Αρχαία Γ' Λυκείου Θεματική ενότητα 1 Διδακτική ενότητα 2 Σενάριο διδασκαλίας

Αρχαία Ελληνικά Γ’ Λυκείου

Θεματική Ενότητα 1

Διδακτική Ενότητα 2

Φάκελος Υλικού

Σενάριο Διδασκαλίας

Φάκελος Υλικού – Αρχαία Γ’ Λυκείου

2^η διδακτική ενότητα – Η πρακτική και

πολιτική διάσταση της φιλοσοφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Προτρεπτικός πρὸς Θεμίσωνα, αποσπάσματα 8-9

Μ-σενάριο διδασκαλίας

Τίτλος: Κι όμως δεν κοιτάζει μόνο ψηλά…

Γνωστικό αντικείμενο: Αρχαία Ελληνικά

Τάξη στην οποία απευθύνεται: Γ’ Λυκείου

Χρονική διάρκεια: 5 διδακτικές ώρες

Δημιουργός: Βασιλική Σταμάτη

Στόχοι ή αναμενόμενα αποτελέσματα

Αναμένεται οι μαθητές:

1. Να κατανοήσουν το περιεχόμενο του όρου «προτρεπτικός» και το περιεχόμενο του ίδιου του λόγου του Αριστοτέλη.

2. Να εντοπίσουν χαρακτηριστικά του φιλοσοφικού και του ρητορικού λόγου μέσα στον Προτρεπτικό του Αριστοτέλη.

3. Να εντοπίσουν το κύριο δομικό στοιχείο της ενότητας και τον σημασιολογικό του ρόλο.

4. Να συνθέσουν τα επιχειρήματα του φιλοσόφου στην λογική – τυπική τους μορφή.

5. Να συνειδητοποιήσουν τη σχέση που αποδίδει ο Αριστοτέλης ανάμεσα στο σώμα και στην ψυχή.

6. Να αντιληφθούν τη σχέση της φιλοσοφίας με τις άλλες επιστήμες.

7. Να κατανοήσουν τη σχέση της φιλοσοφίας με την πολιτική διάσταση του ανθρώπου, τον ωφέλιμο βίο του και τον ορθό λόγο, καθώς και τον τελολογικό της χαρακτήρα.

8. Να αντιληφθούν τον δεοντολογικό χαρακτήρα του λόγου του φιλοσόφου.

9. Να προβληματιστούν πάνω στη επικίνδυνη χρήση του σώματος από τον άνθρωπο.

10. Να κατανοήσουν ότι ο φιλόσοφος αποτιμά ως σημαντικότερη τη χρήση της φιλοσοφίας.

11. Να συσχετίσουν την αριστοτελική διαίρεση της ψυχής με τη σχέση της φιλοσοφίας με τον ορθό λόγο και να εντοπίσουν μέσα στην αριστοτελική σκέψη τη γενικότερη εξέχουσα θέση του ορθού λόγου στις αρχαιοελληνικές κοινωνίες.

12. Να συγκρίνουν τους όρους «ζωή» και «βίος».

13. Να προσπαθήσουν να συνθέσουν σε μια αφήγηση τη ζωή του πολιτικοποιημένου αθηναίου πολίτη, διερευνώντας τη σημασία του ρήματος «πολιτεύομαι».

14. Να εκφράσουν τις δικές τους απόψεις για το «τέλος» της ανθρώπινης ύπαρξης.

15. Να ανιχνεύσουν τη σημασία των επιρρηματικών προσδιορισμών και των επιθετικών μετοχών του κειμένου.

16. Να προχωρήσουν σε συγκριτική μελέτη του κειμένου αναφοράς με παράλληλα κείμενα, που προέρχονται από την αρχαία ελληνική και τη νέα ελληνική γραμματεία.

Συνοπτική παρουσίαση

1. Ο/η εκπαιδευτικός ενημερώνει την τάξη για τον τίτλο του έργου με το οποίο θα ασχοληθούν και τους ζητά να εκφράσουν γνώμες σχετικά με το περιεχόμενο ενός έργου με τέτοιο τίτλο.

2. Τους δίνει στη συνέχεια το δεύτερο μέρος του τίτλου « προς Θεμίσωνα» και τους ζητά να εικάσουν από αυτό το κειμενικό είδος. Αφού η τάξη οδηγηθεί στη διαπίστωση ότι πρόκειται για ένα προτρεπτικό λόγο, τους δίνει το όνομα του συγγραφέα και τους ρωτά αν άλλαξε η προηγούμενη τοποθέτησή τους.

3. Ακολουθεί η παρουσίαση του κειμένου και συζητείται η επαλήθευση ή όχι των προηγούμενων εικασιών.

4. Σε φύλλο εργασίας που δίνεται στους μαθητές και στις μαθήτριες παρέχονται κάποιες πληροφορίες για τους συμβουλευτικούς λόγους από το βιβλίο Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας Α’ Β’ Γ’ Γυμνασίου και ζητείται να εντοπίσουν κάποια από αυτά στον Προτρεπτικό του Αριστοτέλη. Επίσης, τους ζητείται να επιβεβαιώσουν κάποιες θέσεις από το επιμορφωτικό υλικό για τα αρχαία ελληνικά της Γ’ Λυκείου σχετικά με τα χαρακτηριστικά των προτρεπτικών λόγων.

5. Η επόμενη δραστηριότητα του φύλλου εργασίας σχετίζεται με την ανεύρεση του βασικού δομικού στοιχείου του κειμένου, το οποίο θα τους οδηγήσει στο χωρισμό των ενοτήτων και στην αναδιατύπωση των δύο επιχειρημάτων του φιλοσόφου.

6. Κατά τη μελέτη των επιχειρημάτων, οι ομάδες των μαθητών/τριών θα μελετήσουν παράλληλα την πολιτική διάσταση του ανθρώπου στην αρχαία πόλη, τον ωφέλιμο βίο του, την ανωτερότητα της φιλοσοφίας , τη σχέση της με τον ορθό λόγο και την τελολογική σκέψη του φιλοσόφου και θα τα συζητήσουν στην τάξη.

7. Στο φύλλο εργασίας καλούνται να παρουσιάσουν τα συμπεράσματά τους η καθεμιά ομάδα στις άλλες.

8. Η συζήτηση οδηγείται στην καλή και κακή χρήση του σώματος που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος

9. Στο φύλλο εργασίας τους ζητείται να εντοπίσουν το σχήμα κλιμάκωσης και τη σημασία του, όπως και να εντοπίσουν τις αντιλήψεις του φιλοσόφου για τη διάκριση των μερών της ψυχής στο κείμενο αναφοράς. Μετά από αυτά καλούνται να εντοπίσουν μέσα στο κείμενο την πρωτοκαθεδρία του ορθού λόγου στη ζωή του αρχαίου Έλληνα.

10. Σε μια δημιουργική προσπάθεια οι ομάδες καλούνται να δώσουν ποιητικά τη διάκριση της ζωής από τον βίο, σε μια ψηφιακή αφήγηση την πολιτική διάσταση του πολίτη του αρχαίου κόσμου και σε δοκιμιακό λόγο να εκφράσουν τις προσωπικές τους απόψεις για το «τέλος» της ανθρώπινης ύπαρξης.

11. Τα φύλλα εργασίας τελειώνουν με γλωσσικές δραστηριότητες, ενώ οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται από το σπίτι τους να συνεργαστούν σε ένα Wiki στη συγκριτική μελέτη του κειμένου αναφοράς με τα παράλληλα κείμενα του φακέλου υλικού.

Φύλλο Εργασίας

1. Το κείμενο είναι φιλοσοφικό. Διακρίνουμε ωστόσο σε αυτό χαρακτηριστικά των προτρεπτικών / συμβουλευτικών λόγων. Σύμφωνα με την Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας Α’ Β’ Γ’ Γυμνασίου «O συμβουλευτικός λόγος προτρέπει ή αποτρέπει, εξετάζει και αναλύει αυτό που συμφέρει ή βλάπτει το σύνολο. Iδιαίτερα χαρακτηριστικά της συμβουλευτικής ρητορικής του 5ου αι. π.X. ήταν τα επιχειρήματα για το συμφέρον, το δίκαιο, την αναγκαιότητα και την πρακτική δυνατότητα. […] O Περικλής εφάρμοζε τη χρήση της εικονοποιίας προκειμένου τα επιχειρήματά του να εντυπωθούν με ζωντάνια στο μυαλό των ακροατών. H εξαιρετική αυτή ικανότητα του μεγάλου πολιτικού προσείλκυσε αργότερα το θαυμασμό του Δημοσθένη, με τον οποίο το είδος αυτό απέκτησε δύναμη απαράμιλλη» και «H πίστις (απόδειξη), τα λογικά δηλαδή επιχειρήματα που ενισχύουν τη θέση του ομιλητή. Oι αποδείξεις διακρίνονται σε άτεχνες (= πειστήρια, όπως οι όρκοι, τα έγγραφα, οι νόμοι κ.ά.) και έντεχνες [που περιλαμβάνουν τα ενθυμήματα (= συλλογισμούς), τα παραδείγματα, τις γνώμες, τα ήθη και τα πάθη]». Ποια στοιχεία από τα παραπάνω εντοπίζετε στο απόσπασμα από τον προτρεπτικό του Αριστοτέλη;

2. Ο Βασίλειος Μπετσάκος στο επιμορφωτικό υλικό για τα Αρχαία Ελληνικά Γ’ Λυκείου αναφέρει ότι οι προτρεπτικοί λόγοι έχουν ηθικοδιδακτικό σκοπό και ως βασικό τους μοτίβο χρησιμοποιούν την αντίθεση ανάμεσα στον θεωρητικό και τον

πρακτικό βίο. Να συζητήσετε με τα μέλη της ομάδας σας αν επιβεβαιώνεται η παραπάνω άποψη στο συγκεκριμένο απόσπασμα.

3. Στο κείμενο υπάρχει μια λεκτική επανάληψη, η οποία έχει ένα σημαντικό δομικό ρόλο, καθώς ουσιαστικά χωρίζει το απόσπασμα σε δύο μέρη. Προσπαθήστε να εντοπίσετε την επαναλαμβανόμενη αυτή φράση, να διακρίνετε τα δύο μέρη στα οποία μπορεί να χωριστεί το κείμενο και να διερευνήσετε το λειτουργικό της ρόλο στο σώμα του κειμένου.

4. Μετά την προηγούμενη εργασία, θεωρείτε ότι έχετε καταλάβει το πρώτο συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο φιλόσοφος; Εάν ναι, λαμβάνοντας υπόψη το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο φιλόσοφος, να προσπαθήσετε να δώσετε το πρώτο επιχείρημά του, εξετάζοντας συγχρόνως τη σχέση μεταξύ των παρακάτω λέξεων: ὑποκείμενα, χρῆσις, ἐπιστήμης, ὠφελίμως.

5. Λαμβάνοντας και πάλι υπόψη το δεύτερο συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο φιλόσοφος να προσπαθήσετε να δώσετε το δεύτερο επιχείρημά του, εξετάζοντας συγχρόνως τη διαφορετική λειτουργία των επιστημών και τον ξεχωριστό ρόλο της φιλοσοφίας.

6. Αφού καταλήξετε με τα μέλη της ομάδας σας στο ποια είναι τα δύο ιδιαίτερα γνωρίσματα της φιλοσοφίας (όχι οι ωφέλειες/αποτελέσματά της), να ετοιμάσετε μια μικρή παρουσίαση της σχέσης αυτής, η οποία θα απευθύνεται στους συμμαθητές σας.

7. Θα κάνετε μια προσπάθεια να μας δώσετε σε έναν εννοιολογικό χάρτη παραδείγματα καλής ή κακής χρήσης του σώματος και καλής ή κακής χρήσης των επιστημονικών γνώσεων.

8. Στο σχήμα κλιμάκωσης παρουσιάζεται μια σειρά από πράξεις, ενέργειες ή καταστάσεις, όπου ανάμεσά τους υπάρχει αυξανόμενη ένταση ή εξέλιξη. Να εντοπίσετε το σημείο του κειμένου στο οποίο βρίσκουμε ένα τέτοιο σχήμα. Τι θέλει, άραγε, να δηλώσει με αυτό ο Αριστοτέλης;

9. Σύμφωνα με την εισαγωγή του σχολικού βιβλίου η ψυχή του ανθρώπου, είπε ο Αριστοτέλης, αποτελείται κατ' αρχήν από δύο μέρη, από το λόγον ἔχον μέρος και από το ἄλογον (με δική μας διατύπωση: ο άνθρωπος ως ζωντανός οργανισμός λειτουργεί με δύο τρόπους: α) με βάση τη λογική του, β) με τρόπους που δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με το λογικό του). Η αρχική όμως αυτή διμερής "διαίρεση" κατέληξε σε μια τριμερή "διαίρεση", αφού ο Αριστοτέλης διέκρινε τελικά α) ένα καθαρά ἄλογον μέρος της ψυχής, β) ένα καθαρά λόγον ἔχον μέρος της, και γ) ένα μέρος που μετέχει και του ἀλόγου και του λόγον ἔχοντος μέρους της ψυχής. Το πρώτο, είπε, έχει σχέση με τη διατροφή και την αύξηση του ανθρώπινου οργανισμού και άρα δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την αρετή· το τρίτο (ο ίδιος το ονόμασε ἐπιθυμητικόν) έχει σχέση με τις αρετές που περιγράφουν τον χαρακτήρα του ανθρώπου (ηθικές αρετές), ενώ το δεύτερο, που αφορά απόλυτα και καθαρά το λογικό μας, έχει σχέση με τις διανοητικές μας αρετές (με τη σοφία λ.χ. ή τη φρόνηση). Να εντοπίσετε τα σημεία του κειμένου στα οποία εντοπίζουμε κάποιες από τις παραπάνω θέσεις του φιλοσόφου.

10. Στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης λέει «Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένη λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν» και σε άλλο σημείο «ἡ μετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις ἀρετή ἐστιν». Ο ορθός λόγος ήταν κοινή αντίληψη στην αρχαία ελληνική σκέψη. Να εντοπίσετε τα σημεία του κειμένου στα οποία γίνεται φανερή η εξέχουσα θέση του ορθού λόγου.

11. Αφού επισκεφτείτε το λεξικό Liddel & Scott στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα στο λήμμα «βίος» να προβληματιστείτε πάνω στη φράση «Η ζωή είναι μία, αλλά οι επιλέξιμοι βίοι πολλοί» (από το 1ο σχόλιο του βιβλίου): Στη συνέχεια να προσπαθήσετε να δημιουργήσετε ένα τετράστιχο ποίημα στηριγμένο στην παραπάνω αντίθεση.

12. Αφού μελετήσετε με τα μέλη της ομάδας σας αποσπάσματα από το έργο ΚΟΛΟΜΠΟΒΑ Μ., ΟΖΕΡΕΤΣΚΑΙΑ Ε. «Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα», Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1999 (Τα αποσπάσματα βρίσκονται στο Wiki μας στη σελίδα «Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα») και το δεύτερο σχόλιο του βιβλίου για το ρήμα «πολιτεύομαι», και, αφού λάβετε υπόψη σας ότι το συγκεκριμένο έργο του Αριστοτέλη απευθύνεται σε έναν πολιτικό ηγέτη, τον Θεμίσωνα, βασιλιά της Κύπρου, όπως και σε όλους τους νέους που βρίσκονται στην ηλικία του, θα πρέπει να δημιουργήσετε μια μικρή ψηφιακή αφήγηση ή μια δραματοποιημένη σκηνή (παίρνω τα μέτρα μου σε περίπτωση που το εργαστήρι πληροφορικής δεν είναι διαθέσιμο) σχετική με ένα 24ωρο ενός αθηναίου πολίτη, μέσα στην οποία θα φαίνεται η ανάγκη και του ὀρθῶς πολιτεύσεσθαι και του τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως.

13. Αφού διαβάσετε το 3ο σχόλιο του βιβλίου, να προβληματιστείτε σχετικά με το ποιο κατά τη γνώμη σας είναι το «τέλος» του ανθρώπου και να αναπτύξετε τις σκέψεις σας σε μια παράγραφο 120-150 λέξεων σε ένα αρχείο word.

14. Και τώρα πάμε να παίξουμε με τις λέξεις και τις σημασίες τους: Πάμε να βρούμε τους σημαντικότερους επιρρηματικούς προσδιορισμούς του κειμένου και ανιχνεύσουμε τη σημασία τους.

15. Και το παιχνίδι συνεχίζεται… Εἰ τοίνυν μόνη ἡ τοῦ κρίνειν ἔχουσα τὴν ὀρθότητα καὶ ἡ τῷ λόγῳ χρωμένη καὶ ἡ τὸ ὅλον ἀγαθὸν θεωροῦσα, ἥτις ἐστὶ φιλοσοφία, χρῆσθαι πᾶσι καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται, φιλοσοφητέον ἐκ παντὸς τρόπου, ὡς μόνης φιλοσοφίας τὴν ὀρθὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν ἐν ἑαυτῇ περιεχούσης:

Να εντοπίσετε τις επιθετικές μετοχές του αποσπάσματος και τις λέξεις στις οποίες αναφέρονται. α) Με ποιον άλλο τρόπο θα μπορούσε να εκφραστεί το περιεχόμενό τους; Θα άλλαζε κάτι στο ύφος του κειμένου σε αυτή την περίπτωση; β) Πώς αποδίδονται από τον κάθε μεταφραστή στα νέα ελληνικά; Αποδίδουν και οι δύο μεταφράσεις το ίδιο νόημα; Ποια από τις δύο αποδόσεις θεωρείτε περισσότερο οικεία; Για ποιους λόγους;

16. Το σαββατοκύριακο θα πρέπει να μπούμε λίγο σε κουβέντα… φιλοσοφική. Όποιες στιγμές νιώσετε ότι έχετε όρεξη, θα πρέπει να επισκεφτείτε το Wiki μας. Εκεί θα βρείτε άλλα κείμενα τα οποία συνομιλούν με το απόσπασμα από τον Προτρεπτικό του Αριστοτέλη και κάποιες ενδεικτικές δραστηριότητες. Αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να προχωρήσετε σε μια πρώτη προσέγγιση αυτών των δραστηριοτήτων (με όποια σειρά εσείς θέλετε) και στη συνέχεια να αναμειχθείτε σε ένα διάλογο μεταξύ σας τόσο για τα ζητούμενα των δραστηριοτήτων όσο και για το κεντρικό ερώτημα της ενότητας σχετικά με την πρακτική διάσταση της φιλοσοφίας. Τηρώντας τους κανόνες της ευγένειας, διαφωνήστε ελεύθερα. Αυτός εξάλλου, δεν είναι ο δρόμος προς την αλήθεια;

Βιβλιογραφία

Αρχαία Ελληνικά Γ' Γενικού Λυκείου, Φάκελος Υλικού, Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Αθήνα 2019

Μπετσάκος Βασίλειος, Αρχαία Ελληνικά Γ’ Λυκείου (Προσανατολισμού) Επιμορφωτικό Υλικό

Κολόμποβα Μ. Οζερετσκάια Ε. «Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα», Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1999

Πύλη για την ελληνική γλώσσα http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html

Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας (Α, Β, Γ Γυμνασίου) http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B120/550/3618,15499/

Αρχαία Ελληνικά Φιλοσοφικός Λόγος Πλάτων Αριστοτέλης Γ' Γενικού Λυκείου, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Φιλολογικά και Δημιουργικά