Αρχαία Ελληνικά Γ’ Λυκείου Θεματική Ενότητα 2 Διδακτική Ενότητα 5 Φάκελος Υλικού Σενάριο Διδασκαλίας

Φάκελος Υλικού – Αρχαία Γ’ Λυκείου

Θεματική Ενότητα 2:
Η δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας και η πολιτική αρετή

ΔΙΔΑΚΤΙΚΉ ΕΝΌΤΗΤΑ 5

Ο πρωταγόρειος μύθος: η κλοπή της φωτιάς - έντεχνη σοφία και λόγος

ΠΛΑΤΩΝ, Πρωταγόρας 321b-322a

Μ-σενάριο διδασκαλίας

Στόχοι – Οι μαθητές/τριες αναμένεται:

1. Να κατανοήσουν τις αιτιακές και χρονικές σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα στη μυθική αφήγηση, καθώς και τις σχέσεις αντίθεσης και αναλογίας, ώστε να μπορούν να αντιληφθούν τους διαφορετικούς αφηγηματικούς χαρακτήρες και άρα τον διαφορετικό ρόλο του καθενός στην ανθρώπινη εξέλιξη.

2. Να εντοπίσουν και να κατανοήσουν τις εξελικτικές φάσεις του ανθρώπου και τα στοιχεία που συνθέτουν την καθεμιά, καθώς και την προοικονομία της επόμενης φάσης του Δία.

3. Να δουν τον ανθρωπισμό του Πρωταγόρα μέσα από τη χωρίς διακρίσεις στάση του απέναντι στο ανθρώπινο γένος.

4. Να κατανοήσουν τη δύσκολη και μειονεκτική θέση στην οποία βρέθηκε ο άνθρωπος με το τέλος της εργασίας του Επιμηθέα και την ψυχοπνευματική κατάσταση του Τιτάνα μετά από αυτή. Να αναζητήσουν τις αιτίες και τους σκοπούς της απορίας του Προμηθέα και να αναζητήσουν τη σημασία των όρων απορία και ευπορία.

5. Να θυμηθούν τον ρόλο της μοίρας στην προηγούμενη ενότητα και να εντοπίσουν τη νέα αναφορά σε αυτή. Να κατανοήσουν τη σημασία της μετάβασης του ανθρώπου από το σκοτάδι στο φως. Να διευκρινίσουν ποιες ακριβώς φάσεις της ανθρώπινης διαμόρφωσης συντελούνται κατά τη διάρκεια της μετάβασης και να κατασταλάξουν στο ποια χαρακτηριστικά του ανθρώπου είναι έμφυτα και ποια επίκτητα.

6. Να κατανοήσουν το περιεχόμενο και τη σχέση των όρων τὴν ἔντεχνον σοφίαν, Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν, τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί, τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς, και να τους αντιδιαστείλουν με το περιεχόμενο του όρου πολιτική τέχνη.

7, Να αντιληφθούν τα ιδιαίτερα μορφικά χαρακτηριστικά της μυθικής αφήγησης.

8. Να μελετήσουν το τέλος του Προμηθέα, απολαμβάνοντας μαζί με το κείμενο αναφοράς ένα μέρος της βιντεοσκοπημένης παράστασης της αρχαίας τραγωδίας Προμηθεύς Δεσμώτης, συγχρόνως με τη μελέτη των παράλληλων κειμένων του βιβλίου, ώστε να προσεγγιστεί η προσωπικότητα του Προμηθέα πολύπλευρα.

Συνοπτική Παρουσίαση

1. Δίνεται στους μαθητές και στις μαθήτριες το κείμενο αναφοράς και οι μεταφράσεις του. Στη συνέχεια τους ζητείται να συμπληρώσουν με τα άλλα μέλη της ομάδας τους έναν πίνακα, ώστε να φανούν οι σχέσεις αιτιότητας, χρόνου, αντίθεσης και αναλογίας. Αφού ολοκληρωθεί αυτή η εργασία, θα πρέπει να σκεφτούν σχετικά με το τι συμβολίζουν όλα αυτά τα πρόσωπα – χαρακτήρες, αν αφαιρεθεί το μυθικό περίβλημα από τον λόγο του σοφιστή.

2. Αφού συζητηθούν τα θέματα της προηγούμενης εργασίας η εκπαιδευτικός ζητά από την τάξη να καταγράψουν στον πίνακα τις εξελικτικές φάσεις του ανθρώπου, προσπαθώντας μέσα από τη συζήτηση να αντιληφθούν την προοικονομία που εντοπίζεται εδώ για τη φάση του Δία που θα ακολουθήσει.

3.  Δίνονται στις ομάδες η περίφραση τὸ ἀνθρώπων γένος. Ζητείται να την αντικαταστήσουν με μονολεκτικό τύπο. Στόχος είναι να βρουν οι μαθητές και οι μαθήτριες αν η περίφραση προσδίδει κάτι στο νόημα και ποιο είναι αυτό. Σαν μια παρέκβαση, σαν ένα διανοητικό παιχνίδι η εκπαιδευτικός καλεί τους μαθητές και τις μαθήτριες να μπουν μέσα στο μυαλό του σοφιστή και να εικάσουν τι μπορεί να σκέφτεται, πώς βλέπει τον άνθρωπο ή ποια ιδεολογία έχει, όταν μιλά για γένος των ανθρώπων ή για τον άνθρωπο στη συνέχεια, αναμένοντας ίσως η συζήτηση να φτάσει στον ανθρωπισμό και στη δημοκρατικότητα του σοφιστή.

4. Περνώντας από τη φάση του Επιμηθέα στη φάση του Προμηθέα, οι μαθητές θα πρέπει να εντοπίσουν την ακριβολογία του Πρωταγόρα στην περιγραφή του αποτελέσματος της εργασίας του Τιτάνα στον άνθρωπο. Αναμένουμε αυτοί/ες να οδηγηθούν στα 4 περιγραφικά επίθετα (γυμνός, ανυπόδητος, άστρωτος, άοπλος). Σε τέσσερις μαθητές/τριες δίνεται να καρφιτώσουν στο ρούχο τους μια κόλλα Α4. Πάνω σε καθεμιά είναι γραμμένο ένα από αυτά τα επίθετα. Οι υπόλοιποι/ες θα πρέπει, αφού χωριστούν σε 4 ομάδες (η καθεμιά θα γνωρίζει ότι έχει ως αντικείμενο εργασίας ένα από τα τέσσερα επίθετα) να σκεφτούν κάποια από τα χαρακτηριστικά των ζώων που είδαμε στην προηγούμενη ενότητα και να τα καταγράψουν σε διαφορετικές κόλλες χαρτί. Μόλις τελειώσουν την εργασία τους, οι μαθητές που προσωποποιούν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά έρχονται στο κέντρο της αίθουσας και ανακοινώνουν το χαρακτηριστικό τους, Μπροστά τους έρχονται και στέκονται τα μέλη της αντίστοιχης ομάδας, ανακοινώνοντας και δείχνοντας τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά των ζώων. Με την ολοκλήρωση της δράσης θα έχει δραματοποιηθεί, εικονοποιηθεί και βιωθεί η μειονεκτική θέση του ανθρώπου σε σχέση με τα άλλα ζώα. Στη συνέχεια η συζήτηση στρέφεται στο περιεχόμενο και τη σημασία της απορίας του Επιμηθέα και του Προμηθέα, ζητώντας να βρουν και να συγκρίνουν τα αντικείμενα των αντίστοιχων φράσεων. Αφού ολοκληρωθεί η εργασία αυτή, ακολουθεί αναζήτηση στα λεξικά της σημασίας του όρου απορία και του όρου ευπορία που θα συναντούμε στο τέλος του αποσπάσματος.

