Ενιαία Εξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας & Λογοτεχνίας Θέμα Β Σκοποί Στάσεις Θέσεις Προθέσεις Τεκμηρίωση Συνάφεια
Ενιαία
Εξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας & Λογοτεχνίας
Θέμα
Β Σκοποί Στάσεις Θέσεις Προθέσεις Τεκμηρίωση Συνάφεια
Θέμα – Θέση και Επιχειρηματολογία του Συγγραφέα
Θέμα: Το γενικότερο ζήτημα ή πρόβλημα γύρω από το οποίο οργανώνεται ο λόγος
του κειμένου και ο προβληματισμός του
συγγραφέα.
Θέση: Η άποψη του συγγραφέα για το θέμα, το συμπέρασμα ή η αξιολογική του
κρίση.
Επιχειρηματολογία: Τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια με τα οποία ο συγγραφέας
στηρίζει τη θέση του.
Ο
Τίτλος
Στοιχεία εξέτασης ή αξιοποίησης
1.
Έκταση: Είναι εκτενής ή σύντομος
2. Στίξη: Σημεία στίξης, όπως το θαυμαστικό, το
ερωτηματικό, τα εισαγωγικά, τα αποσιωπητικά, δηλώνουν κάποιο σχόλιο, μια
αξιολογική κρίση ή κάποια πρόθεση του συγγραφέα
3.
Ύπαρξη ή όχι ρήματος (ο ονοματικός λόγος προσδίδει
επισημότητα και αμεσότητα στη μετάδοση της πληροφορίας)
4.
Ρηματικό πρόσωπο: 1ο, 2ο ή 3ο
πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού
5.
Ρηματικές εγκλίσεις και ρηματικοί χρόνοι
6.
Παθητική ή ενεργητική σύνταξη
7.
Παρατακτική ή υποτακτική σύνδεση
8.
Αναφορική ή ποιητική λειτουργία της γλώσσας
9.
Κυριολεξία ή μεταφορά
10. Ειδικό
λεξιλόγιο
11. Σχήματα
λόγου
12. Μεταφέρει
ή όχι το νόημα του κειμένου, συνολικά ή ενός μέρους αυτού
13. Περιέχει
εκτός από το θέμα και τη θέση του συγγραφέα
14. Χιούμορ
15. Ειρωνεία
16. Δραματικότητα
17. Επινοητικότητα
- πρωτοτυπία
18.Αποτελεσματικότητα
(τραβά το ενδιαφέρον, πληροφορεί, ενημερώνει ευαισθητοποιεί, συγκινεί,
κινητοποιεί, προβληματίζει)
Συγγραφική Στόχευση
(Προθέσεις
– Σκοποί)
Εξετάζουμε
1.
Ποιος μιλάει
2.
Σε ποιον απευθύνεται
3.
Ποιες οι συνθήκες/αφορμές
4.
Γλώσσα – Ύφος
5.
Τρόποι και μέσα πειθούς
6.
Κειμενικό είδος
7.
Περιεχόμενο
Ανάπτυξη
ή Σχολιασμός χορίου/ άποψης
-Διαβάζουμε προσεκτικά τη θέση που μας δίνουν να αναπτύξουμε
-Επισημαίνουμε την κύρια έννοια και τις δευτερεύουσες έννοιες
-Διατυπώνουμε τη θέση με τη μορφή της θεματικής περιόδου, αυτούσια (όταν η
ερώτηση μας τονίζει να τη χρησιμοποιήσουμε ως θεματική περίοδο) ή εμπλουτισμένη
/ αναδιατυπωμένη ( όταν μας ζητά να αναπτύξουμε το νόημα) χωρίς βέβαια να
αλλοιώνουμε τη βασική ιδέα του αποσπάσματος.
