Κειμενικά Στοιχεία Λογοτεχνικού Έργου: Η περιγραφή σε ένα λογοτεχνικό έργο
Επιμέλεια: Βασιλική Σταμάτη, Φιλόλογος
Περιγραφή
Ενώ η αφήγηση είναι αναπαράσταση πράξεων και
συμβάντων, η περιγραφή είναι αναπαράσταση αντικειμένων, χώρων, προσώπων.
Η αφήγηση
δίνει έμφαση στη χρονική και δραματική άποψη της διήγησης. Η περιγραφή
αντίθετα, φαίνεται να αναστέλλει τη ροή του χρόνου.
Γεννάται
ωστόσο το ερώτημα πώς θα ονομάσουμε, περιγραφή ή αφήγηση, μια μάχη ή μια
καταιγίδα.
Όλα τα είδη της περιγραφής αποτελούν παύση
από πλευράς χρόνου. Εξαίρεση αποτελεί η περιγραφή - πράξη, η οποία δεν προκαλεί
άρση του χρόνου, αλλά αντίθετα προσθέτει χρονικότητα.
Είδη Περιγραφής
1)
Περιγραφή ως οπτικό αποτέλεσμα (περιγραφή - θέαμα)
Εδώ ανήκουν
οι περιγραφές:
*προσώπων
*αντικειμένων
*της
φύσης (κυρίως)
2)
Περιγραφή ως αποτέλεσμα λόγου (περιγραφή - λόγος)
Εδώ
καταγράφονται:
*διάλογοι
όπου διατηρείται το ιδίωμα των ηρώων της ιστορίας
* λόγος
ενός δρώντος προσώπου
3)
Περιγραφή ως αποτέλεσμα πράξης (περιγραφή - πράξη)
Εδώ
παρουσιάζονται οι χαρακτήρες να εργάζονται οι ίδιοι στο αντικείμενο που
περιγράφεται. Αυτές τις περιγραφές ονομάζουμε «ομηρικές» επειδή ενδεικτικό τους
παράδειγμα αποτελεί η ομηρική περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα την ώρα που κατασκευάζεται
από τον Ήφαιστο.
Λειτουργίες της Περιγραφής
Ο ρόλος
που διαδραματίζουν τα περιγραφικά μέρη αποτελούν τις λεγόμενες διηγητικές
λειτουργίες της περιγραφής. Αυτές είναι:
Α) Διακοσμητική
Λειτουργία: Δημιουργεί ένα διάλειμμα μέσα στη διήγηση με αποτέλεσμα ο ρόλος της
να είναι καθαρά αισθητικός. Π.χ. η ασπίδα του Αχιλλέα στο Σ της Ιλιάδας.
Β) Επεξηγηματική
και ταυτόχρονα Συμβολική Λειτουργία: Είναι οι περιγραφές ενδυμάτων,
επιπλώσεων, πιστές απεικονίσεις των μορφών (πορτρέτων) οι οποίες αποκαλύπτουν
και παράλληλα δικαιολογούν την ψυχολογία των δρώντων προσώπων, της οποίας
αποτελούν την ίδια στιγμή την αιτία και το αποτέλεσμα.
Επίσης
μπορεί να επιτελούν:
α) την οργανωτική
λειτουργία: συμβάλλει στο να αντιληφθούμε το λογικό πλαίσιο της συνάρθρωσης του
αφηγήματος.
β) την οριοθετική
λειτουργία: καθορίζει το πλαίσιο δράσης.
γ) την πληροφοριακή
λειτουργία: με άμεσα ή έμμεσα στοιχεία προσανατολίζει τον αναγνώστη.
δ) την αναφορική
λειτουργία
ε) τη δηλωτική
λειτουργία: φανερώνει τη διάθεση ενός ήρωα.
στ) τη συνδετική
λειτουργία: ενώνει 2 διαφορετικά τμήματα του αφηγηματικού κειμένου
ζ) την αναλογική
ή αντιθετική λειτουργία: δείχνει τη σχέση αναλογίας ή αντίθεσης με την
αφήγηση
Γενικότερα, η
περιγραφή, εκτός του ότι προσφέρει αισθητική συγκίνηση και δίνει πληροφορίες
για τους χαρακτήρες και το χωροχρόνο, βοηθά τόσο στην κλιμάκωση της πλοκής και
την πρόκληση αγωνίας όσο και στην αποκλιμάκωση της έντασης μετά από κάποια
έντονη σκηνή
Προσωπογραφία - Πορτρετογραφία
Σ' ένα αφηγηματικό κείμενο εκτός από τις
περιγραφές τοπίων, επαγγελματικών δραστηριοτήτων, εθίμων κ.τ.λ., συναντάμε και
περιγραφές προσώπων οι οποίες περιλαμβάνουν τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους,
την ενδυμασία, την ηλικία, και υποδηλώσεις εσωτερικών χαρακτηριστικών,
κοινωνικής τάξης. Πρόκειται για τις γνωστές προσωπογραφίες.
Η
αφηγηματική πορτρετογραφία μπορεί να περιλαμβάνει:
1)
περιγραφές που αναφέρονται στη γενική εξωτερική εμφάνιση και αποτελούν
συνδηλωτικούς δείκτες, θετικούς ή αρνητικούς, της ομορφιάς.
2)
περιγραφές που προβάλλουν την ενδυμασία αναλυτικά ή συνεκδοχικά και
δηλώνουν την κοινωνική τάξη και την οικονομική κατάσταση.
3)
προσωπογραφίες που αποδίδουν στοιχεία του εσωτερικού κόσμου και
αποτυπώνουν τη συμπεριφορά ή το χαρακτήρα των δρώντων προσώπων. Επίσης μπορεί
να περιγράφεται η ψυχολογική τους κατάσταση και να γίνεται αναφορά σε κάποιο
συναίσθημα που πιθανόν να εγείρει την προσοχή του αποδέκτη.
4) Η
περιγραφή με στοιχεία που έχουν σχέση με τον τρόπο ζωής.
5) Μια αυτοπροσωπογραφία.
Βιβλιογραφία
Λογοτεχνία, Φάκελος Υλικού – Δίκτυα Κειμένων, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
Λογοτεχνία, Φάκελος Εκπαιδευτικού, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
«Εμείς και οι άλλοι…», Δίκτυο Κειμένων, Φάκελος Υλικού, Νεοελληνική Γλώσσα, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, 2019
Συντακτικό της νέας ελληνικής, Α’ Β’ Γ’ Γυμνασίου, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.
Νεοελληνική Γραμματική, αναπροσαρμογή της μικρής νεοελληνικής γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.
Κούγκουλος Θανάσης, Η πρόσληψη του λογοτεχνικού χώρου από τη νεοελληνική κριτική, Ζητήματα νεοελληνικής φιλολογίας, Μετρικά Υφολογικά Κριτικά Μεταφραστικά, Πρακτικά ΙΔ’ Διεθνούς Επιστημονικής Συνάντησης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Μεσαιωνικών και Νέων Ελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2016.
Παπαντωνάκης Γ., Κωτόπουλος Τ., Σκηνικό, Χαρακτήρες, Πλοκή, Διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο: Για παιδιά και νέους, Εκδοτικός Όμιλος Ίων, 2011
Barry Peter, Γνωριμία με τη θεωρία, μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία, μτφ. Αναστασία Νάτσινα, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2013
Φρυδάκη Ευαγγελία, Η θεωρία της λογοτεχνίας στην πράξη της διδασκαλίας, εκδόσεις Κριτική, 2003
Μυλιωνάκου – Σαϊτάκη Γιούλα, Προσεγγίσεις στη θεωρία της Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Φυτράκη, 2006
Genette G., Σχήματα III, Εκδόσεις Πατάκη, 2007
Παπάζογλου Χ., Μετρική και Αφήγηση, ΜΙΕΤ, 2012
Αποστολίδου Β., Κόκορης Δ., Μπακογιάννης Μ., Χοντολίδου Ε., Λογοτεχνική ανάγνωση στο σχολείο & στην κοινωνία, εκδόσεις Gutenberg, 2018
Βλαβιανού Α, Γκότση Γ., Καρακάση Κ., Καργιώτης Δ., Κατσικάρος Θ., Πιπινιά Ι., Προβατά Δ., Σπυροπούλου Α., Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, Τόμος Β’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2008
Γαραντούδης Ε., Καγιαλής Τ., Ροτζώκος Ν., Αναστασιάδου Α., Κωστίου Κ., Βογιατζόγλου Α., Μέντη Δ., Νεότερη Εληνική Λογοτεχνία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2008
Ρούσσου Βαρβάρα, Ο ελεύθερος στίχος υπό το πρίσμα της σύγχρονης μετρικολογίας: Τα πρώτα ελληνικά ελευθερόστιχα ποιήματα (1920 – 1940), Διδακτορική Διατριβή, 2007
Travers M., Εισαγωγή στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2005
M.H. Abrams, Λεξικό λογοτεχνικών όρων, μτφ. Γιάννα Δεληβοριά - Σοφία Χατζηιωαννίδου, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2005
Μάντης Κ., Δαδούση Ν., Δαμασκηνή Σ., Νεοελληνκή Λογοτεχνία Θεωρία, Εκδόσεις Χατζηθωμά, 2019
Σταμλάκου Μ., Ευγενικός Ι., Νεοελληνική Γλώσσα Θεωρία – Μεθοδολογία, Εκδόσεις Χατζηθωμά, 2019
Μήτσελος Α., Μήτσελος Σ., Νέα Ελληνικά Γ’ Λυκείου, Ελληνοεκδοτική, 2019
Πρόδρομος Π., Μαυρακάκης Μ., Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία, Γ’ Γενικού Λυκείου, Κριτήρια αξιολόγησης, Εκδόσεις Πατάκη, 2019
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου