Λογοτεχνικά Ρεύματα Υπερρεαλισμός Εξπρεσιονισμός

Υπερρεαλισμός – Εξπρεσιονισμός

Επιμέλεια: Βασιλική Σταμάτη Φιλόλογος

Υπερρεαλισμός

Α. Ο υπερρεαλισμός γεννήθηκε στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου βρέθηκαν οι περισσότεροι από τους κατοπινούς υπερρεαλιστές. Νέοι, όλοι, στρατεύτηκαν αναγκαστικά, είδαν τη φρίκη και, επιστρέφοντας από το μέτωπο, αμφισβητούν όλα όσα οδήγησαν στο σφαγείο του πολέμου, μαζί και τον Λόγο, που δεν μπόρεσε να εμποδίσει το αλληλοσπαραγμό. Β. Μορφή  1.        Αστιξία ή χαλαρή στίξη 2.        Ασύνδετο σχήμα 3.        Τολμηρές μεταφορές, παρομοιώσεις, μετωνυμίες, αντιθέσεις, εικόνες 4.        Επαναλήψεις 5.        Ελεύθερος ανομοιοκατάληκτος ανισοσύλλαβος στίχος 6.        Παράτολμοι μη αναμενόμενοι συνδυασμοί λέξεων και εικόνων, αν και η γλώσσα διατηρεί τη δομή της 7.        Λεξιλόγιο παρμένο από κάθε μορφή προφορικού ή γραπτού λόγου 8.        Τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι η αυτόματη γραφή, η τύχη, το υποσυνείδητο, η καταγραφή των ονείρων (όλα παρουσιάζονται όπως όταν ζούμε τα πιο τρελά μας όνειρα χωρίς παρέμβαση της λογικής, όχι όπως τα διηγούμαστε το πρωί όταν παρεμβαίνει το συνειδητό και η λογική).   Β. Περιεχόμενο  1.        Αντιπολεμικό πνεύμα 2.        Έρωτας: Ο έρωτας είναι σωματικός, συχνά βίαιος και μυστικιστικός. Η μοιραία ερωτική συνάντηση σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο οδηγεί σε αποκρυπτογράφηση των μυστικών και των μυστηρίων του κόσμου. Τότε προκύπτει ο τρελός έρωτας των υπερρεαλιστών. Και με αυτόν στράφηκαν εναντίον κάθε κοινωνικής σύμβασης και αστικής ηθικής. 3.        Η γυναίκα: Ο έρωτας ταυτίζεται με το γυναικείο σώμα. Η γυναίκα υμνείται ως το απόλυτο ερωτικό και γενικότερα ιδανικό 4.        Χιούμορ (συχνά μαύρο) 5.        Όνειρο 6.        Παράλογο 7.        Φύση 8.        Αισιοδοξία, αλλά και φρίκη 9.        Αντιφάσεις της σύγχρονης ζωής 10.         Κυριαρχεί η αίσθηση της όρασης μέσω ενός αεικίνητου βλέμματος 11.         Τα χρώματα: το κόκκινο χρώμα που συνδέεται με την επανάσταση, τη φωτιά, το αίμα, τη βία, τη ζωή, το θάνατο, το πάθος, την αγάπη, το θυμό - το μπλε χρώμα με τη γυναίκα, το νερό, τη νύχτα, τη λήθη, το θάνατο - το γαλάζιο με τη γαλήνη, την αλήθεια, την ελευθερία, την αιωνιότητα - το άσπρο με την αγνότητα, τη ζωή - το μαύρο με το πένθος, τη σιωπή 12.         Επαναστατικό κίνημα για την ολοκληρωτική απελευθέρωση του ανθρώπου από κάθε μορφή καταπίεσης. Στο τελευταίο μανιφέστο του υπερρεαλισμού λέγεται: ο υπερρεαλισμός είναι αιώνιος και ως αιώνιος μπορεί να αναθερμάνει πάντα την ελπίδα για ανατροπή της  καθεστηκυίας τάξης

