Πειθώ - Νεοελληνική Γλώσσα

Πειθώ

Τρόποι Πειθούς

1.  Επίκληση στη λογική: Ο πομπός απευθύνεται στη λογική και κριτική ικανότητα του δέκτη και γι’ αυτό αξιοποιεί τους κανόνες και τους νόμους της λογικής, χρησιμοποιώντας ως μέσα πειθούς επιχειρήματα και τεκμήρια.

Σκοπός είναι να ενισχυθεί η πειστικότητα του πομπού, η αποδεικτική αξία μιας θέσης/άποψής του, η τεκμηρίωση και η επιβεβαίωση των απόψεών του.

Μέσα πειθούς

Επιχειρήματα: Προτάσεις λογικά συνδεδεμένες μεταξύ τους (προκείμενες) που οδηγούν αβίαστα σε ένα συμπέρασμα.

Ένα επιχείρημα διακρίνεται, όταν πρώτα βρούμε το συμπέρασμα.

Είναι προϊόν μιας συλλογιστικής πορείας.

Είδη συλλογισμού: (ως προς την πορεία του νου)

Α) Παραγωγικός: Ο/η συγγραφέας αρχίζει με μια γενική θεώρηση. Συνεχίζει με ειδικότερα στοιχεία. Καταλήγει σε ένα από αυτά. Άρα, ακολουθεί πορεία από το γενικό προς το ειδικό.

Β) Επαγωγικός: Ξεκινά από συγκεκριμένες θέσεις και καταλήγει σε ένα γενικότερο συμπέρασμα. Άρα, ακολουθεί πορεία από το ειδικό στο γενικό.

Γ) Αναλογικός: Ξεκινά από μια ειδική περίπτωση και με βάση μια σχέση αναλογίας καταλήγει στο συμπέρασμα σε μια άλλη ειδική περίπτωση. Άρα, ακολουθεί πορεία από κάτι ειδικό σε κάτι ειδικό.

*Το είδος του συλλογισμού εντοπίζεται, αφού πρώτα βρούμε το συμπέρασμα, το οποίο δεν βρίσκεται πάντα ούτε αποκλειστικά στο τέλος της παραγράφου.

Αξιολόγηση επιχειρήματος:

α) εγκυρότητα (σχέση προκείμενων και συμπεράσματος – αυτές οδηγούν με λογική αναγκαιότητα στο συμπέρασμα)

β) αλήθεια (εδώ ενδιαφέρει η ουσία κι όχι η τυπική λογική - οι προκείμενες και το συμπέρασμα εκφράζουν αλήθειες που ισχύουν στην πραγματικότητα - Κάθε προκείμενη και το συμπέρασμα εξετάζονται με γνώμονα την κοινή λογική, γνώση και εμπειρία)

γ) ορθότητα (Το επιχείρημα είναι έγκυρο και αληθές – Απόδειξη)

* Για όλες βέβαια τις περιπτώσεις για την αποδεικτική ισχύ του επιχειρήματος κριτήριο αποτελεί το αν οι προκείμενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες (μεγάλη αποδεικτική ισχύς) ή προσωπικές γνώμες (μειωμένη αποδεικτική ισχύς).

Αξιολόγηση επιχειρήματος με επαγωγικό συλλογισμό:

Α) Επαγωγή με γενίκευση: Από ένα ή περισσότερα μέρη βγάζουμε συμπεράσματα για το σύνολο. Αν οι ειδικές περιπτώσεις αρκούν για να προκύψει με βεβαιότητα το γενικότερο συμπέρασμα, η επαγωγή είναι τέλεια. Αλλιώς, χαρακτηρίζουμε τη γενίκευση αυθαίρετη και την επαγωγή ατελή.

Β) Επαγωγή με αίτιο – αποτέλεσμα: Στις προκείμενες βρίσκεται το αίτιο και στο συμπέρασμα το αποτέλεσμα. Πρώτα κοιτάμε αν η σχέση μεταξύ προκείμενων και συμπεράσματος είναι χρονολογική [ατελής επαγωγή]. Αν η σχέση είναι λογική, εξετάζουμε αν η αιτία είναι αναγκαία και επαρκής. Αν είναι και τα δύο, τότε ο συλλογισμός είναι ορθός και η επαγωγή τέλεια. Τέλος, εξετάζουμε αν μια επιμέρους αιτία παρουσιάζεται ως μοναδική ή ως η βασικότερη (υπεραπλούστευση σχέσης αιτίου – αποτελέσματος)

Γ) Επαγωγή με αναλογία: Αν η αναλογία είναι κυριολεκτική, ελέγχουμε αν οι ομοιότητες είναι επαρκείς και σχετικές με το θέμα. Αν είναι μεταφορική, ελέγχουμε αν οι ομοιότητες είναι εύστοχες, δηλαδή δεν προκύπτουν αυθαίρετα.

Τεκμήρια: γενικές αλήθειες, ιστορικά στοιχεία, γεγονότα, στατιστικά, δεδομένα - αποτελέσματα έρευνας, παραδείγματα, μαρτυρίες, αυθεντίες, γνωμικά – ρητά.

Αξιολόγηση τεκμηρίων:

Α) Επάρκεια: Τα τεκμήρια είναι αρκετά, ώστε να οδηγούν με ασφάλεια στο συμπέρασμα.