-Ακολουθεί το αποδεικτικό υλικό στα σχόλια/λεπτομέρειες, όπου επεξηγούμε ή
αναλύουμε τη θέση
-Αναδιατυπώνουμε τη θέση μας ως συμπέρασμα στην κατακλείδα
-Φροντίζουμε φυσικά τη συνοχή και τη συνεκτικότητα
* Αν μας ζητηθεί να αναπτύξουμε μια παράγραφο με συγκεκριμένη μέθοδο,
χρησιμοποιούμε για τη συνοχή των περιόδων της παραγράφου τις ανάλογες λέξεις
στα σχόλια/λεπτομέρειες. (π.χ. στην αιτιολόγηση τα γιατί, επειδή...) και
τηρούμε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του τρόπου ανάπτυξης.
* Αν δεν μας ζητείται συγκεκριμένος τρόπος επιλέγουμε αυτόν που είναι πιο
πρόσφορος με βάση τη διατύπωση και που θα μας βοηθήσει να εξηγήσουμε καλύτερα
τη συγκεκριμένη άποψη, με μια προτίμηση στην αιτιολόγηση.
Ανασκευή άποψης
- Διαβάζουμε προσεκτικά την άποψη και επισημαίνουμε το αδύνατο σημείο της
απόδειξής της
- Διατυπώνουμε την άποψη στη θεματική περίοδο
- Στα σχόλια/λεπτομέρειες παραθέτουμε το αποδεικτικό υλικό που αναιρεί την
προηγούμενη άποψη
- Καταγράφουμε την τελική μας θέση με τη μορφή του συμπεράσματος στην
κατακλείδα
- Φροντίζουμε φυσικά τη συνοχή και τη συνεκτικότητα
Πειθώ
Τρόποι Πειθούς
1. Επίκληση στη λογική: Ο πομπός απευθύνεται στη λογική και κριτική ικανότητα του δέκτη και γι’
αυτό αξιοποιεί τους κανόνες και τους νόμους της λογικής, χρησιμοποιώντας ως
μέσα πειθούς επιχειρήματα και τεκμήρια.
Σκοπός είναι να
ενισχυθεί η πειστικότητα του πομπού, η αποδεικτική αξία μιας θέσης/άποψής του,
η τεκμηρίωση και η επιβεβαίωση των απόψεών του.
Μέσα πειθούς
Επιχειρήματα: Προτάσεις λογικά συνδεδεμένες μεταξύ τους
(προκείμενες) που οδηγούν αβίαστα σε ένα συμπέρασμα.
Ένα επιχείρημα
διακρίνεται, όταν πρώτα βρούμε το συμπέρασμα.
Είναι προϊόν
μιας συλλογιστικής πορείας.
Είδη
συλλογισμού: (ως προς την πορεία του νου)
Α) Παραγωγικός:
Ο/η συγγραφέας αρχίζει με μια γενική θεώρηση. Συνεχίζει με ειδικότερα στοιχεία.
Καταλήγει σε ένα από αυτά. Άρα, ακολουθεί πορεία από το γενικό προς το ειδικό.
Β) Επαγωγικός:
Ξεκινά από συγκεκριμένες θέσεις και καταλήγει σε ένα γενικότερο συμπέρασμα.
Άρα, ακολουθεί πορεία από το ειδικό στο γενικό.
Γ) Αναλογικός:
Ξεκινά από μια ειδική περίπτωση και με βάση μια σχέση αναλογίας καταλήγει στο
συμπέρασμα σε μια άλλη ειδική περίπτωση. Άρα, ακολουθεί πορεία από κάτι ειδικό
σε κάτι ειδικό.
*Το είδος του
συλλογισμού εντοπίζεται, αφού πρώτα βρούμε το συμπέρασμα, το οποίο δεν
βρίσκεται πάντα ούτε αποκλειστικά στο τέλος της παραγράφου.