5.  Στο φύλλο εργασίας και χωρισμένοι σε ομάδες οι μαθητές και οι μαθήτριες πρέπει να δώσουν σύντομες απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα με στόχο να φτάσουν στην κατανόηση της θέσης του Πρωταγόρα για το διδακτό της αρετής.

6.  Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει να συγκεντρώσουν όλες τις κειμενικές αναφορές στα δώρα του Προμηθέα και θα προσπαθήσουν να εντοπίσουν την εκφραστική τους διαφοροποίηση/ποικιλία, το σημασιολογικό τους περιεχόμενο και τη μεταξύ τους σχέση. Στη συνέχεια, αφού βρουν ποιο δώρο είχε ως πρόθεση ο Προμηθέας να δώσει στους ανθρώπους, αλλά δεν τα κατάφερε, τους λόγους για τους οποίους δεν κατέστη αυτό δυνατό, θα εκφράσουν μέσα σε έναν καταιγισμό ιδεών το κατά τη γνώμη τους περιεχόμενο της έννοιας πολιτική αρετή, θα πάρουν ως εργασία για το σπίτι την δημιουργία μιας παραγράφου με αυτό το θέμα.

7.  Θα δοθούν στους μαθητές αποσπάσματα από το κείμενο και θα κληθούν να τα αντιστοιχίσουν με μορφικά χαρακτηριστικά της μυθικής αφήγησης. Στη συνέχεια θα πρέπει να δώσουν τον λειτουργικό ρόλο του καθενός.

8.  Η τάξη θα σχολιάσει το τέλος του Προμηθέα, όπως δίνεται από το σοφιστή και θα αναζητήσει στο λεξικό της Πύλης για την ελληνική γλώσσα τη σημασία του όρου «δίκη». Στη συνέχεια θα παρακολουθήσει το τελευταίο μέρος της τραγωδίας του Αισχύλου. (https://www.youtube.com/watch?v=3yIgtZiURlY). Συγχρόνως θα μελετήσουν τα  παράλληλα κείμενα και στο Wiki της τάξης θα συμπληρώσουν σε ένα λεξικό το λήμμα Προμηθέας και στη συνέχεια θα γράψουν συνεργατικά ένα δικό τους ποίημα με κύριο πρόσωπο τον Προμηθέα.

Φύλλα Εργασίας

1. Στον παρακάτω πίνακα σας δίνονται στην πρώτη στήλη κάποια βασικά σημεία του κειμένου. Να συμπληρώσετε στη δεύτερη στήλη τα σημεία που δημιουργούν σχέσεις συνεκτικότητας με τα προηγούμενα (τα άμεσα αποτελέσματα/ συμπεράσματα/ αιτιολογήσεις/ αντιθέσεις/ αναλογίες των περιεχομένων της πρώτης στήλης), όπως αυτά φαίνονται στο κείμενο αναφοράς, και στην τρίτη στήλη το πρόσωπο το οποίο αφορά η προηγούμενη δράση, σύμφωνα με τη μυθική αφήγηση. Στη συνέχεια, αφού λάβετε υπόψη σας τα αποτελέσματα αυτής της εργασίας, να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά που δίνει η αφήγηση στους χαρακτήρες αυτούς και τον τρόπο που τους παρουσιάζει και μετά να προσπαθήσετε να αφαιρέσετε το μυθικό περίβλημα και να κατανοήσετε τι συμβολίζει το καθένα από τα πρόσωπα που καταγράψατε στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου στη γη.

Βασικά Σημεία	Συνεκτικότητα
1.     Ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν 2.    λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος 3.    Ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ 4.    ἔρχεται Προμηθεὺς 5.    καὶ ὁρᾷ 6.    ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν 7.    Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος 8.    Ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος - ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, 9.    ἀμήχανον γὰρ ἦν 10. καὶ οὕτω 11.  Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν 12. τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· 13. Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν 14. Τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν 15. λαθὼν εἰσέρχεται 16. ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην 17. κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς 18. δίδωσιν ἀνθρώπῳ 19. δι’ Ἐπιμηθέα

2. «Ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ … δωρεῖται ἀνθρώπῳ». Να δημιουργήσετε έναν εννοιολογικό χάρτη στον οποίο θα απεικονίζονται οι αιτίες και οι σκοποί/αποτελέσματα της απορίας του Προμηθέα.

3. Πάμε τώρα στα λεξικά της Πύλης για την ελληνική γλώσσα ώστε να δούμε το περιεχόμενο των όρων απορία και ευπορία και να τα συγκρίνουμε με τις συνήθεις σημασίες τους σήμερα.

4. α) Υπάρχει νέα αναφορά στη Μοίρα σε αυτή την ενότητα; Να βρείτε το σημείο, να καταγράψετε με ποιους όρους δηλώνεται και να αποδώσετε το περιεχόμενό του με δικά σας λόγια. β) Τι σημαίνει για σας η έξοδος ἐκ γῆς εἰς φῶς; γ) Σε αυτή τη μετάβαση ποια χαρακτηριστικά παίρνει ο άνθρωπος, από ποιους του δίνονται, σε ποιον ακριβώς χώρο και σε ποια ακριβώς στιγμή (φάση); δ) Ποια από αυτά τα χαρακτηριστικά θα χαρακτηρίζατε έμφυτα και ποια επίκτητα; Να δικαιολογήσετε σύντομα την απάντησή σας.

5. Ψάξτε μέσα στο κείμενο και βρείτε τους όρους που χρησιμοποιεί ο σοφιστής, για να αποδώσει το δώρο του Τιτάνα στην ανθρωπότητα. Προσέξτε υπάρχει μια ποικιλία όρων. Αφού τους εντοπίσετε, προσπαθήστε να κάνετε μια κατάσταση με τις πιθανές για σας σημασίες τους και μετά θα τα συζητήσουμε στην τάξη. Υπάρχει κάποιο δώρο που ο Προμηθέας δεν κατόρθωσε να προσφέρει στους ανθρώπους;

6. Να αντιστοιχίσετε τα χωρία της στήλης Α με τα εκφραστικά μέσα της στήλης Β και να γράψετε στη συνέχεια τον λειτουργικό τους ρόλο μέσα στη μυθική αφήγηση (ένα στοιχείο της στήλης Β θα χρησιμοποιηθεί δύο φορές)

1. ἐφιλοτεχνείτην 2. Τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν 3. ὁρᾷ 4.τὸ τῆς Ἀθηνᾶς /                   Ἡφαίστου - τὴν τοῦ Ἡφαίστου /                τὴν τῆς Ἀθηνᾶς 5. τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα

Α) Χιαστό Β) δραματικός ενεστώτας Γ) Υπερβατό Δ) ποιητικός τύπος

7. Τώρα που έχετε  δει το πρόσωπο του Προμηθέα, όπως το είδαν οι συγγραφείς από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, μπορούμε να κάνουμε το δικό μας συνεργατικό λεξικό για το πρόσωπο του Τιτάνα. Δεν έχετε παρά να επισκεφτείτε το Wiki μας και στο λήμμα Προμηθέας να καταγράψετε τις γνώσεις σας. Καθώς όμως ο Τιτάνας υπήρξε πηγή έμπνευσης όχι μόνο επιστημονικών και φιλοσοφικών μελετών, αλλά και καλλιτεχνικών έργων, καλό θα ήταν να γράψουμε κι εμείς το δικό μας ποίημα για αυτόν. Στο Wiki μας θα βρείτε τον πρώτο στίχο γραμμένο από μένα. Ο καθένας και η καθεμιά από εσάς θα πρέπει να συμπληρώσει τον δικό του/της στίχο, χωρίς κανένα φόβο… αλλά με πολύ πάθος, σαν αυτό που μας δίδαξε ο Προμηθέας.