Β) Εγκυρότητα: Τα τεκμήρια πρέπει να μπορούν να ελεγχθούν για την αλήθεια τους και να προέρχονται από αξιόπιστη πηγή.

Γ) Καταλληλότητα - Αμεσότητα: Συνδέονται με το θέμα.

Δ) Σύνδεση με την πραγματικότητα.

Γλώσσα: κυριολεκτική.

Δομή: αυστηρή/λογική.

2.  Επίκληση στο συναίσθημα:

Σκοπός του πομπού είναι να διεγείρει συναισθηματικά το δέκτη. Να ευαισθητοποιήσει και να προβληματίσει, να προτρέψει και να αποτρέψει.

Μέσα πειθούς στην επίκληση στο συναίσθημα

Α) Περιγραφή: Διεγείρει τη φαντασία και προκαλεί ποικίλα συναισθήματα (ικανοποίηση ή δυσαρέσκεια, ενθουσιασμό ή αγανάκτηση, χαρά ή λύπη, αυτοπεποίθηση ή υποχωρητικότητα, εφησυχασμό ή αγωνιστικότητα, συμπάθεια ή αδιαφορία, υπευθυνότητα και διάθεση για δράση ).

Β) Αφήγηση: Συνήθως δραματικών καταστάσεων, ώστε να προκαλούνται έντονα συναισθήματα σαν τα παραπάνω.

Γ) Χιούμορ: Οξύνει το ενδιαφέρον και την ευνοϊκή διάθεση του δέκτη.

Δ) Ειρωνεία: Βοηθά στην υποτίμηση της αντίθετης άποψης.

Ε) Ποιητική γλώσσα: Συμβάλλει στη συγκινησιακή φόρτιση.

Στ) Ερωτήσεις: Προκαλούν προβληματισμό, απορία, ανησυχία, αγωνία.  Διεγείρουν την προσοχή. Ενέχουν ειρωνεία, αμεσότητα και έμφαση. Εκφράζουν αποδοκιμασία ή αμφιβολία / αμφισβήτηση. Επιτυγχάνουν συμπόρευση του αναγνώστη στη σκέψη του συγγραφέα και ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση του εφησυχασμένου δέκτη και τον  συγκινούν. Προσδίδουν προφορικότητα στο λόγο, υποκειμενικότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, δραματικότητα, οικειότητα και αμεσότητα. Αναπτύσσουν ένα νοερό διάλογο με το δέκτη.

Ζ) Συγκινησιακά φορτισμένες λέξεις: όπως πατρίδα, έθνος, λαός, που εύλογα συγκινούν.

Η) α’ ή β’ ρηματικό πρόσωπο, τα οποία δημιουργούν αίσθηση συνυπευθυνότητας και λειτουργούν προτρεπτικά προς το δέκτη.

Θ) Σημεία στίξης

3.  Επίκληση στο ήθος

Ενισχύουν την αξιοπιστία του πομπού και άρα την πειστικότητά του.

α) Προβολή του ήθους του πομπού:

Ο πομπός προβάλλει το δικό του αξιόπιστο ήθος, τα θετικά στοιχεία του χαρακτήρα του και της προσωπικότητάς του [εντιμότητα, αξιοπιστία, υπευθυνότητα, συνέπεια, καλή προαίρεση, σοβαρότητα, ειλικρίνεια, γνώση, ανιδιοτέλεια]. 

Ως μέσα χρησιμοποιεί την αυτοπροβολή (θετικοί χαρακτηρισμοί του εαυτού του στο α' ενικό πρόσωπο), την αναφορά σε ενέργειές του (ιδιωτικές ή δημόσιες), στην ιδεολογία του, και στον αξιόπιστο λόγο του.

β) Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου:

Ο πομπός ασκεί αρνητική κριτική στα στοιχεία του χαρακτήρα και της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής του "αντιπάλου", του υποστηρικτή της αντίθετης άποψης. Γίνεται προσπάθεια ηθικής μείωσης με αρνητικούς χαρακτηρισμούς [ανεύθυνος, ανειλικρινής, ασυνεπής, αναξιόπιστος, ανήθικος, καιροσκόπος, λαϊκιστής, δημαγωγός].

Τα μέσα δηλαδή που χρησιμοποιεί είναι η αρνητική κριτική στη ζωή και στο χαρακτήρα του αντιπάλου.

4.  Επίκληση στην αυθεντία:

Ο συγγραφέας επικαλείται κάποιο σημαντικό πρόσωπο, κάποιον ειδικό στο θέμα που απασχολεί το κείμενο, κάποιον από τους χώρους της επιστήμης, του πολιτισμού, της διανόησης.  

Τα μέσα επίκλησης στην αυθεντία είναι οι γνώμες ειδικών, επιστημόνων, οι απόψεις των ανθρώπων των γραμμάτων και του πολιτισμού, ρήσεις των αρχαίων, γνωμικά και αποφθέγματα.

Τέτοιες αναφορές ενισχύουν τις απόψεις του πομπού, δηλώνουν την ευρυμάθειά του και δημιουργούν στο δέκτη δυσκολία να αμφισβητήσει τις απόψεις που προβάλλονται.