο τέλος, τα οποία δίνουν εμφατικά τη ματαίωση των ονείρων και τις πληγές αυτής της ματαίωσης, που τελικά γίνονται όμως πηγές της ποίησης.

·         Ο πεζολογικός τόνος του ποιήματος και το καθημερινό λεξιλόγιο γενικότερα   (μία στις χίλιες) παραπέμπει στη σχέση της ποίησης με την πραγματική ζωή.

Δ

Δ1

Ποια είναι η σχέση σας με την ανάγνωση βιβλίων και ποιος ο ρόλος της στη γενικότερη διαχείριση του προσωπικού σας χρόνου; Με αφόρμηση τα Κείμενα 1 και 2 αποφασίζετε να καταθέσετε την προσωπική σας εμπειρία στο ιστολόγιο του σχολείου σας. Να δικαιολογήσετε την όποια επιλογή σας. (300-350 λέξεις). Μονάδες 30

-          Στο πρώτο ζητούμενο εγώ (βέβαια με το θάρρος που μου δίνουν τα χρόνια που κουβαλάω στην πλάτη μου) θα έγραφα ότι σχεδόν δεν έχω καμιά σχέση με την ανάγνωση βιβλίων. Ότι παίζω κυρίως ηλεκτρονικά παιχνίδια ή συνδέομαι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Εκεί καμιά φορά πέφτω πάνω σε κανένα ποίημα ή σε καμιά ιστορία. Μερικά από αυτά μου αρέσουν ή τα καταλαβαίνω και μερικά ούτε μου αρέσουν ούτε τα καταλαβαίνω. Μεγάλη ευθύνη γι’ αυτό έχει και το σχολείο που με βάζει από το Δημοτικό ακόμα να παπαγαλίζω τη μεταφορά και την παρομοίωση. Ευθύνη βέβαια θα ρίξω και στην εποχή μας με την τεχνολογική έκρηξη και την κυριαρχία της εικόνας. Από μωρό, μου λέει η μάνα μου, μέσα στο παιδικό πάρκο στηριζόμουν στο δίχτυ του και κολλούσα στην τηλεόραση. Το ίδιο γινόταν και μεγαλύτερος/η, όταν πηγαίναμε με φίλους σε ταβέρνες και μου έδιναν το κινητό να παίζω, για να κάθομαι ήσυχος/η.

Υποθέτω ότι θέλουν να ακούσουν για μια αγαπητική σχέση με την ανάγνωση βιβλίων που «δυστυχώς» η εποχή μας δεν επιτρέπει στο βαθμό που θα θέλαμε.

-          Στο δεύτερο ζητούμενο θα έγραφα ότι τώρα που μεγάλωσα και κατάλαβα σε κάποιο βαθμό την αξία του διαβάσματος εξωσχολικών βιβλίων, δεν έχω καθόλου ελεύθερο χρόνο, για να διαβάσω. Αυτό έγινε εντονότερο στα χρόνια του λυκείου και περισσότερο στη Γ’ τάξη, λόγω της προετοιμασίας για τις πανελλήνιες εξετάσεις. Διαβάζω, λοιπόν, και μάλιστα πολύ, αλλά δεν διαβάζω εξωσχολικά βιβλία.

Υποθέτω ότι θέλουν να ακούσουν για επίπονη προσπάθεια να χωρέσει το διάβασμα μέσα στη ζωή ενός νέου ανθρώπου, ώστε να υπάρχει δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου κι επαφή με τις τέχνες, τις επιστήμες και τις υψηλές αξίες.

-          Ο τύπος του κειμένου, αφού δημοσιεύεται στο ιστολόγιο του σχολείου, θα πρέπει να είναι άρθρο. Όχι, τόσο με τη μορφή που το διδάσκαμε μέχρι πέρυσι (τίτλος, επίκαιρο γεγονός, αντικειμενική οπτική, ουδέτερο ύφος, πληροφοριακή και επιχειρηματολογική στόχευση), αλλά με  έντονο τον βιωματικό/προσωπικό χαρακτήρα. Υποθέτω με ύφος κοντινό στο κείμενο 1 και σίγουρα κοντά στα σύντομα προσωπικά κείμενα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Θα επέλεγα έτσι να γράψω σε α’ ενικό πρόσωπο.

-          Με βάση την εκφώνηση θα πρέπει να αξιοποιηθούν στον πρόλογο ως αφόρμηση στοιχεία των κειμένων 1 και 2. Για όσους μαθητές/τριες αποφάσισαν να μιλήσουν για μια πιο στενή σχέση με το διάβασμα (υποψιάζομαι η πλειοψηφία και ίσως καλά έκαναν τα παιδιά – σε τέτοιες στιγμές προτιμάς να πατήσεις στα σίγουρα), τα παραπάνω κείμενα μπορούν να βοηθήσουν και στην ανάπτυξη των δύο ζητουμένων.