Εξπρεσιονισμός

1.        Αντίδραση στο ρεαλισμό, το νατουραλισμό και το συμβολισμό. 2.        Άρνηση κάθε αληθοφάνειας και αντικειμενικής απεικόνισης 3.        Προβολή του κόσμου όπως αυτός εμφανίζεται στη φαντασία του καλλιτέχνη, ή όπως τον φαντάζονται ή τον νιώθουν τα πρόσωπα του έργου. 4.        Τάση προς την υπερβολή, έντονη συγκίνηση, έντονα πάθη 5.        Κυριαρχεί το αλλόκοτο, το πρωτόγονο, το ονειρικό και το φαντασιακό 6.        Επικρατεί η εικόνα και η μεταφορά 7.        Θέματα: ο πόλεμος και γενικά η βία και οι επιπτώσεις της στον άνθρωπο, η έκσταση, αλλά και η απόγνωση μπροστά στη μηχανή, την τεχνολογία, την  πρόοδο, τη μεγαλούπολη 8.        Αγωνιώδης προβληματισμός σχετικά με την καταστροφή στην οποία οδηγείται ο κόσμος και την ίδια στιγμή εκφράζεται ελπίδα για την ολοκληρωτική ανανέωση της ανθρωπότητας.

Βιβλιογραφία

Λογοτεχνία, Φάκελος Υλικού – Δίκτυα Κειμένων, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Λογοτεχνία, Φάκελος Εκπαιδευτικού, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής

 «Εμείς και οι άλλοι…», Δίκτυο Κειμένων, Φάκελος Υλικού, Νεοελληνική Γλώσσα, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, 2019

Συντακτικό της νέας ελληνικής, Α’ Β’ Γ’ Γυμνασίου, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.

Νεοελληνική Γραμματική, αναπροσαρμογή της μικρής νεοελληνικής γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.

Κούγκουλος Θανάσης, Η πρόσληψη του λογοτεχνικού χώρου από τη νεοελληνική κριτική, Ζητήματα νεοελληνικής φιλολογίας, Μετρικά Υφολογικά Κριτικά Μεταφραστικά, Πρακτικά ΙΔ’ Διεθνούς Επιστημονικής Συνάντησης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Μεσαιωνικών και Νέων Ελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2016.

Παπαντωνάκης Γ., Κωτόπουλος Τ., Σκηνικό, Χαρακτήρες, Πλοκή, Διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο: Για παιδιά και νέους, Εκδοτικός Όμιλος Ίων, 2011

Barry Peter, Γνωριμία με τη θεωρία, μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία, μτφ. Αναστασία Νάτσινα, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2013

Φρυδάκη Ευαγγελία, Η θεωρία της λογοτεχνίας στην πράξη της διδασκαλίας, εκδόσεις Κριτική, 2003

Μυλιωνάκου – Σαϊτάκη Γιούλα, Προσεγγίσεις στη θεωρία της Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Φυτράκη, 2006

Genette G., Σχήματα III, Εκδόσεις Πατάκη, 2007

Παπάζογλου Χ., Μετρική και Αφήγηση, ΜΙΕΤ, 2012

Αποστολίδου Β., Κόκορης Δ., Μπακογιάννης Μ., Χοντολίδου Ε., Λογοτεχνική ανάγνωση στο σχολείο & στην κοινωνία, εκδόσεις Gutenberg, 2018

Βλαβιανού Α, Γκότση Γ., Καρακάση Κ., Καργιώτης Δ., Κατσικάρος Θ., Πιπινιά Ι., Προβατά Δ., Σπυροπούλου Α., Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, Τόμος Β’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2008

Γαραντούδης Ε., Καγιαλής Τ., Ροτζώκος Ν., Αναστασιάδου Α., Κωστίου Κ., Βογιατζόγλου Α., Μέντη Δ., Νεότερη Εληνική Λογοτεχνία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2008

Ρούσσου Βαρβάρα, Ο ελεύθερος στίχος υπό το πρίσμα της σύγχρονης μετρικολογίας: Τα πρώτα ελληνικά ελευθερόστιχα ποιήματα (1920 – 1940), Διδακτορική Διατριβή, 2007

Travers M., Εισαγωγή στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2005

M.H. Abrams, Λεξικό λογοτεχνικών όρων, μτφ. Γιάννα Δεληβοριά - Σοφία Χατζηιωαννίδου, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2005