Αξιολόγηση
επιχειρήματος:
α) εγκυρότητα
(σχέση προκείμενων και συμπεράσματος – αυτές οδηγούν με λογική αναγκαιότητα στο
συμπέρασμα)
β) αλήθεια (εδώ
ενδιαφέρει η ουσία κι όχι η τυπική λογική - οι προκείμενες και το συμπέρασμα
εκφράζουν αλήθειες που ισχύουν στην πραγματικότητα - Κάθε προκείμενη και το
συμπέρασμα εξετάζονται με γνώμονα την κοινή λογική, γνώση και εμπειρία)
γ) ορθότητα (Το
επιχείρημα είναι έγκυρο και αληθές – Απόδειξη)
* Για όλες
βέβαια τις περιπτώσεις για την αποδεικτική ισχύ του επιχειρήματος κριτήριο
αποτελεί το αν οι προκείμενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες (μεγάλη
αποδεικτική ισχύς) ή προσωπικές γνώμες (μειωμένη αποδεικτική ισχύς).
Αξιολόγηση επιχειρήματος
με επαγωγικό συλλογισμό:
Α) Επαγωγή
με γενίκευση: Από ένα ή περισσότερα μέρη βγάζουμε συμπεράσματα για το
σύνολο. Αν οι ειδικές περιπτώσεις αρκούν για να προκύψει με βεβαιότητα το
γενικότερο συμπέρασμα, η επαγωγή είναι τέλεια. Αλλιώς, χαρακτηρίζουμε τη
γενίκευση αυθαίρετη και την επαγωγή ατελή.
Β) Επαγωγή
με αίτιο – αποτέλεσμα: Στις προκείμενες βρίσκεται το αίτιο και στο
συμπέρασμα το αποτέλεσμα. Πρώτα κοιτάμε αν η σχέση μεταξύ προκείμενων και
συμπεράσματος είναι χρονολογική [ατελής επαγωγή]. Αν η σχέση είναι λογική,
εξετάζουμε αν η αιτία είναι αναγκαία και επαρκής. Αν είναι και τα δύο, τότε ο
συλλογισμός είναι ορθός και η επαγωγή τέλεια. Τέλος, εξετάζουμε αν μια
επιμέρους αιτία παρουσιάζεται ως μοναδική ή ως η βασικότερη (υπεραπλούστευση
σχέσης αιτίου – αποτελέσματος)
Γ) Επαγωγή
με αναλογία: Αν η αναλογία είναι κυριολεκτική, ελέγχουμε αν οι ομοιότητες
είναι επαρκείς και σχετικές με το θέμα. Αν είναι μεταφορική, ελέγχουμε αν οι
ομοιότητες είναι εύστοχες, δηλαδή δεν προκύπτουν αυθαίρετα.
Τεκμήρια: γενικές αλήθειες, ιστορικά στοιχεία, γεγονότα,
στατιστικά, δεδομένα - αποτελέσματα έρευνας, παραδείγματα, μαρτυρίες, αυθεντίες,
γνωμικά – ρητά.
Αξιολόγηση
τεκμηρίων:
Α) Επάρκεια:
Τα τεκμήρια είναι αρκετά, ώστε να οδηγούν με ασφάλεια στο συμπέρασμα.
Β) Εγκυρότητα:
Τα τεκμήρια πρέπει να μπορούν να ελεγχθούν για την αλήθεια τους και να
προέρχονται από αξιόπιστη πηγή.
Γ) Καταλληλότητα
- Αμεσότητα: Συνδέονται με το θέμα.
Δ) Σύνδεση
με την πραγματικότητα.
Γλώσσα: κυριολεκτική.
Δομή: αυστηρή/λογική.
2. Επίκληση στο συναίσθημα:
Σκοπός του
πομπού είναι να διεγείρει συναισθηματικά το δέκτη. Να ευαισθητοποιήσει και να
προβληματίσει, να προτρέψει και να αποτρέψει.
Μέσα πειθούς στην επίκληση στο συναίσθημα
Α) Περιγραφή:
Διεγείρει τη φαντασία και προκαλεί ποικίλα συναισθήματα (ικανοποίηση ή
δυσαρέσκεια, ενθουσιασμό ή αγανάκτηση, χαρά ή λύπη, αυτοπεποίθηση ή
υποχωρητικότητα, εφησυχασμό ή αγωνιστικότητα, συμπάθεια ή αδιαφορία,
υπευθυνότητα και διάθεση για δράση ).
Β) Αφήγηση:
Συνήθως δραματικών καταστάσεων, ώστε να προκαλούνται έντονα συναισθήματα σαν τα
παραπάνω.
Γ) Χιούμορ:
Οξύνει το ενδιαφέρον και την ευνοϊκή διάθεση του δέκτη.
Δ) Ειρωνεία:
Βοηθά στην υποτίμηση της αντίθετης άποψης.
Ε) Ποιητική
γλώσσα: Συμβάλλει στη συγκινησιακή φόρτιση.
Στ) Ρητορικές
ερωτήσεις: Προκαλούν προβληματισμό, απορία, ανησυχία, αγωνία. Διεγείρουν την προσοχή. Ενέχουν ειρωνεία,
αμεσότητα και έμφαση. Επιτυγχάνουν συμπόρευση του αναγνώστη στη σκέψη του
συγγραφέα και ευαισθητοποίηση του εφησυχασμένου δέκτη.
Ζ) Συγκινησιακά
φορτισμένες λέξεις: όπως πατρίδα, έθνος, λαός, που εύλογα συγκινούν.
Η) α’ ή β’
ρηματικό πρόσωπο, τα οποία δημιουργούν αίσθηση συνυπευθυνότητας και
λειτουργούν προτρεπτικά προς το δέκτη.
Θ) Σημεία
στίξης
3. Επίκληση στο ήθος
Ενισχύουν την
αξιοπιστία του πομπού και άρα την πειστικότητά του.
α) Προβολή του ήθους του πομπού:
Ο πομπός
προβάλλει το δικό του αξιόπιστο ήθος, τα θετικά στοιχεία του χαρακτήρα του και
της προσωπικότητάς του [εντιμότητα, αξιοπιστία, υπευθυνότητα, συνέπεια, καλή
προαίρεση, σοβαρότητα, ειλικρίνεια, γνώση, ανιδιοτέλεια].
Ως μέσα
χρησιμοποιεί την αυτοπροβολή (θετικοί χαρακτηρισμοί του εαυτού του στο α' ενικό
πρόσωπο), την αναφορά σε ενέργειές του (ιδιωτικές ή δημόσιες), στην ιδεολογία
του, και στον αξιόπιστο λόγο του.
β) Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου:
Ο πομπός ασκεί αρνητική
κριτική στα στοιχεία του χαρακτήρα και της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής του
"αντιπάλου", του υποστηρικτή της αντίθετης άποψης. Γίνεται προσπάθεια
ηθικής μείωσης με αρνητικούς χαρακτηρισμούς [ανεύθυνος, ανειλικρινής, ασυνεπής,
αναξιόπιστος, ανήθικος, καιροσκόπος, λαϊκιστής, δημαγωγός].
Τα μέσα δηλαδή που
χρησιμοποιεί είναι η αρνητική κριτική στη ζωή και στο χαρακτήρα του αντιπάλου.
4. Επίκληση στην αυθεντία:
Ο συγγραφέας
επικαλείται κάποιο σημαντικό πρόσωπο, κάποιον ειδικό στο θέμα που απασχολεί το
κείμενο, κάποιον από τους χώρους της επιστήμης, του πολιτισμού, της διανόησης.
Τα μέσα επίκλησης
στην αυθεντία είναι οι γνώμες ειδικών, επιστημόνων, οι απόψεις των ανθρώπων των
γραμμάτων και του πολιτισμού, ρήσεις των αρχαίων, γνωμικά και αποφθέγματα.
Τέτοιες
αναφορές ενισχύουν τις απόψεις του πομπού, δηλώνουν την ευρυμάθειά του και
δημιουργούν στο δέκτη δυσκολία να αμφισβητήσει τις απόψεις που προβάλλονται.
Βιβλιογραφία
Λογοτεχνία, Φάκελος Υλικού – Δίκτυα Κειμένων, Γ’ Γενικού Λυκείου,
Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
Λογοτεχνία, Φάκελος Εκπαιδευτικού, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο
Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
«Εμείς και οι άλλοι…», Δίκτυο
Κειμένων, Φάκελος Υλικού, Νεοελληνική Γλώσσα, Γ’ Γενικού Λυκείου, Υπουργείο
Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, 2019
Συντακτικό της νέας ελληνικής, Α’ Β’ Γ’ Γυμνασίου, Οργανισμός Εκδόσεως
Διδακτικών Βιβλίων.
Νεοελληνική Γραμματική, αναπροσαρμογή της μικρής νεοελληνικής γραμματικής
του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.
Κούγκουλος Θανάσης, Η πρόσληψη του λογοτεχνικού χώρου από τη
νεοελληνική κριτική, Ζητήματα νεοελληνικής φιλολογίας, Μετρικά Υφολογικά
Κριτικά Μεταφραστικά, Πρακτικά ΙΔ’ Διεθνούς Επιστημονικής Συνάντησης,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Μεσαιωνικών και
Νέων Ελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 2016.
Παπαντωνάκης Γ., Κωτόπουλος Τ., Σκηνικό, Χαρακτήρες, Πλοκή, Διαβάζοντας
ένα λογοτεχνικό κείμενο: Για παιδιά και νέους, Εκδοτικός Όμιλος Ίων, 2011
Barry Peter, Γνωριμία με τη θεωρία,
μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία, μτφ. Αναστασία Νάτσινα,
εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2013
Φρυδάκη Ευαγγελία, Η θεωρία της λογοτεχνίας στην πράξη της διδασκαλίας,
εκδόσεις Κριτική, 2003
Μυλιωνάκου – Σαϊτάκη Γιούλα, Προσεγγίσεις στη θεωρία της Λογοτεχνίας,
Εκδόσεις Φυτράκη, 2006
Genette G., Σχήματα III, Εκδόσεις Πατάκη, 2007
Παπάζογλου Χ., Μετρική και Αφήγηση, ΜΙΕΤ, 2012
Αποστολίδου Β., Κόκορης Δ., Μπακογιάννης Μ., Χοντολίδου Ε., Λογοτεχνική
ανάγνωση στο σχολείο & στην κοινωνία, εκδόσεις Gutenberg, 2018
Βλαβιανού Α, Γκότση Γ., Καρακάση Κ., Καργιώτης Δ., Κατσικάρος Θ.,
Πιπινιά Ι., Προβατά Δ., Σπυροπούλου Α., Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας,
Τόμος Β’, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2008
Γαραντούδης Ε., Καγιαλής Τ., Ροτζώκος Ν., Αναστασιάδου Α., Κωστίου Κ.,
Βογιατζόγλου Α., Μέντη Δ., Νεότερη Εληνική Λογοτεχνία, Ελληνικό Ανοικτό
Πανεπιστήμιο, 2008
Ρούσσου Βαρβάρα, Ο ελεύθερος στίχος υπό το πρίσμα της σύγχρονης
μετρικολογίας: Τα πρώτα ελληνικά ελευθερόστιχα ποιήματα (1920 – 1940),
Διδακτορική Διατριβή, 2007
Travers M., Εισαγωγή στη Νεότερη
Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2005
M.H. Abrams, Λεξικό λογοτεχνικών όρων, μτφ. Γιάννα Δεληβοριά - Σοφία
Χατζηιωαννίδου, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2005
Μάντης Κ., Δαδούση Ν., Δαμασκηνή Σ., Νεοελληνκή Λογοτεχνία Θεωρία,
Εκδόσεις Χατζηθωμά, 2019
Σταμλάκου Μ., Ευγενικός Ι., Νεοελληνική Γλώσσα Θεωρία – Μεθοδολογία, Εκδόσεις
Χατζηθωμά, 2019
Μήτσελος Α., Μήτσελος Σ., Νέα Ελληνικά Γ’ Λυκείου, Ελληνοεκδοτική, 2019
Πρόδρομος Π., Μαυρακάκης Μ., Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία, Γ’
Γενικού Λυκείου, Κριτήρια αξιολόγησης, Εκδόσεις Πατάκη, 2019
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου