Αρχαία Ελληνικά Γ' Λυκείου Θεματική Ενότητα 2 Διδακτική Ενότητα 6 Φάκελος Υλικού Σενάριο Διδασκαλίας

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 6

Ο πρωταγόρειος μύθος: το δώρο του Δία η πολιτική αρετή ως κοινή και αναγκαία ιδιότητα των ανθρώπων

Σενάριο Διδασκαλίας

Στόχοι

1. Να κατανοήσουν τη σημασία της συμμετοχής του ανθρώπου στη θεϊκή μοίρα και της συνέπειες αυτής

2. Να αντιληφθούν τα βήματα/στάδια του ανθρώπινου πολιτισμού

3. Να συγκρίνουν τις γλωσσολογικές απόψεις του Πρωταγόρα με αυτές της σύγχρονης γλωσσολογίας

4. Να εντοπίσουν το παράλογο της χρήσης των επιρρημάτων πρωτον και έπειτα

5. Να εξηγήσουν το παράλογο της δημιουργίας τεχνικού πολιτισμού πριν τη δημιουργία πόλεων

6. Να προσδιορίσουν το περιεχόμενο του όρου δημιουργική τέχνη και να εξηγήσουν την ανεπάρκειά της

7. Να κατανοήσουν τη σχέση της πολιτικής τέχνης με την πολεμική

8. Να εντοπίσουν τη λύση που προσπάθησε να δώσει ο άνθρωπος, για να ξεφύγει τον αφανισμό από τα θηρία και τις αιτίες της αποτυχίας του εγχειρήματός του

9. Να εξηγήσουν την αναφορά στους θεούς του αγνωστικιστή Πρωταγόρα

10. Να εντοπίσουν τα χαρακτηριστικά που δίνει η αφήγηση στο Δία και στον Ερμή

11. Να προσδιορίσουν το περιεχόμενο των όρων αιδώς και δίκη

12. Να ερμηνεύσουν τις εντολές του Δία στον Ερμή και τη σκληρή ποινή που ορίζει για όποιον δε συμμετέχει στην αιδώ και στη δίκη

13. Να κατανοήσουν τη διαδικασία (αίτια) δημιουργίας των πόλεων, κατά τον Πρωταγόρα, να συμπεράνουν αν η πολιτική αρετή είναι φύσει ή νόμω χαρακτηριστικό του ανθρώπου και να κατανοήσουν τη σχέση αυτού με το διδακτό της αρετής

14. Να εστιάσουν στη διαφορά μεταξύ των τεχνικών ιδιοτήτων του ανθρώπου και της πολιτικής αρετής

15. Να προβληματιστούν σχετικά με τη χρήση υποθετικών λόγων της αόριστης επανάληψης

16. Να ασκήσουν κριτική στα συμπεράσματα του Πρωταγόρα

17. Να εντοπίσουν τα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά του σοφιστή στην ενότητα

Συνοπτική Παρουσίαση

1. Θα γίνει αναζήτηση στα Λεξικά της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα για τη σημασία της λέξης μοῖρα. Μετά μέσα από μια ιδεοθύελλα καλούνται οι μαθητές/τριες να εκφράσουν τις απόψεις τους για το ποιο θα μπορούσε να είναι το μερίδιο των ανθρώπων στη θεϊκή μοίρα.

2. Στο Φύλλο Εργασίας οι μαθητές καλούνται να δώσουν το αποτέλεσμα της συμμετοχής του ανθρώπου στη θεϊκή μοίρα

3. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να εικάσουν για ποιους άραγε λόγους ένας αγνωστικιστής, όπως ο Πρωταγόρας, αξιοποιεί το θεϊκό στοιχείο και την παρουσία των θεών στο λόγο του. Ακολουθεί διάλογος και ανταλλαγή απόψεων.

4. Οι μαθητές καλούνται να δώσουν τις αιτιακές και χρονικές σχέσεις της γλωσσικής ανάπτυξης των ανθρώπων.

5. Η εκπαιδευτικός ζητά αρχικά να φανταστούν τα παιδιά την εξελικτική πορεία του ανθρώπου σαν μια σκάλα, ζωγραφίζει ύστερα στον πίνακα μια σκάλα και στα δύο πρώτα σκαλοπάτια γράφει τις λέξεις θρησκεία και γλώσσα. Στη συνέχεια ζητά από τους μαθητές/τριες να συμπληρώσουν τα ονόματα των σκαλοπατιών που απομένουν ακολουθώντας τη σκέψη του σοφιστή, όπως φαίνεται μέσα από την αφήγησή του.

6. Η εκπαιδευτικός ζητά από τους μαθητές/τριες να εντοπίσουν τα επιρρήματα που προσδιορίζουν χρονικά τις παραπάνω κατακτήσεις του ανθρώπινου είδους στην εξελικτική του πορεία.

7. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να φανταστούν πώς εννοεί άραγε ο σοφιστής το γεγονός ότι οι άνθρωποι καλλιέργησαν τη γλωσσική επικοινωνία κι ανέπτυξαν το θρησκευτικό τους συναίσθημα, αλλά ζούσαν διασκορπισμένοι και δεν υπήρχαν πόλεις.

8. Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να οργανώσουν ένα μικρό δρώμενο στο οποίο θα φαίνεται τα αίτια και τα στάδια της μετάβασης του ανθρώπου από τον τεχνικό πολιτισμό στον κοινωνικό βίο και την εξέλιξη αυτού. Στη δράση τους θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους όλους τους χρονικούς και αιτιολογικούς δείκτες της αφήγησης. Μετά την παρουσίαση, θα πρέπει να είναι σε θέση να εκφράσουν τη γνώμη τους για το ποια αρχικά φαίνεται να είναι η θέση του Πρωταγόρα για τη φύσει ή νόμω δημιουργία των πόλεων.

9. Στη συνέχεια θα πρέπει να εντοπίσουν το περιεχόμενο του όρου «δημιουργική τέχνη» και να κάνουν τις απαραίτητες συνδέσεις με άλλους όρους που χρησιμοποίησε ο σοφιστής σε προηγούμενες ενότητες.

10. Ακολουθεί μια προσπάθεια κατανόησης της σύνδεσης της πολιτικής τέχνης με την πολεμική.

11. Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα πρέπει στη συνέχεια να σκιαγραφήσουν τα πρόσωπα του Δία και του Ερμή, όπως αυτά παρουσιάζονται μέσα στην αφήγηση.

12. Οι μαθητές και οι μαθήτριες θα ασχοληθούν με το διάλογο ανάμεσα στο Δία και τον Ερμή. Θα σχολιάσουν το περιεχόμενό του και την αποτελεσματικότητα αυτής της αφηγηματικής επιλογής από τον Πρωταγόρα. Κατόπιν, θα τρέψουν τον ευθύ σε πλάγιο λόγο και θα σχολιάσουν τις αλλαγές ύφους που παρατηρούν.

13. Ακολουθεί προσπάθεια να δοθεί το σημασιολογικό περιεχόμενο των όρων αἰδώς και δίκη. Η εκπαιδευτικός ζωγραφίζει δύο γυναικεία κεφάλια στον πίνακα. Οι μαθητές σηκώνονται και σχηματίζουν την κόμμωση των δύο φιγούρων, καταγράφοντας τις σημασίες των δύο όρων. Στη συνέχεια συνδεόμαστε στα Λεξικά της Πύλης και μελετάμε τα αντίστοιχα λήμματα.

14. Η συζήτηση θα επιμείνει λίγο περισσότερο στη σκληρή εντολή του Δία και προσπαθούμε να την ερμηνεύσουμε. Σε ποια χαρακτηριστικά της σημερινής εποχής μας παραπέμπει;

15. Ζητείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες μετά την ολοκλήρωση της μυθικής αφήγησης του Πρωταγόρα, να εκφράσουν τη γνώμη τους για το αν τελικά η αιδώς και η δίκη και κατ’ επέκταση η δημιουργία πόλεων (της οποίας αποτελούν προϋπόθεση) είναι έμφυτα ή επίκτητα στον άνθρωπο (και η πόλη τελικά φύσει ή νόμω).

16. Οι μαθητές και οι μαθήτριες, αφού μελετήσουν το συμπέρασμα του Πρωταγόρα στο τέλος της ενότητας και θυμηθούν ξανά τους λόγους για τους οποίους ο σοφιστής διηγήθηκε τον πολιτιστικό του μύθο, καλούνται στο συνεργατικό wiki της τάξης να συζητήσουν αν πέτυχε το στόχο του και σε ποιο βαθμό.

17. Οι μαθητές/τριες θα πρέπει να βρουν τους υποθετικούς λόγους στο τέλος του κειμένου και να σχολιάσουν τον νοηματικό τους ρόλο.

18. Οι μαθητές θα πρέπει να ανακαλύψουν κάποια εκφραστικά μέσα και να σχολιάσουν τον λειτουργικό τους ρόλο.

19. Ακολουθούν κάποιες από τις δραστηριότητες του βιβλίου.

Φύλλα Εργασίας

1. Να συμπληρώσετε τις σχέσεις αιτιότητας:

Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, à

πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν à

2. «ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ»: Να βάλετε σε διαφορετική σειρά τους παραπάνω όρους, ώστε να φαίνονται οι αιτιακές και οι χρονικές σχέσεις μεταξύ τους.

3. Να βρείτε τα χρονικά επιρρήματα τα οποία προσδιορίζουν τις δύο πρώτες φάσεις της εξελικτικής πορείας του ανθρώπου. Υπάρχει κάτι που σας προβληματίζει στη χρήση αυτή των επιρρημάτων από το σοφιστή; Υπάρχει περίπτωση να θελήσετε να γκρεμίσετε τη σκάλα και να την ξαναχτίσετε κι αν ναι, πώς; Αν ωστόσο, δεν έχετε αυτή τη δυνατότητα, πώς θα εξηγούσατε την επιλογή αυτή του αρχιτέκτονα;

4. «κατ’ ἀρχὰς»: Ποια ανθρώπινα επιτεύγματα περιλαμβάνει μέσα στις χρονικές του διαστάσεις ο παραπάνω προσδιορισμός και ποια δεν περιλαμβάνει, σύμφωνα με τη σοφιστική αφήγηση; Θεωρείτε ότι στηρίζεται λογικά μια τέτοια θέση;

5. «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι … σκεδαννύμενοι διεφθείροντο». Αφού λάβετε υπόψη σας όλους τους χρονικούς και αιτιολογικούς δείκτες της αφήγησης, να οργανώσετε ένα μικρό δρώμενο στο οποίο θα φαίνεται τα αίτια και τα στάδια της μετάβασης του ανθρώπου από τον τεχνικό πολιτισμό στον κοινωνικό βίο και την εξέλιξη αυτού.

6. Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω δραστηριότητα, ποια φαίνεται να είναι η θέση του Πρωταγόρα για τη δημιουργία των πόλεων; Είναι άραγε μια φυσική εξέλιξη ή μια σύμβαση μεταξύ των ανθρώπων;

7. Τι εννοεί άραγε ο σοφιστής με τον όρο «δημιουργική τέχνη»;

8. «ἧς μέρος πολεμική»: Αφού αναγνωρίσετε την πρόταση, να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε και να αιτιολογήσετε την παραπάνω θέση του σοφιστή

9. Προσπαθήστε να δημιουργήσετε δύο πίνακες με τρεις στήλες. Στην πρώτη στήλη θα γράψετε το όνομα του θεού με τον οποίο ασχολείστε, στη δεύτερη τα χαρακτηριστικά που του αποδίδετε και στην τρίτη τα χωρία του κειμένου που αυτά τα γνωρίσματα γίνονται φανερά.

10. Ο Πρωταγόρας στη μυθική του αφήγηση αξιοποιεί τον ευθύ λόγο. Αφού βρείτε το χωρίο και συζητήσετε το περιεχόμενό του, να προβληματιστείτε πάνω στους στόχους του σοφιστή με τη χρήση του. Στη συνέχεια να τρέψετε τον ευθύ σε πλάγιο λόγο και να συζητήσετε με τα μέλη της ομάδας σας τις αλλαγές ύφους που προκύπτουν από τη μετατροπή.

11. Αφού βρείτε τους υποθετικούς λόγους στο τέλος του κειμένου, να προσπαθήσετε να ανακαλύψετε τον νοηματικό τους ρόλο.

12. Να βρείτε μέσα στο κείμενο: αντιθέσεις, προσωποποίηση, μεταφορά, παρήχηση, χιαστό σχήμα.

13. Να εντοπίσετε τη λέξη που προσδιορίζει καθεμία από τις δύο ονοματικές αναφορικές προτάσεις. Να εξηγήσετε για ποιον λόγο η αντωνυμία εισαγωγής τους είναι σε γενική (ἧς) και σε αιτιατική (ἣν) πτώση: α) ἧς μέρος πολεμική, β) ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης.

14. Να αναγνωρίσετε το είδος των παρακάτω προτάσεων: ὡς σὺ φῄς, ὡς ἐγώ φημι.

15. Να αναγνωρίσετε το είδος και τη συντακτική λειτουργία των παρακάτω προτάσεων: α) μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, β) τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις. Γιατί εκφέρονται με ευκτική;